مزایای یک توافق نفتی

سید حمید   حسینی٭

توافق نهایی نفتی، اتفاق نادری در دنیا بود که با هم‌صدایی تولیدکنندگان نفت در یکشنبه شب گذشته رقم خورد. اما اگر به کمی عقب‌تر برگردیم، می‌بینیم که اتفاقی که در بازار فرآورده‌های نفتی رخ داد، این بود که قیمت بنزین از قیمت سایر فرآورده‌ها خصوصا نفتا و مازوت کمتر شد. از طرفی، عمق اثرگذاری ویروس کرونا بر بازار پالایشی به شکلی بود که در این مقطع قیمت بنزین به بشکه‌ای 17 دلار رسید، در حالی که گازوئیل در هر بشکه بالای 34 دلار معامله می‌شود. در همین حال، قرنطینه شدن ملت‌ها آثار خود را بر بازار بنزین گذاشت؛ به‌طوری‌که در داخل کشور مصرف بنزین از 85 میلیون لیتر به 45 میلیون لیتر کاهش یافت. در بازارهای جهانی نیز پالایشگرها دچار مشکل شدند. به‌طوری‌که در ابتدای امر ظرفیت پالایشی چین از 13میلیون بشکه به 9 میلیون بشکه کاهش یافت. در مرحله بعد شاهد بودیم که خرید نفت خام و ظرفیت‌های پالایشی به‌شدت کاهش یافت.

این درحالی است که ظرفیت پالایشگاهی نفت در دنیا 100 میلیون تن است که از این ظرفیت، 24 میلیون بشکه تبدیل به بنزین می‌شود که عمدتا سوخت خودروهای شخصی است و 14 میلیون بشکه نیز برای سوخت کامیون‌ها و حمل و نقل مورد استفاده قرار می‌گیرد.

همچنین از این ظرفیت، 10 میلیون بشکه تبدیل به سوخت برای راه‌آهن و متروهای شهری و 5 میلیون بشکه در روز صرف سوخت کشتی‌ها و 10 میلیون بشکه نیز صرف سوخت هواپیماهای دنیا می‌شود. همچنین 9 میلیون بشکه صرف گرمایش و 15 میلیون از این نفت خام به گاز مایع و نفتا که عمدتا در پتروشیمی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نهایت 5 تا 10 میلیون بشکه تبدیل به مازوت و قیر می‌شود که در دنیا مصرف می‌شود. حال مادامی که مصرف هر کدام از این فرآورده‌ها کاهش می‌یابد، بر تقاضای نفت اثر گذار است. عمده کاهش هم فعلا در مصرف در بنزین رخ داده است، که ظرفیت‌های پالایشی دنیا به‌شدت مورد تهدید قرار می‌گیرند.

در این میان، چند وقتی است که در دنیا تعادل بین تقاضا وعرضه نفت به هم خورده است. به عبارتی، عرضه نفت بر تقاضا سبقت گرفته است. این در شرایطی است که امریکا که بیش از یک میلیون بشکه تولید مازاد دارد، هر افزایش مصرفی که ایجاد می‌شود، را جذب می‌کند. از این رو، از سه سال پیش احساس شد که اوپک دیگر به تنهایی نمی‌تواند تقاضای بازار نفت را مدیریت کند و کنترل بازار را در دست داشته باشد. برهمین اساس، توافقی بین کشورهای اوپک و غیراوپک صورت گرفت که براساس آن، 10 کشوری که در اوپک حضور ندارند، از جمله «روسیه، سودان جنوبی، مکزیک، قزاقستان، ازبکستان و بحرین» در کنار 13 کشور عضو از جمله «اوپک، الجزایر، ایران، عراق، کویت، لیبی، نیجریه، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، اکوادور، آنگولا، ونزوئلا و کنگو» موفق شدند در سال‌های 2017، 2018 و 2019 بازار جهانی نفت را مدیریت کنند. نتیجه این مدیریت هم این بود که میانگین قیمت جهانی نفت در سال 2017 به 40 دلار رسید که با همکاری کشورهای اوپک میانگین قیمت جهانی نفت در سال 2018 به 52 دلار و در سال 2019 به 65 دلار افزایش یافت. اما مساله‌ای که ماه‌های اخیر بازار نفت را با چالش جدی مواجه کرد، بحران شیوع ویروس کرونا و کاهش 20 تا 25 میلیون بشکه‌ای نفت بود. حال با توجه به اینکه میزان تولید کشورهای اوپک کمتر از 30 میلیون بشکه و تولید کشورهای غیراوپک حدود 17 میلیون بشکه است، اگر قرار بود بپذیرند که تولید خود را کاهش دهند، باید 50 درصد تولید نفت خود را کاهش می‌دادند که عملا امکانپذیر نبود. برهمین اساس، در اجلاس اسفندماه قبل از شدت گرفتن بحران کرونا کشورهای اوپک پلاس نتوانستند بر کاهش تولید 1.5 میلیون بشکه‌ای نفت توافق کنند. همین امر موجب شد تا یک جنگ قیمتی برای تصرف بازار صورت بگیرد. از این رو، «عربستان، امارات متحده عربی و عراق» اقدام به افزایش تولید کردند. در مقابل روسیه هم اعلام کرد که تولید نفت خود را افرایش خواهد داد. همین امر، سبب شد تا بازار نفت دچار تلاطم و با افت شدید قیمتی مواجه شود. به‌طوریکه حتی قیمت نفت در هر بشکه به 20 دلار هم رسید و نفت شل امریکا با قیمت منفی به فروش برسد وحتی حاضر بودند، چند سنتی را پرداخت کنند تا خریداران نفت خام از مخازن برداشت کنند تا مجبور نشوند که تولید خود را متوقف کنند.  با این حال کمتر کارشناسی پیش بینی می‌کرد که با وجود اختلاف شدید میان عربستان و روسیه، این توافق بزرگ به این شکل بی‌نظیر رقم بخورد و چیزی حدود 19 میلیون بشکه نفت در ماه‌های مه و ژوئن از بازارهای نفت خارج شود. اما پس از آنکه کشور الجزایر بین عربستان و روسیه میانجیگری کرد، زمینه مذاکرات فراهم شد و دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا نیز مداخله و وارد این بازی نفتی شد و با تقبل کاهش تولید سبب شد تا این توافق نفتی به شکل بی‌سابقه‌ای رقم بخورد. در نتیجه چنین توافقی، نفت مازاد در بازار به حداقل می‌رسد. اگرچه ممکن است قیمت نفت در کوتاه‌مدت افزایش نیابد، اما در درازمدت چشم‌انداز مثبتی به افزایش قیمت نفت وجود دارد.  این توافق همچنین نشان داد، که دنیا دیگر براساس درگیری و تخاصم تصمیم نخواهد گرفت، بلکه دنیای مشارکت و سازگاری خواهد بود. البته ممکن است این پرسش پیش بیاید که این توافق برای ایران چه مزایایی دارد؟ در پاسخ به این پرسش می‌توان گفت هر چند ایران در این جریانات نقش عمده‌ای نداشت، اما ازآنجایی که سهم اندکی در بازار جهانی نفت دارد، قطعا کاهش تولید نفت وبه تبع آن افزایش قیمت، بر ارزش فرآورده‌های نفتی ایران اثر مثبت خواهد گذاشت. بنابراین ایران می‌تواند از این تثبیت یا افزایش قیمت به خوبی بهره‌مند شود. از سوی دیگر، این توافق فرصت‌هایی ایجاد خواهد کرد که میزان فعلی صادرات فرآورده‌های نفتی ایران افزایش یابد.

٭سخنگوی اتحادیه

صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی