شناسایی یکی از بزرگ‌ترین استقرارهای پیش از تاریخ ایران
40 سال بعد از حضور هیات باستان‌شناسی بریتانیایی در قومس، کوروش روستایی و هیات بررسی‌اش موفق به شناسایی یکی از بزرگ‌ترین استقرارهای پیش از تاریخ ایران در محدوده «شهر قومس» در نزدیکی دامغان شدند. کوروش روستایی - سرپرست پروژه بررسی باستان‌شناسی چشم‌انداز شهر قومس - توضیح می‌دهد: به دنبال آغاز بررسی‌های هیات باستان‌شناسی ایرانی بعد از گذشت ۴۰ سال از حضور هیاتی بریتانیایی در شهر تاریخی «قومس»، یکی از بزرگ‌ترین استقرارهای پیش از تاریخ ایران در محدوده باستانی موسوم به «شهر قومس» در ۳۰ کیلومتری دامغان شناسایی شد، محوطه‌ای باستانی که در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ به مدت چهار فصل توسط هیاتی از باستان شناسان بریتانیایی به سرپرستی «جان هانسمن» و «دیوید استروناخ» به صورت گسترده کاوش شد. او با بیان اینکه پژوهش بریتانیایی‌ها متمرکز بر کاوش هشت تپه از مجموع ۲۰ تپه این محوطه بود که بیشتر آنها به دوره اشکانی تعلق داشتند، ادامه می‌دهد: هدف از کاوش‌های هیات بریتانیایی در شهر قومس یافتن شواهد و مدارکی بود که نشان دهد این محوطه همان «شهر صد دروازه» یا «هکاتوم پیلوس» است که در منابع یونانی به عنوان یکی از پایتخت‌های شاهنشاهی اشکانی از آن نام برده شده است، اما آنچه از نتایج این کاوش‌ها منتشر شد، شواهد روشنی از درستی این فرضیه به دنبال نداشت. این عضو هیات علمی پژوهشکده باستان‌شناسی با تاکید بر اینکه پس از گذشت بیش از ۴۰ سال از کاوش‌های هیات بریتانیایی در این محوطه، فصل نخست «پروژه باستان‌شناسی چشم‌انداز شهر قومس»، به عنوان یکی از برنامه‌های بلندمدت پژوهشکده باستان‌شناسی، از اواخر دی ماه ۱۳۹۸ به سرپرستی او آغاز شده است، اهداف اصلی نخستین مرحله پژوهش‌ها در این محدوده باستانی را مشخص کردن گستره عرصه واقعی محوطه و شناسایی دوره‌های استقراری آن می‌داند. او تهیه نقشه و تصویر هوایی از محدوده شهر قومس را یکی دیگر از اهداف این پروژه عنوان و اظهار می‌کند: در فصل نخست، با پیمایش‌ها و نمونه‌برداری‌های صورت‌گرفته، مشخص شده است که محوطه عظیم قومس (با مساحت بیش از ۱۰۰۰ هکتار) علاوه بر آثار دوره‌های اشکانی، ساسانی و اسلامی، دارای بقایای سطحی استقرار بسیار گسترده‌ای از دوران پیش از تاریخ است. بر اساس نمونه‌برداری‌های انجام شده تاکنون حدود ۱۱۰ هکتار از این استقرار بزرگ پیش از تاریخی که در بین استقرارهای همزمان خود در فلات ایران احتمالاً بزرگ‌ترین باشد، شناسایی شده است. این باستان‌شناس به ایسنا گفت: بر اساس مشاهدات اولیه، این استقرار پیش از تاریخی از نظر زمانی از نیمه دوم هزاره پنجم تا نیمه نخست هزاره چهارم قبل از میلاد را شامل می‌شود که این بازه زمانی از نظر توالی فرهنگی شناخته شده برای منطقه شمال شرق فلات ایران شامل مرحله پایانی دوره چشمه علی تا پایان مرحله حصار یک است. با وجود این، چون پیمایش همه عرصه این محوطه عظیم هنوز به پایان نرسیده، این احتمال وجود دارد که آثار مرحله‌های دیگر دوران پیش از تاریخ در فصل‌های بعدی پژوهش در این محوطه شناسایی شود. روستایی اضافه کرد: در فصل‌های بعدی پژوهش در این محوطه تاریخی «تأثیر عوامل فرسایشی بر محوطه»، «نظام آبرسانی محوطه» و «ماهیت استقرار پیش از تاریخ» آن بررسی می‌شود.
