پاتک مهندسی به بحران فرونشست زمین در تهران
گروه راه و شهرسازی |
فرونشست زمین الگوی ساختمان سازی در پایتخت را تغییر می‌دهد، به گونه‌ای که از این پس، حفر چاه جذبی در ساختمان برای آب باران و احداث شبکه فاضلاب داخل ساختمان برای هدایت فاضلاب به شبکه داخل کوچه‌ها الزامی است و در غیر این صورت، عملیات ساختمان‌سازی از سوی مهندسان ناظر تایید نخواهد شد.
به گزارش «تعادل»، سریال فرونشست‌های زمین در پایتخت با حادثه شهران در تابستان سال 95 کلید خورد. جایی که به‌دلیل حفاری مترو و درپی آن انفجار لوله‌های گاز، تصویر متفاوتی از مخاطرات شهری پیش چشم مسوولان و شهروندان گشوده شد. بعد از این اتفاق بود که بحث فرو نشست در تهران جدی شد و در ادامه فرو نشست در بزرگراه ستاری و مناطق مرکزی شهر بر نگرانی‌ها دامن زد. در ادامه کارشناسان در خصوص فرونشست زمین در اماکن مهم و استراتژیک از جمله بیمارستان‌ها، فرودگاه‌ها پمپ بنزین و پمپ‌های گاز، مناطق برق فشار قوی و ریل قطار هشدار دادند و بر شدت نگرانی‌ها افزوده شد و تازه مسوولان به فکر چاره افتادند. بر اساس این گزارش، مسعود شفیعی، رییس سازمان نقشه‌برداری کشور در نخستین روزهای آبان سال گذشته، آمار تازه‌ای از ابعاد فرونشست زمین در تهران ارایه کرد. او گفته بود: در منطقه فرودگاه امام (ره) میزان فرونشست ۱.۸ سانتی‌متر در سال برآورد شده است. به گفته او پدیده فرونشست در تهران در حال گسترش است، به گونه‌ای که از سوی بزرگراه آزادگان فرونشست به داخل شهر تهران نفوذ کرده است و چیزی نمانده که فرونشست به میدان آزادی نفوذ کند.علاوه بر این، خروجی‌های راه‌آهن تهران-جنوب و تهران- تبریز، شاخه‌های جنوبی مترو به سمت اسلامشهر و حرم مطهر حضرت امام خمینی، و همچنین بخش‌هایی از خطوط مترو در مرکز شهر و نیز بخشی از فرودگاه مهرآباد تهران، در این محدوده مخاطره‌آمیز قرار می‌گیرد.
همچنین بر اساس گزارشی که سال 95 اتاق بازرگانی ایران منتشر کرد، بخش عظیمی از شهر تهران به خصوص در مناطق جنوبی در معرض فرو نشست قرار دارد. بر اساس این گزارش حدود 120 کیلومتر خط راه‌آهن و 25 کیلومتر از خطوط مترو، حدود 200 کیلومتر اتوبان‌های بین‌شهری، حدود 2300 کیلومتر راه‌ها و معابر شهری و بین‌شهری اصلی و فرعی، 2 انبار مواد نفتی و سوختی، 44 جایگاه پمپ بنزین، 15 جایگاه پمپ گاز، 7 ایستگاه گاز، 30 کیلومتر طول لوله نفت و نیز بیش از 70 کیلومتر خطوط فشار قوی و بیش از 200 کیلومتر خطوط اصلی گاز در محدوده فرونشست تهران قرار دارد. حدود 25 کیلومتر از طول کمربندی آزادگان، حدود 28 کیلومتر از طول اتوبان قم، حدود 21 کیلومتر جاده ساوه و بزرگراه بهشت زهرا (س) که همگی این نقاط به عنوان اصلی‌ترین محورهای جابه‌جایی کالا و مسافر در استان تهران شناخته می‌شود، با پتانسیل فرونشست مواجه است.
هشدار درباره مرگ دشت ها
گزارش «تعادل» همچنین حاکی است، علی بیت‌اللهی، رییس بخش رانش زمین مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز در خرداد ماه سال 1397 در نامه‌ای خطاب به وزیر نیرو درباره «مرگ دشت ها» هشدار داده و نوشته بود: دو نهاد دولتی از دیرباز و به نحو بارزی در پدیداری و تشدید پدیده فرونشست زمین در ایران مقصر هستند، ۱- وزارت نیرو و ۲- وزارت جهاد کشاورزی. وزارت نیرو به‌دلیل عدم مدیریت صحیح استحصال و کنترل مصرف منابع آب زیرزمینی، وزارت جهاد کشاورزی به دلیل عدم کنترل کاشت محصولات پرمصرف آب و عدم اجباری کردن شیوه‌های مدرن آبیاری حداقل در اراضی مستعد فرونشست. بیت‌اللهی تصریح کرده بود: فرونشست زمین در ایران سابقه بیش از چهل ساله دارد و پروسه مدیریتی ناکارآمد طی این دوران عامل اصلی بروز آثار ویرانگر آن در کشور شده است. رییس بخش رانش زمین مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در پایان‌نامه خود، دو پیشنهاد نیز ارایه کرده بود: 1- وزارت نیرو موظف شود، بدون ملاحظات و تعارفات و به عنوان یک اقدام بسیار اولویت‌دار در محدوده جنوب تهران و اراضی دشت ورامین تا مناطق جنوبی آن‌که متصل به اراضی بایر می‌شود، وجود چاه‌های مجاز و غیرمجاز به‌طور دقیق شناسایی و آماربرداری کرده و چاه‌های غیرمجاز را در سریع‌ترین زمان ممکن مسدود و پروانه بهره‌برداری چاه‌های غیرمجاز مورد بازنگری قرار داده و دبی مجاز بهره‌برداری آنها را کاهش دهد. 2- وزارت کشاورزی موظف شود، در کوتاه‌ترین زمان ممکن، شیوه آبیاری غرقابی را در اراضی جنوب تهران تا جنوب ورامین و پیشوا و اراضی جنوبی جاده
قم ـ گرمسار پس از تغییر شیوه آبیاری و فراهم کردن تسهیلات لازم به بهره‌برداران جهت جایگزین کردن سیستم‌های نوین آبیاری با روش‌های سنتی ممنوع اعلام کند. کاشت محصولات پرمصرف را قدغن و از فعالیت مجموعه‌های کشاورزی که مصرف آب بیشتری را لازم دارند جلوگیری به عمل آورد.
