عکاس‌باشی‌ها در دربار قاجار
اگر اسناد و پژوهش‌هایی را ملاک بگیریم که گواهی می‌دهند محمدشاه قاجار، خانواده سلطنتی و احتمالا گروهی از درباریان در یک روز پاییزی اواخر آذرماه سال ۱۲۲۱ خورشیدی در کاخ سلطنتی تهران روبروی دوربین یک دیپلمات روسیه تزاری قرار گرفتند، می‌توانیم بگوییم حالا نزدیک به 178 سال از ورود عکاسی به ایران می‌گذرد. به گواه این منابع «نیکلای پاولوف» دیپلمات جوانی بوده که از سوی دربار تزاری آموزش عکاسی دیده و به درخواست دولت ایران در ماموریتی ویژه برای عکسبرداری به تهران اعزام شده تا به شیوه داگرئوتیپ از شاه و درباریان ایران عکاسی کند. این رویداد با فاصله‌ای تقریبا ۳ ساله از اعلام رسمی اختراع عکاسی در فرانسه صورت گرفته است. ظاهرا این ماجرا نخستین روبرویی ایرانیان با عکس و عکاسی بوده اگر چه هنوز نشانی از داگروتیپ‌هایی که این عکاس روس در آن روز پاییزی در کاخ سلطنتی تهران گرفته، پیدا نشده است. به هر حال پس از آن بود که عکاسی به مرور جای خود را در میان شاهزادگان و درباریان ایرانی باز کرد و حتی در زمان حکمرانی ناصرالدین‌شاه قاجار به دلیل علاقه شخص اول مملکت به این فن تازه وارد، عکاسی از حمایتی شاهانه نیز برخوردار شد. در سال‌های طولانی سلطنت ناصرالدین‌شاه عکاسان ایرانی و خارجی بسیاری در سراسر ایران به ثبت زندگی اجتماعی و سیاسی در کشور پرداختند و اکنون آرشیو بزرگ و متنوع ولی پراکنده‌ای از این آثار در منابع و مراکز مختلف برجای مانده است. این عکس‌ها مجموعه‌ای مستند از چهره ایران آن روزها هستند که امروزه برای مطالعات ایران‌شناسی، مردم‌شناختی و تاریخ عکاسی می‌توانند بسیار ارزشمند باشند. در منابع گوناگون از شاهزاده ملک قاسم میرزا
(۱۸۶۰–۱۸۰۷ میلادی) که یکی از پسران فتحعلی‌شاه قاجار و حکمران ارومیه بوده به عنوان نخستین فرد ایرانی نام برده شده که به روش داگرئوتیپ بر روی صفحه نقره‌اندود عکاسی کرده اگر چه همان‌طور که پیشتر اشاره شد، به دلایلی خاص، تاکنون هیچ داگرئوتیپ ایرانی باقی‌مانده از آن دوران یافت نشده است. او حتی آلبومی از عکس‌هایش را به ناصرالدین‌شاه تقدیم کرد و البته بعدها به شیوه کلودیون‌تر هم روی آورد. ورود فرانسیس کارلهیان فرانسوی به ایران در پاییز ۱۲۳۷ خورشیدی به نوعی سرآغاز آموزش و گسترش عکاسی در کشور دانسته می‌شود. آقارضا اقبال‌السلطنه (۱۸۹۰ – ۱۸۴۳ میلادی) حسب امر و علاقه ناصرالدین‌شاه زیرنظر این عکاس فرانسوی به آموختن عکاسی مشغول شد و پس از یادگیری این فن، در حوالی ۲۰ سالگی به دریافت لقب «عکاس‌باشی» مفتخر گردید و شاه مکان مستقلی را در کاخ گلستان با عنوان «عکاسخانه» به فعالیت‌های وی اختصاص داد و از این رو از آقارضا عکاس‌باشی به عنوان نخستین عکاس حرفه‌ای ایران نام می‌برند. خود آقارضا بعدها شاگردانی از جمله عباسعلی بیک را تربیت کرد و هم‌اکنون بخش مهمی از آلبوم‌های به جای مانده از دوره ناصری به عکس‌های این عکاس ایرانی و شاگردانش اختصاص دارد.
