عرضه سهام فروش نرفته ETFها به روش بوک بیلدینگ

گروه بورس|

بدون شک خصوصی‌سازی در دهه‌های اخیر یکی از چالش‌های اصلی اقتصاد ایران بوده است. این امر پس از آنکه واگذاری بسیاری از شرکت‌ها در سال‌های گذشته وارد دور باطل سوء مدیریت شد و هزینه‌های اقتصادی و غیر اقتصادی را به کشور تحمیل کرد، به تغییر رویه‌های تصمیم‌گیری منتهی و به کلی دگرگون شد. 

از طرفی در دو سال اخیر رونق بازار سرمایه، شرایطی را پدید آمد که نیاز دولت به تامین مالی و لزوم خصوص‌سازی اموال دولتی، قوه مجریه رابه بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود در این بازار ترغیب کرد. به دنبال این موضوع شاهد بودیم که تاکید بر افزایش عرضه‌ها در ماه‌های اخیر قوت گرفت و در کنار آن ابتکارتامین مالی دولت از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله مطرح شد. از آن زمان تاکنون شبهه‌های بسیاری در خصوص ماهیت این نوع تامین مالی و حتی تضاد آن با خصوص‌سازی مطرح شده است. عواملی از این دست سبب شده تا پیمان میراب، مشاور وزیر اقتصاد به تشریح دلایل و نقاط قوت واگذاری دارایی دولت از طریق صندوق ETF بپردازد. عرضه سهام شرکت‌های دولتی از طریق صندوق ETF در مقایسه با دیگر شیوه‌های واگذاری، بهترین گزینه به شمار می‌رود که به دور از هرگونه حاشیه‌سازی‌ خواهد بود. پیمان میراب با اشاره به هدف دولت از تشکیل صندوق‌های ETF گفت: این صندوق‌ها به منظور جلوگیری از عوارض منفی خصوصی‌سازی نسبت به روش‌های گذشته مانند مساله رانت تشکیل شده‌ است، این صندوق‌ها فرصت سهیم شدن در سود شرکت‌های بزرگ واگذاری را برای همه مردم فراهم می‌کند و بدین‌ترتیب امر واگذاری سهام دولتی شرکت‌ها «عادلانه‌تر» دنبال می‌شود.

وی ادامه داد: دولت با نیت ایجاد فرصت سرمایه‌گذاری برای عموم مردم تلاش کرد به دنبال شیوه‌ای برود که راه‌های رانت در واگذاری‌ها بسته شود و افراد با صلاحیت و با اهلیت به تدریج بر مسند امور مدیریتی شرکت‌های واگذار شده قرار گیرند. میراب خاطرنشان کرد: در 8 ماهه نخست سال گذشته حجم خصوصی‌سازی به این دلیل کاهش پیدا کرد که سازمان خصوصی‌سازی بر اساس یک مطالعه متوجه شد که باید شیوه واگذاری را تغییر دهد؛ بر اساس آن مطالعه مشخص شد که صندوق‌های ETF بهترین شیوه برای واگذاری است.

مشاور وزیر اقتصاد در امور جوانان یکی از عارضه‌های مهم شیوه‌های پیشین واگذاری را ایجاد فرصت خرید شرکت‌ها توسط برخی از افراد حاشیه‌ساز عنوان کرد و گفت: مساله این بود که اشخاصی بدون داشتن اهلیت لازم اقدام به خریداری شرکت‌ها می‌کردند و با انجام برخی از اقدامات زمینه کاهش ارزش آنها را فراهم و با مخاطره روبه‌رو می‌کردند اما بررسی‌های لازم در مورد صندوق‌های ETF نشان داد که این صندوق‌ها می‌توانند مانع فعالیت برخی از افراد که به دنبال ایجاد برخی از تنش‌ها هستند، شود.

وی با بیان اینکه هر کدام از روش‌های واگذاری اموال دولتی که تاکنون در ایران اجرا شده معایب و مزایایی دارند و از این لحاظ، نمی‌توان ادعا کرد که صندوق‌های ETF بی‌عیب‌ونقص هستند، گفت: این حقیقت را باید پذیرفت که صندوق‌های ETF امکان رانتخواری را به صفر می‌رساند.

میراب با اشاره به اینکه اکنون فرصتی فراهم شده تا عامه مردم بتوانند سهام این صندوق‌ها را در پذیره‌نویسی خریداری و پس از مدتی کوتاه اقدام به خرید و فروش سهام خود بدون هیچ محدودیتی کنند، افزود: در عمل این امکان فراهم شد تا هیچ شائبه‌ای درباره اینکه رانت خاصی از طریق واگذاری اموال دولتی که در حال توزیع است به وجود نیاید؛ در حالی که در سایر شیوه‌های واگذاری دولتی این امکان و شائبه وجود داشت و علت به وجود نیامدن شائبه در صندوق‌های ETF آن است که عامه مردم می‌توانند به اختیار خود در پذیره‌نویسی این صندوق‌ها شرکت کنند.

