تجارت در کوران کرونا
تعادل| فرشته فریادرس|
شیوع کرونا ویروس چه اثری بر روند تجارت خارجی کشور گذاشته است؟ ارزیابی‌های آماری بیانگر این است که شیوع ویروس کرونا در ایران، روند صادرات و واردات کالا به کشور را با چالش جدی مواجه کرده است. به‌طوری‌که حتی از اسفند ماه سال گذشته تاکنون شاهد بسته شدن برخی مرزهای تجاری ایران بابرخی از همسایگان بودیم. این در شرایطی است که کشور برای تامین نیازهای ارزی خود نیاز به صدور و ورود کالا دارد. اما آمارها از روند صدور و ورود کالا چه تصویری از تجارت کشور برای ما ترسیم می‌کنند؟ مطابق آماری که «تعادل» به آن دست یافته است، از تاریخ یکم اسفند ماه ۹۸ تا ۲۵ همین ماه، واردات کشور برابر با ۳ میلیارد و ۶۳ میلیون دلار عنوان شده که در مقایسه با مدت مشابه سال ۹۷ از نظر ارزشی با افت ۱۴.۲۴ درصدی مواجه بوده است. در مقابل، در همین بازه زمانی، ۲ میلیارد و ۲۳۷ میلیون دلار کالا صادر شده که در مقایسه با مدت مشابه سال ۹۷ از نظر ارزشی افت ۳۶.۷۹ درصدی را نشان می‌دهد. تراز تجاری کشور در مدت یاد شده، منفی ۸۲۶ میلیون و ۳۹۰هزار دلار عنوان شده است. این در حالی است که در مدت مشابه سال ۹۷ که تراز تجاری منفی ۳۲ میلیون و ۹۷۳ هزار دلار بوده است. حال چنانچه بخواهیم دو هفته قبل و بعد شیوع کرونا را در حوزه تجارت خارجی مقایسه کنیم، در رویه واردات به لحاظ وزنی ۱۲.۵درصد رشد را با وجود شیوع کرونا شاهد بودیم و در رویه صادرات کاهش ۳۴درصدی را با همین مقیاس داشتیم. اما از دلایل این کاهش را می‌توان بسته شدن مرزهای زمینی در برخی از مبادی‌های کشور و نگرانی جهانی در خصوص فراگیری شیوع این ویروس عنوان کرد. البته با تدابیری که از سوی متولیان تجاری صورت گرفته و از طریق رایزنی‌ها مرزهای تجاری با تعداد بیشتری از کشورها برقرار است. به‌طوری‌که براساس تازه‌ترین اعلام سخنگوی گمرک، تجارت با کشورهای «ترکیه، افغانستان، پاکستان، روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، ارمنستان، قطر، عمان، نخجوان و عراق » از طریق مرزهای تجاری برقرار است. از سوی دیگر، مرزهای تجاری با کشورهای «کویت و امارات متحده عربی» همچنان متوقف است.
واردات در اسفند کرونایی
اگر نگاهی بیندازیم به آمار تجارت خارجی کشور از تاریخ ۲۹ بهمن ماه تا ۱۳ اسفند ماه، رصد آمارهای گمرک حکایت از این دارد که در این بازه زمانی، نزدیک به یک میلیون و ۷۱۱ هزار و ۹۰۶تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۹۱۵میلیون و ۶۵۱ هزار و ۱۶۴ دلار وارد کشور شده است. این در شرایطی است که سال گذشته در این فاصله زمانی (۲۹ بهمن ماه تا ۱۳ اسفند ماه) یک میلیون و ۲۶۳هزار و ۸۸۶تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۸۲۱ میلیون و ۳۴۸ هزار و ۵۴۳ دلار وارد کشور شده بود. مقایسه این آمار نشان می‌دهد که با وجود شیوع ویروس کرونا، از لحاظ وزنی ۳۵.۵درصد و از لحاظ ارزش ۵.۱درصد رشد داشته است . همچنین در آمار دیگری که به دست «تعادل» رسیده، بیانگر این است که میزان واردات کالا به کشور در بازه زمانی اول اسفندماه ۹۸ تا ۲۵ همین ماه، برابر با ۲ میلیون و ۴۰۵ هزار تن به ارزش ۳ میلیارد و ۶۳ میلیون دلار عنوان شده است که در مقایسه با مدت مشابه سال ۹۷ که میزان واردات کالا ۲ میلیون و۷۰۱ هزار تن به ارزش ۳ میلیارد و ۵۷۲ میلیون دلار بوده است، از نظر وزنی با افت ۱۰.۹۴ درصدی مواجه شده است و از نظر ارزشی با افت ۱۴.۲۴ درصدی مواجه بوده است.
