چقدر در سدسازی اشتباه کردیم
اکنون تغییر اقلیم و تغییر الگوی بارش سیگنال می‌دهد که ممکن است در جایی سیلاب بیشتر می‌شود به منظور کنترل سیلاب می‌توانیم سدهای بیشتری احداث کنیم البته نه اینکه محل مصرف جدید هم تعریف کنیم.
مهدی قمشی در گفت‌وگو با ایلنا، درباره مزایا و معایب سدسازی در کشور اظهار داشت: در کشور ما دو سوم آب‌های سطحی توسط سیلاب در فصل زمستان در رودها جریان می‌یابد به همین منظور ما چنین مکانیزم و سازه‌ای را برای نگهداری این آب ناشی از سیلاب برای کشت و کار در فصل تابستان و بهار قطعا نیاز داریم اما باید به نکات منفی هم توجه کنیم و آنها را به حداقل برسانیم.
رییس دانشکده امور آب دانشگاه چمران اهواز با بیان اینکه احداث بی‌رویه سد ممکن است رودخانه‌ها را دچار کمبود حقابه زیست محیطی کند، گفت: ممکن است آب به تالاب‌های پایین دست و مسیر رودخانه‌ها نرسد یا به‌طور کامل حقابه‌شان تامین نشود، اشکال دیگر سدها این است که از سطح مخازن سدها تبخیر صورت می‌گیرد بنابراین ممکن است میزان تبخیر در برخی جاها بیشتر شود.
وی تاکید کرد: ما در برخی آبراهه‌ها بیش از حد سد احداث کردیم، بنابراین نتوانستیم حقابه زیست محیطی پایین دست و تالاب‌ها را تامین کنیم همان اتفاقی که در دریاچه ارومیه، کرخه، کارون، زاینده‌رود، رودهای سیستان و بلوچستان و هامون رخ داده و اشکالاتی برای هامون ایجاد کرده اینها اشکالاتی است که ما با آن روبرو هستیم و معضلات آن را می‌بینیم.
وی در ادامه گفت: باید مساله استفاده از منابع آب را از ساخت سد جدا کنیم یعنی نباید به ازای هر سدی که احداث و هر حجمی که ایجاد می‌کنیم، مصرف تعریف کنیم. این اشکالی است که در کشور ما رخ داده و ممکن است سد احداث کنیم ولی آب را به مرور به پایین دست رها کنیم و حقابه تالاب را تامین کنیم. هر جا مخزنی یا سدی احداث کردیم محل مصرف را هم دامن زده‌ایم و بنابراین مصرف را در کشور به‌شدت بالا بردیم، اگر می‌توانستیم سد احداث کنیم و محل مصرف تعیین نکنیم و در ازای حقابه زیست محیطی پایین دست محل مصرف تعیین نکنیم آن زمان اطمینان داشتیم که سدسازی اشکالی ندارد. رییس دانشکده امور آب دانشگاه چمران اهواز ادامه داد: ما می‌توانیم در مسیر آبراه‌ها سدهای مختلفی برای تولید انرژی احداث کنیم بدون اینکه صرف کشاورزی، صنعت یا مصارف دیگر شود، در حقیقت حقابه محیط زیست را هم ادا کنیم اما این کار را نکردیم، سد مخزنی را ایجاد کردیم و به محل مصرف هم دامن زدیم یعنی کشاورزی و صنعت را در جایی که آبی نبوده توسعه دادیم. در حالی که باید ابتدا منابع آب و محل‌های مصرف را معقول کرده و حقابه زیست محیطی را گارانتی می‌کردیم.وی ادامه داد: در منطقه هورالعظیم و دریاچه ارومیه مشکل این است که هر سدی احداث کردیم کشاورزی را هم توسعه دادیم و بزرگ‌ترین اشتباه همین است یا دریاچه ارومیه چاه‌های عمیق احداث کردیم و آبی که از آب‌های زیرزمینی به دریاچه منتقل می‌شد قطع کردیم و مصرف را دامن زدیم. باید میزان مصرف را با توجه به منابع آبی که داریم معقول کنیم و از این زاویه باید حقابه زیست محیطی پایین دست و تالاب‌ها را تضمین کنیم.قمشی یادآور شد: ساخت سد فرمولی دارد باید از قوانین علمی تبعیت کنیم یعنی میزان حجم ذخیره‌ای که در مسیرهای آبی ایجاد می‌کنیم نباید از آورد متوسط سالانه آبراهه‌ها بیشتر شود. به این معنا که بعضی سدها ممکن است چندین سال از آب خالی بمانند مثل اتفاقی که در کرخه رخ داد و 15 سال آبی نداشت، این سد باید 7 میلیارد متر مکعب آب را کنترل می‌کرد ولی در 15 سال هیچ‌وقت بیش از 2.5 میلیارد آب وارد آن نشده مشخص است که مخزن به این بزرگی متناسب با این آبراهه نبوده است.وی اظهار داشت: اکنون تغییر اقلیم و تغییر الگوی بارش سیگنال می‌دهد که ممکن است در جایی سیلاب بیشتر شود به منظور کنترل سیلاب می‌توانیم سدهای بیشتری احداث کنیم البته نه اینکه محل مصرف جدید هم تعریف کنیم. ما از آب بیش از حد از آب استفاده می‌کنیم بنابراین واضح است که قسمت‌های مختلف کشور از نظر زیست محیطی دچار مشکل خواهند شد.
رییس دانشکده امور آب دانشگاه چمران اهواز بیان کرد: از نظر اقتصادی فقط به منظور سیل‌گیری می‌توانیم سد احداث کنیم، جاهایی که استعداد دارد مخازن ایجاد کنیم که به صرفه باشد در این صورت محل مصرف و نیروگاه تعریف نمی‌کنیم ولی اگر بخواهیم چند منظوره ایجاد سد کنیم باید سدی باشد که بتوانیم هر سال از آن بهره‌برداری کنیم و به شکل ایده آل به مسائل زیست محیطی توجه کنیم.
وی افزود: اگر بین توسعه و مسائل زیست محیطی حرکت کرده و رعایت کنیم در این صورت باید از سیلاب مهیب جلوگیری کنیم و اجازه ندهیم که مشکل زیست محیطی در آبراه‌ها و تالاب‌ها رخ دهد و توسعه را رودر روی مسائل زیست محیطی قرار دهیم، مساله توسعه پایدار هم از همین جا ناشی می‌شود.