  توجه به شاخص دولت رفاهی برابری 

در فرصت‌ها

 به گفته میراب، ویژگی دوم صندوق‌های ETF، تعیین سقف خرید تا ۲ میلیون تومان برای هر فرد است. یعنی اگر کسانی نتوانستند ۲ میلیون تومان در این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کنند، فرد دیگری نمی‌تواند از ظرفیت حق این اشخاص استفاده کرده و سهم بیشتری بخرد. یعنی در مرحله نخست واگذاری‌ها حق همه مردم از اموال دولتی واگذار شده به طریق صندوق‌های ETF محفوظ می‌ماند. بنابراین اگر از نظر شاخص «برابری فرصت خرید» سهام در انواع واگذاری‌های اموال دولتی بنگریم، صندوق‌های ETF به خوبی از پس احراز آن برآمده‌اند. 

مشاور وزیر اقتصاد معتقد است، می‌توان قاطعانه گفت که از نظر شاخص برابری فرصت خرید، صندوق‌های ETF نسبت به سایر شیوه‌های واگذاری برتری دارند.

  انتقال قطعی ولی محتاطانه مدیریت

میراب درباره برخی از انتقادات وارد شده به شیوه واگذاری اموال دولتی از طریق صندوق‌های ETF مانند بحث عدم انتقال مدیریت شرکت‌ها از دولت به بخش خصوصی است، اشاره کرد و گفت: دولت خود را متعهد کرده که تا انتهای سال ۱۴۰۰ از مدیریت این صندوق‌ها خارج شود، تعهد دولت ضمانت اجرایی دارد زیرا واحدهای این صندوق پس از مدتی کوتاه که آزاد می‌شوند به راحتی قابل خرید و فروش توسط هر شخص حقیقی یا حقوقی خواهند بود.

وی با تاکید بر اینکه تعهد دولت در خروج از مدیریت صندوق‌ها در اساس‌نامه و امیدنامه و باقی اسناد مرتبط با صندوق قید شده است، افزود: مدیریت به‌طور حتم واگذار خواهد شد فقط فرآیندی برای این اقدام طراحی شده است که در این یک سال و نیم، هر یک از بانک‌های موجود در صندوق آماده شوند به شیوه جدیدی مدیریت خواهند شد.

  آیا نقد عدم استقبال از ETF جدی است؟

میراب در واکنش به اینکه برخی کارشناسان معتقدند شرایط متزلزل این روزهای بازار سرمایه مهم‌ترین عاملی است که می‌تواند روی حجم استقبال از صندوق واسطه‌گری مالی یکم موثر باشد و به همین دلیل فعالان بورسی از خود می‌پرسند چرا اکنون پول خود را بابت خرید سهام صندوقی پرداخت کنند که دولت ۲ ماه دیگر به آنها اجازه فروشش را می‌دهد؟ در حالی که همین حالا می‌توانند سهام هر یک از شرکت‌های موجود در صندوق را خریداری کرده و هر موقع که دلشان خواست آن را بفروشند، گفت: اکنون بازار سهام خیلی صعودی یا خیلی نزولی است و اگر بازار کمی متعادل‌تر بود شرایط فرق می‌کرد، صندوق‌های ETF در شرایط متعادل‌تر می‌توانند حقیقت کارکردی خود را به رخ بکشند اما باید توجه داشت در زمانی که بازار صعودی است، این صندوق قطعا منفعت دارند.

مشاور وزیر اقتصاد خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه اکنون بازار سرمایه در حالت جذابی به سر می‌برد، شاید فعالان بازار سرمایه رغبت کمتری به صندوق‌های ETF نشان دهند. افراد جدیدی که طی این دو ماه جذب بورس شده‌اند نیز به خاطر وضعیت سوددهی همین دو ماه، شاید اکنون کمتر به سمت سرمایه‌گذاری در صندوق ETF بروند.

وی ضمن بیان این مطلب که اکنون رقم استقبال از صندوق واسطه‌گری مالی یکم، قابل قبول بوده و حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در آن مشارکت کرده‌اند، گفت: این سطح مشارکت بسیار بزرگ است و در طول تاریخ ایران هیچ صندوقی نبوده که این حجم از افراد را جذب خود کرده باشد، پس می‌توان گفت که عملکرد جذب مردم به این صندوق موفقیت‌آمیز بوده است. مشاور وزیر اقتصاد در پاسخ به این پرسش که با توجه به حجم سهم و سقف ۲ میلیون تومانی تعیین شده، می‌توان محاسبه کرد که برای به فروش رفتن کل سهام باید بیش از 8 میلیون نفر مشارکت می‌کردند، پس چطور مشارکت حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفری را می‌توان موفقیت آمیز اعلام کرد؟ بیان کرد: اکنون دولت فرصتی را برای عموم مردم فراهم کرده تا واحدهای صندوق‌های ETF را خریداری کنند، مردم مختارند که اگر تمایل داشتند از این فرصت استفاده کنند و در مرحله بعد، دولت سهام باقی مانده ۵ شرکت موجود در این صندوق را در بازار سرمایه عرضه خواهد کرد.

میراب اظهار داشت: از همان ابتدا دولت پیش‌بینی کرده بود که این صندوق ممکن است به‌طور کامل مورد استقبال واقع نشود و برخی از مردم بخواهند سرمایه‌های خود را از طریق دیگری سرمایه‌گذاری کنند به همین دلیل هم در قانون بودجه نوشته شده است که اگر دولت نتوانست همه سهم‌ها را در صندوق عرضه کند، به روش بوک‌بیلدینگ (روشی نوین در عرضه اولیه) عمل کند.