صادرات در اسفند کرونایی
در سوی دیگر، اما چه میزان کالا از تاریخ ۲۹ بهمن‌ماه تا ۱۳ اسفند ماه راز مرزهای کشور خارج شده اند؛ رصد آمارهای گمرک بیانگر این است که در روز پایانی بهمن‌ماه تا ۱۳ اسفند ماه، برابر با ۴میلیون و ۱۱۵ هزار و ۳۳۱ تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۲۸۵میلیون و ۳۰۵هزار و ۷۵۰دلار صادرشده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته به لحاظ وزنی ۲۰ درصد و از نظر ارزش ۳۰درصد کاهش داشته است.
همچنین در آماری دیگری که «تعادل» به آن دست یافته، نشان می‌دهد، از یکم اسفندماه ۹۸ تا ۲۵ همین ماه که کشور درگیر کرونا بوده است، ۷میلیون و ۷۳ هزارتن کالا به ارزش ۲ میلیارد و ۲۳۷ میلیون دلار صادر شده است که در مقایسه با مدت مشابه سال ۹۷ حجم صادرات ۹ میلیون ۲۸۳ هزار تن به ارزش ۳ میلیارد و ۵۳۹ میلیون دلار بوده است، که به لحاظ وزنی افت ۲۳.۸۰ درصدی و از نظر ارزشی افت ۳۶.۷۹ درصدی را نشان می‌دهد.
اما تجارت با اورسیا چگونه رقم خورده است؟
براساس آمارهای منتشر شده از سوی گمرک، طی پنج ماه گذشته و به عبارت بهتر از تاریخ پنجم آبان سال ۹۸ تا ۶ فروردین ماه سال جاری، میزان تجارت خارجی ایران و اوراسیا به یک میلیارد و ۴۸۹ میلیون و ۲۳۲ هزار و ۲۶۵ دلار رسیده است؛ از این مقدار ۶۷ درصد سهم واردات و ۳۳ درصد نیز سهم صادرات بوده است.
مطابق آمارها، سرجمع صادرات ایران به اوراسیا از حیث وزنی یک میلیون و ۱۵۹ هزار و ۴۷۹ تن و ارزش این مقدار نیز برابر است با ۴۸۹ میلیون و ۹۳۱ هزار و ۹۵۵ دلار. همچنین سرجمع واردات کشور از اوراسیا از حیث وزنی ۲ میلیون و ۹۵۸ هزار و ۱۲۸ تن بوده است که ارزش این حجم کالا ۹۹۹ میلیون و ۳۰۰ هزار و ۳۱۰ دلار است. براساس آنچه که سخنگوی گمرک نیز اعلام کرده است، با توجه به توافقنامه تجاری ایران و اوراسیا در آبان ماه سال ۹۸ و نیز اقدامات صورت گرفته برای اجرایی شدن تعرفه‌های ترجیحی، حجم صادرات ترجیحی کشور به مجموعه اوراسیا به مقدار ۱۲۳ هزار و۹۶۰ تن و به ارزش ۱۳۶ میلیون و ۲۶۰ هزار و ۲۲۹ دلار است. ضمن آنکه حجم واردات کشور در این مدت زمان به مقدار ۲ میلیون و ۳۸۱ هزار و ۸۵۹ و به ارزش ۷۴۹ میلیون و۸۱۶ هزار و ۲۰۵ دلار است.
همچنین بررسی آمارها نشان می‌دهد، بزرگ‌ترین مقصد صادرات ایران به اوراسیا، کشور فدراسیون روسیه با حجم بیش از ۴۸۱ هزار و ۶۶۸ تن و به ارزش ۲۴۸ میلیون و ۵۵۵ هزار و ۱۰۲ دلار که این میزان بیش از ۵۰ درصد از کل ارزش صادرات ایران به اوراسیا را شامل می‌شود. پس از روسیه، ارمنستان با بیش از ۲۴.۶ درصد و قزاقستان با ۱۶ درصد بیشترین صادرات ایران به مجموعه اوراسیا را محسوب می‌شود.
اما مبدا نخست واردات از اوراسیا کدام کشور است؟ آمارها نشان می‌دهد، بیشترین واردات کالا از کشور فدراسیون روسیه بوده است. بنابراین حجم واردات کشور از روسیه در پنج ماهه اخیر از حیث وزنی بیش از ۲ میلیون و ۷ هزار و ۹۸۱ تن و به ارزش ۷۱۳ میلیون و ۷۰۶ هزار و ۷۹۹ دلار است که این میزان بیش از ۷۱.۴ درصد کل واردات ایران از کشورهای اوراسیا را شامل می‌شود. پس از روسیه، کشورهای قزاقستان با ۲۴.۹ درصد و بلاروس با ۲.۳ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
همچنین مطابق آمارها، کالاهای اصلی صادراتی ایران به اوراسیا شامل «سیب تازه، پسته تازه و خشک، گاز طبیعی مایع شده، کیوی تازه، خیار و خیارشور» است. از سوی دیگر، کالاهای ترجیحی صادراتی ایران به این کشورها شامل «کیوی تازه، پسته تازه و با پوست، انگور خشک شده، کاهو، گل‌کلم و کلم بروکلی» است.
در سوی دیگر این تجارت، کالاهایی از این اتحادیه وارد کشور شده است که بنابر آمار منتشر شده، کالاهای اصلی وارداتی از اوراسیا را می‌توان «جو به استثنای بذر، ذرت دامی، روغن دانه آفتابگردان و گوشت و شقه بره» عنوان کرد. ضمن آنکه کالاهای ترجیحی وارداتی ایران شامل جو، ذرت دامی، روغن آفتابگردان، گوشت و لاشه بره و کاغذ روزنامه است. اما در میان ۲۰ قلم اصلی صادرات ترجیحی ایران به اوراسیا، به ترتیب پسته بیش از ۴۶ درصد، کیوی با ۲۷ درصد و انگور خشک با ۱۰ درصد بیشترین سهم صادراتی را شامل شده است. همچنین در ۲۰ قلم نخست واردات ترجیحی کشور از مجموعه کشورهای اوراسیا، به ترتیب جو ۴۵ درصد، ذرت دامی با ۲۶ درصد و روغن دانه آفتابگردان با ۱۷ درصد سهم اصلی واردات ترجیحی کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
وضعیت تجارت در مرزها
اما ویروس کرونا جدا از اینکه به عنوان یک ابرچالش بزرگ اقتصاد تمامی کشورهای دنیا را درگیر کرده است، ورود و خروج کالاها در مرزها نیز تحت تاثیر قرار داده است. در همین حال، سخنگوی گمرک ایران به تشریح آخرین وضعیت مرزهای زمینی کشور پرداخته است.
روح‌الله لطیفی در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر، عنوان کرده است که چند کامیون ایرانی که پشت مرزهای ترکیه بودند برای ورود به ایران، توانستند وارد ترکیه و بعد وارد ایران شوند. اما به گفته او، در اقلیم کردستان شاهد توقف بیش از حد کامیون‌های ایرانی حامل سوخت هستیم؛ چرا که مصرف سوخت در عراق پایین آمده و مخازن و پمپ بنزین‌ها پر است. وی ادامه داد: ارتباط با افغانستان هم عادی است اما مرزها با کشور پاکستان بسته است.
از سوی دیگر، بنابه اظهارات این مقام مسوول در گمرک، یک مسیر جدید از هرمزگان به عمان برای صادرات مواد غذایی بازگشایی شده است، اما همچنان مسیر تجاری به امارات و کویت بسته است. به کشور قطر نیز فقط شناورهای فلزی یخچال‌دار اجازه ورود دارند. به عراق غیر از اقلیم کردستان مسیرها بسته است. تجارت با کشور ارمنستان هم محدود است. لطیفی همچنین اعلام کرد که مرز نخجوان به صورت ترانشیپ و برای ورود محدود صادرات باز است. به کشور آذربایجان با شیوه ترانشیپ صادرات داریم. به کشور روسیه نیز از طریق دریایی و زمینی و ریلی از مسیر آذربایجان ترانزیت کالا داریم. به گفته او، از مسیر دریایی مثل بندر انزلی، آستارا، کاسپین، امیرآباد و نوشهر به روسیه و آذربایجان واردات و صادرات داریم. لطیفی ادامه داد: ارتباط با کشور ترکمنستان از مسیر ریلی سرخس باز است و کالاهای فاسد نشدنی از آن مسیر وارد این کشور می‌شوند و در آنجا به دلیل اینکه عرض راه آهن در کشورهای آسیای میانه با ایران فرق دارد در مرز لوکوموتیو تغییر می‌کند و جابه‌جایی کالا صورت می‌گیرد. سخنگوی گمرک ایران افزود: همچنین رایزنی‌هایی با راه آهن جمهوری اسلامی ایران شده است تا مسیر ریلی اینچه‌برون بازگشایی شود. در حال حاضر راه‌آهن ایران، وزارت امور خارجه و سفارت ایران در حال تلاش برای بازگشایی جهت ارسال کالا از این مسیر به ترکمنستان هستند، اما هنوز به نتیجه نرسیده است.
وی ادامه داد: طبق توافقی که شده، به ترکیه از مسیر ریلی رازی به صورت روزانه واردات و صادرات داریم. البته در گمرک رازی مشکلاتی در بحث زیرساخت‌های ارتباطات داریم که امیدواریم شرکت مخابرات با جدیت این مشکل را رفع کند.
تمام بنادر اصلی کشور فعالند
لطیفی با بیان اینکه بنادر اصلی کشور فعال هستند، گفت: بندر امام خمینی، بندر شهید رجایی، بندر شهید باهنر، بندر بوشهر و بندر چابهار، هم در حوزه ترانزیت و هم واردات و صادرات کالاهای تجاری فعال هستند و حتی بنادری مثل خارک و عسلویه نیز به فعالیت خود ادامه می‌دهند.
