شیوع «تیفوس» در تهران

پانزدهم اسفند 1321، مجلس شورای ملی اختصاص پنج میلیون ریال برای مبارزه با بیماری تیفوس را که در تهران شیوع پیدا کرده بود، تصویب کرد. هوا سرد بود؛ خیلی سرد. سرمای نگاه لهستانی‌ها اما شاید تحمل آن‌ همه سردی را سخت‌تر می‌کرد. از هر طرف که سر می‌چرخاندی مردان لهستانی را با لباس‌های نظامی و نگاه‌های یخ‌زده می‌دیدی در حالی که سرگردان بودند. سرگردان، منتظر و نگران. میهمانان لهستانی ناخوانده درست وسط خاک ایران بودند؛ آن هم با یک سوغاتی به نام «تیفوس»! دنیا درگیر جنگ جهانی دوم بود. طبق قرارداد اولیه متفقین با ایران قرار بود سربازان و نیروهای کمکی آنان وارد ایران شوند و نیروهای متفقین تأمین مایحتاج و آذوقه آنان را تقبل کرده بودند اما به‌تدریج شمار زیادی از آوارگان و اُسرای محبوس در اردوگاه‌های مسکو نیز که شامل عده زیادی زن، کودک و حتی سالخوردگان بود به مهاجرین افزوده شدند. نخستین گروه در اوایل فروردین ۱۳۲۱ با چهار کشتی روسی که حامل ۲۹۰۰ نفر سرباز و مهاجر بود، وارد بندر انزلی (پهلوی سابق) شدند تا از طریق همدان و کرمانشاه به عراق بروند. طوری که تعداد مهاجرین در اردیبهشت ۱۳۲۱ نزدیک به ۱۳ هزار نفر رسیده بود. عدم تناسب مهاجران ورودی و خروجی مشکل اسکان آنان را دوچندان می‌کرد. بسیاری از مردان وارد بازار کسب و کار ایران شدند و زنان نیز تن به ازدواج ثبت‌شده و ثبت‌نشده دادند.اما این مراوده، بلایی مهلک را نیز بر ایرانیان نازل کرد. در حالی که زمان زیادی به آغاز سال نو نمانده بود، موج «تیفوس» ایران را فرا گرفت به‌طوری که طی یک ماه تیفوس جان هزار ایرانی را گرفت. ماجرا از این قرار بود که روس‌ها بعد از اشغال ایران بخشی از اسرای لهستانی خود را به ایران منتقل کردند. اغلب روس‌ها و اسرای لهستانی‌ بیمار بودند و لباس‌هایشان به انواع میکروب‌های مهلک آلوده بود. پس از استحمام به آنها لباس‌های جدید می‌دادند اما لباس‌های کثیف و آلوده به میکروب آنها بدون آنکه ضدعفونی شود در مقابل مبلغ مختصری به ایرانیان بی‌بضاعت و فقیر فروخته می‌شد. این، مقدمه‌ای برای شیوع تیفوس در ایران بود. در آخرین روزهای سال ۱۳۲۱، وزیر بهداری وقت یعنی امان‌الله اردلان در مجلس شورای ملی درباره موج تیفوس در کشور سخن گفت: «یک میلیون واکسن تیفوس قبلاً دستور داده شده بود و این واکسن‌ها به قاهره رسیده است. اخیراً اقداماتی شده امیدواریم زودتر وارد تهران بشود ولی تصدیق خواهید فرمود که این اقدامات کافی برای آن منظور اساسی نیست. ما الان در بیمارستان شفا، نجات و رازی تقریباً سیصد تخت‌خواب داریم که بیمارهای تیفوس را می‌پذیریم ولی آنچه مشهود است بیماری زیادتر از این است و متاسفانه محلی برای نگهداری اینها نیست. باید حقایق را گفت، علاوه بر اینکه بیمار زیاد است و برای آنها جا نداریم. متاسفانه بعد از معالجه هم چون خوب مواظبت نمی‌شود، برای اینکه خوشبختانه تلفات کم است مطابق احصاییه‌ای که داده‌اند از صد نفر ۹۵ نفر خوب می‌شوند ولی توجه بفرمایید بعد از معالجه برای اینکه بیمار زیاد داریم مجبوریم آنها را مرخص کنیم ولی نتیجه نداشتن جای خوب و غذای خوب باعث می‌شود که‌ همان بیمار خوب شده که باید در حالت نقاهت راحتی داشته باشد، ندارد مریض می‌شود.»