توافق دو نهاد برای ممانعت از فرونشست زمین
دیروز اما محمدرضا احمدنسب، قائم مقام شرکت آب و فاضلاب استان تهران اعلام کرد، بر اساس توافقی که با نظام مهندسی استان تهران داشته‌ایم، مهندس ناظر فقط زمانی اقدام سازنده، مجری طرح و یا مالک را تایید می‌کند که حتما روی تاسیسات ساختمان در زمینه آب و فاضلاب این مهم رعایت شده باشد که چاه جذبی در ساختمان‌ها برای آب باران وجود داشته باشد و شبکه فاضلاب داخل ساختمان نیز به سمت شبکه فاضلاب داخل کوچه‌ها هدایت شود تا شبکه باران به شبکه فاضلاب وصل نشود.
احمدنسب در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه با توجه به اینکه شبکه جمع آوری فاضلاب تهران به صورت مجزا از شبکه هدایت آب‌های سطحی طراحی و اجرا شده است، بنا براین ظرفیت کافی برای هدایت آب باران و آب‌های سطحی از طریق شبکه جمع آوری فاضلاب پیش بینی نشده است، اظهار کرد: برای شبکه فاضلاب تهران یک ظرفیت تعریف شده که نمی‌تواند آب باران و یا آب‌های سطحی که از پشت بام خانه‌ها جریان پیدا می‌کند را در خود جای دهد.
وی با تاکید بر اینکه ورود باران به شبکه جمع آوری فاضلاب باعث ایجاد مشکلات زیادی در خطوط انتقال و شبکه جمع آوری فاضلاب تهران می‌شود، تصریح کرد: بر اساس توافقی که با سازمان نظام مهندسی استان تهران با شرکت آب و فاضلاب استان تهران صورت گرفته است باید مبحث ۱۶ مقررات ملی ساختمان به صورت دقیق اجرایی شود، بدین شکل که جداسازی آب باران از فاضلاب خانگی مورد توجه قرار گیرد. قائم مقام شرکت آب و فاضلاب استان تهران با بیان اینکه آب باران که از پشت بام جریان می‌یابد، نباید به سمت شبکه جمع آوری فاضلاب هدایت شود و باید این آب از طریق چاه جذبی به صورت مستقیم جذب سفره‌های زیرزمینی شود، گفت: در حال حاضر تمام خانه‌های تهران چاه جذبی دارند و قبل از اینکه شبکه فاضلاب اجرایی شود، تهران صدها سال است که از طریق چاه‌های جذبی فاضلاب را جمع آوری می‌کند اما اکنون که طرح شبکه فاضلاب اجرایی در حال اجراست باید فقط فاضلاب خانگی اعم از شست‌وشو، استحمام، سرویس‌های بهداشتی وارد شبکه جمع‌آوری فاضلاب شود. احمد نسب با بیان اینکه جداسازی مجرای آب باران و هدایت آن به سمت چاه‌های جذبی باعث تغذیه آب‌های زیرزمینی تهران می‌شود و کمک شایانی به حفظ منابع آب زیرزمینی و تعادل بخشی به این منابع می‌کند، اظهار کرد: در حال حاضر پس از بارش باران، فرایند جمع آوری و تصفیه فاضلاب دچار مشکل می‌شود و به همین دلیل ما در حال مذاکره با جامعه مهندسی استان تهران هستیم تا مهندس ناظری که برای مقاوم سازی ساختمان و رعایت اصول و مقررات ملی ساختمان نظارت و اهتمام دارد به مبحث ۱۶ توجه ویژه داشته باشد و بحث جداسازی آب باران از فاضلاب خانگی به صورت ویژه دیده شود و ساختمانی بتواند پایان کار بگیرد که این مهم را رعایت کرده باشد.
بر اساس این گزارش، سالانه در شهر تهران ۸۴۰ میلیون مترمکعب آب از سفره‌های زیرزمینی برای مصرف شرب تهران برداشت می‌شود، در حالی که تنها ۸۰۰ میلیون مترمکعب آب به سفره‌های زیرزمینی بازمی‌گردد که این به معنی ۴۰ میلیون مترمکعب بیلان منفی آب در تهران است. متوسط بارندگی امسال در شهر تهران به‌طور میانگین ۴۱۰ میلی‌متر بوده است و از آنجا که شرایط تهران به گونه‌ای است که امکان جذب این باران به سفره‌های زیرزمینی نیست، در نتیجه این حجم از آب وارد فاضلاب جنوب تهران می‌شود و ایجاد معضل می‌کند. در همین رابطه توافق‌نامه‌ای با موضوع اجرای مبحث ۱۶ مقررات ملی ساختمان و الزامات مدیریت بهینه مصرف آب در ساخت و سازهای استان تهران با حضور مدیران عامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران و سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران به امضا رسید.
