کرونا و درآمد ارزی حاصل از صادرات بنزین
گروه انرژی|
شیوع ویروس کرونا در ایران و ترس از سرایت آنکه خیابان‌ها، بازارها و دیگر تجمعات مردمی را خلوت کرده است، پیامی برای حوزه انرژی دارد؛ اینکه تردد کمتر به معنی کاهش بیشتر مصرف سوخت است. گزارش‌ها موید این امر هستند و می‌گویند مصرف بنزین در اسفندماه به نسبت ماه پیش از آن 10 درصد کاهش یافته و به 67 میلیون و 600 هزار بشکه در روز رسیده است. این خبر برای دولت که آبان‌ماه سیاست سهمیه‌بندی و افزایش قیمت بنزین را به همین نیت کاهش مصرف سوخت به اجرا درآورد، به معنای وجود بنزین بیشتر برای صادرات است. اما آیا وجود بنزین بیشتر برای صادرات به معنای افزایش حجم صادرات بنزین ایران است و آیا به معنای درآمد ارزی بیشتر از این محل برای دولت است؟ مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس اقتصاد انرژی در گفت‌وگو با «تعادل» به این پرسش‌ها پاسخ داده است که در ادامه می‌خوانید.
دست‌کم 15 سال است که دولت به دنبال سیاستی برای کاهش مصرف سوخت است و به این سیاست با سهمیه‌بندی بنزین در دهه 80 خورشیدی جامه عمل پوشید. در دولت یازدهم که تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران برداشته شدند و ایران به خودکفایی بنزینی دست یافت، سهمیه‌بندی بنزین نیز کنار گذاشته شد، اما در آبان‌ماه دولت که باز هم با تحریم‌های نفتی امریکا و کاهش درآمد ارزی حاصل از فروش نفت خام روبرو شد، بار دیگر با انگیزه افزایش ظرفیت بنزین صادراتی ایران و حصول درآمد ارزی بیشتر از این محل، سیاست سهمیه‌بندی بنزین را احیا کرد.
اسفندماه امسال مساله شیوع ویروس کرونا در ایران، حمل‌ونقل را مثل سایر کشورهایی که با این ویروس دست و پنجه نرم می‌کنند به‌شدت کاهش داد و این امر معنایی جز کاهش مصرف سوخت ندارد. گزارش‌های رسمی نیز تأییدکننده همین مساله هستند. دیروز خبرگزاری ایلنا گزارش داد که سخنگوی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی از کاهش مصرف بنزین به دلیل شیوع کرونا و کاهش تعداد سفرها خبر داده است. به گفته فاطمه کاهی، اکنون رقم مصرف بنزین به حدود ۶۷.۶ میلیون لیتر در روز رسیده و در حال حاضر میزان مصرف نسبت به بهمن ماه 10 درصد کاهش یافته است. با توجه به آنکه کاهش مصرف بنزین در داخل به معنای باقی ماندن حجم بیشتری برای صادرات آن است، به نظر می‌رسد که کرونا با تمام خساراتی که به بار آورده، منفعتی نیز برای دولت داشته است و لااقل بر روی کاغذ می‌توان برآورد کرد که دولت می‌تواند روی درآمد ارزی بیشتری از جانب صادرات حجم بیشتری از بنزین حساب کند. اما مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس اقتصاد انرژی می‌گوید که مساله به این سادگی‌ها هم نیست. بهروزی‌فر، در این باره به «تعادل» گفت که درست است که کاهش مصرف سوخت در کشور، به همان میزان موقعیت صادرات آن را فراهم می‌کند، اما باید در نظر داشت که اگر کاهش مصرف سوخت ناشی از بهبود بهره‌وری و استفاده از تکنولوژی‌های روز بود، می‌شد گفت که به نفع اقتصاد کشور تمام خواهد شد، ولی حالا که کاهش مصرف سوخت صرفا به دلیل افت فعالیت اقتصادی در ایران است، نمی‌توان نتیجه گرفت که این کاهش مصرف به نفع اقتصاد کشور یا به نفع دولت است.
