کرونا در بدترین ماه‌ها گریبان اقتصادمان را گرفت

وحید شقاقی شهری٭

قبل از بیماری کرونا در بودجه 195 هزار میلیارد تومان درآمدهای مالیاتی پیش‌بینی شده بود؛ تقریبا حدود نیمی از این درآمدهای مالیاتی 195 هزار میلیارد تومانی مربوط به حوزه مالیات بر ارزش افزوده است.

از این رقم 20 هزار میلیارد تومان آن هم مربوط به مالیات بر واردات و مابقی هم مربوط به سایر پایه‌های مالیاتی مانند مالیات بر فعالیت صنوف و حقوق و دستمزد است.  پیش از این در وصول این درآمدهای مالیاتی تقریبا رشد بالایی هم نسبت به سال قبل از آن رخ داده بود، اما همه اینها مربوط به قبل از شروع بیماری کرونا بود. واقعیت این است که کرونا در بدترین ماه‌های سال به لحاظ اقتصادی گریبان ایران را گرفت چرا که بیشترین گردش مالی در اقتصاد ایران به دلیل فعالیت بالای صنوف در بازار در ماه‌های اسفند، فروردین و حتی اردیبهشت جریان پیدا می‌کند. همین مساله به راحتی درآمدهای مالی کشور را تحت تاثیر قرار داده است.   از طرف دیگر در چنین شرایطی قدرت خرید مردم هم به‌شدت کاهش پیدا کرده، ضمن اینکه دولت چند سالی است که سیاست‌های پولی انقباضی را در پیش گرفته است که همین مساله باعث کاهش سطح تقاضای مصرفی در جامعه شده است. همچنین سطح تقاضای مصرفی در اقتصاد پایین آمده که این مساله باعث می‌شود تا در نهایت سطح مصرف جامعه پایین بیاید. در چنین اوضاعی درآمدهای حاصل از مالیات بر ارزش افزوده به‌طور محسوسی کاهش پیدا خواهد کرد. بعد از رخداد این اتفاقات، در حوزه‌ای دیگر بنگاه‌های تولیدی به حالت نیمه فعال در می‌آیند که همین مساله روی مالیات بر صنوف، مالیات بر سود و مالیات بر حقوق و دستمزد تاثیر منفی خواهد گذاشت. در مجموع در سه ماهه اول سال 1399 درآمدهای مالیاتی نسبت به هدفگذاری‌های پیشین کاهش پیدا کرده است.   در چنین اوضاعی چند سناریو می‌توان طراحی کرد:  اگر بتوانیم از فصل تابستان به بعد این بیماری را مهار کنیم حدود 30 تا 40 هزار میلیارد تومان درآمدهای مالیاتی ما در عمل با آن چیزی که در بودجه پیش‌بینی شده بود شکاف درآمدی خواهد داشت. به عبارتی از کل درآمدهای مالیاتی تعیین شده حدود 30 تا 40 هزار میلیارد تومان آن حاصل نخواهد شد. اما اگر نتوانیم سیاست‌های تحریک تقاضا را با موفقیت انجام دهیم و تا پایان تابستان نیز این درآمدها محقق نشود؛ قدرت خرید مردم همچنان کاهش پیدا خواهد کرد و طبیعی است که درآمدهای مالیاتی هم مطابق با بودجه پیش بینی شده محقق نخواهد شد. سناریو دیگر این است که از فصل تابستان به بعد همه‌چیز به روال عادی خود برگردد و دولت به سیاست‌های حمایتی و تسهیلاتی خود از دهک‌های پایین درآمدی ادامه دهد. در چنین شرایطی تقاضای مصرفی مردم بالا می‌رود و آنها می‌توانند همچنان به خرید خود ادامه دهند. طبیعی است که در این صورت درآمدهای مالیاتی افزایش پیدا خواهد کرد. در سناریوی دیگر اگر نتوانیم بیماری را تا پایان تابستان مهار کنیم و قدرت خرید مردم همچنان پایین بماند، فروش بنگاه‌ها کاهش پیدا خواهد کرد و آنگاه درآمدهای مالیاتی بیشتر از 30 تا 40 هزار میلیارد تومان کاهش پیدا خواهد کرد. واقعیت این است که دو مرجع اصلی تامین درآمدهای مالیاتی وجود دارد که یکی از آنها درآمدهای حاصل از مالیات ارزش افزوده و دیگری مالیات بر صنوف و مشاغل و سود ناشی از فعالیت آنها است؛ کرونا بر هر دوی این درآمدها تاثیر منفی گذاشته است. حدود 70 درصد از بنگاه‌های تولیدی و صنوف اقتصادی تحت تاثیر این بیماری قرار گرفته و چه بسا با تعطیلی یا فشار خیلی شدید مواجه شده‌اند، در مقابل نیز حدود 30 درصد از بنگاه‌های تولیدی در کشور در شرایط کرونایی رونق گرفته اند؛ برای مثال بنگاه‌های تولیدی که در حوزه تجهیزات پزشکی و وسایل بهداشتی، تولیدکنندگان مواد غذایی، دارو و حتی کسب و کارهای دیجیتالی بنگاه‌هایی هستند که در جریان کرونا رونق پیدا کردند. دولت از این فرصت می‌تواند برای توسعه اقتصاد دیجیتال و عبور از فضای سنتی اقتصاد استفاده کند. همین کسب و کارهای دیجیتال در حال حاضر سهم بالایی را در اقتصاد جهانی به خود اختصاص داده‌اند که در ایران نیز می‌توانیم از این ظرفیت استفاده کنیم.  از طرف دیگر می‌توانیم از طرفیت‌های بالقوه‌ای که در حوزه تولید دارو و تجهیزات پزشکی و بهداشتی و حتی توسعه صنایع تکمیلی در حوزه مواد غذایی استفاده کنیم تا صادرات خود را به کشورهای پیرامونی توسعه دهیم و چه بسا ارزآوری بیشتری داشته باشیم.

٭اقتصاددان و عضو هیات علمی  دانشگاه خوارزمی