او با بیان اینکه حتی اگر معادل ارزی حجم صادرات سوخت افزوده شده به توان صادراتی ایران به دلیل شیوع ویروس کرونا را محاسبه کنیم، بعید است که جبران خسارات اقتصادی این اپیدمی را بکند، افزود: «درآمد بالقوه‌ای که دولت می‌توانست از رشد فعالیت‌های اقتصادی در اسفند و فروردین به دست آورد به مراتب بیشتر از درآمد حاصل از صادرات سوخت است. در تهران کاملا مشهود است که ترددی وجود ندارد و شاهد افت فعالیت‌های اقتصادی هستیم. بقیه نقاط کشور هم به همین منوال است.»
این کارشناس حوزه اقتصاد انرژی همچنین افزود که «این تصور اشتباه است که ایران به هر اندازه‌ای که بخواهد می‌تواند سوخت صادر کند، زیرا هر چند صادرات بنزین و فرآورده‌های نفتی راحت‌تر از نفت خام است، اما به دلیل تحریم‌های امریکا، فروش این فرآورده‌های نفتی هم کاملا پنهانی و به سختی انجام می‌شود و چندین واسطه محموله‌های فرآورده‌های نفتی ایران را به مصرف‌کننده نهایی اروپایی یا آسیای جنوب شرقی می‌رسانند».
رقابت تنگاتنگ و قیمت‌های پایین
بهروزی‌فر از جنبه دیگری نیز به مساله درآمد دولتی از صادرات سوخت نگاه کرد و گفت: «به دلیل افت حمل‌ونقل در جهان و حتی کشورهای همسایه ایران که بخش بزرگی از بازار بنزین ایران هستند و به تبع آن افت تقاضای جهانی سوخت، فروش سوخت در بازار جهانی مشکل‌تر شده است، زیرا بازار با مازاد عرضه سوخت مواجه است. از طرف دیگر، چون قیمت‌های نفت خام طی روزهای اخیر افت 30 درصدی را تجربه کردند، فرآورده‌های نفتی از جمله سوخت نیز به همین نسبت با افت قیمت روبرو خواهند شد و درآمد حاصل از فروش سوخت نیز کمتر خواهد شد.»
این کارشناس اقتصاد انرژی بیان کرد که اکنون وضعیت به گونه‌ای است که هم فروش سوخت در بازار جهانی مشکل‌تر است و هم قیمت آن پایین‌تر است. به عنوان مثال در چین مصرف نفت خام و فرآورده‌های نفتی حداقل 25 درصد، معادل حدود 3 میلیون بشکه در روز افت کرده است.
حمید حسینی، عضو اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی نیز روز یکشنبه به «تعادل» گفت که سقوط آزاد قیمت‌های نفت طی روزهای اخیر که عامل اولیه و اصلی آن شیوع ویروس کرونا بوده است باعث کاهش قیمت فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی به همان نسبت نیز می‌شود و این به معنی درآمد ارزی کمتر برای ایران از طریق صادرات محصولاتی مثل بنزین یا گازوئیل است.
روز دوشنبه بازار جهانی نفت خام به محض گشایش شاهد سقوط آزاد قیمت‌های نفت خام بود و بهای معاملات آتی نفت برنت ۱۴ دلار و ۲۵ سنت سقوط کرد و به ۳۱ دلار و 2 سنت در هر بشکه رسید که بزرگ‌ترین کاهش قیمت روزانه از زمان حمله امریکا به عراق در ژانویه سال ۱۹۹۱ بود.لازم به ذکر است که اردشیر دادرس، رییس انجمن صنفی جایگاهداران سی‌ان‌جی ایران نیز هفته گذشته به روزنامه «تعادل» گفت که شیوع ویروس کرونا در ایران باعث شده است که مصرف سی‌ان‌جی در کشور حدود 50 درصد کاهش پیدا کند. دامنه وسیع‌تر کاهش مصرف سی‌ان‌جی به نسبت بنزین به واسطه کاهش سوختگیری توسط تاکسی‌ها و سایر وسایل حمل‌ونقل عمومی است که این روزها با کسادی کسب و کارشان روبرو هستند.
تاکنون هنوز آماری رسمی از کاهش مصرف گازوئیل طی یک ماه اخیر به واسطه شیوع ویروس کرونا انتشار نیافته، ولی می‌توان انتظار داشت که با توجه به کاهش فعایت‌های اقتصادی، این سوخت نیز با کاهش حجم مصرف روبرو باشد.
