سقف‌های یزد؛ هویتی از یاد رفته

در حالی این روزها خانه‌های یزد دور از معماری و زیبایی اصیل ساخته می‌شوند که تنها دیدن طاق‌ها و سقف‌های یزد به عنوان یکی از زیباترین شاهکارهای معماری به جا مانده از گذشتگان و جاذبه‌های ارزشمند تاریخی برای تاسف خوردن به حال امروز یزد کافی است. تاریخ سقف‌های یزد با دوران ساسانیان هم قدمت است، شاهکارهایی که این روزها نه تنها چشم جهان را به خود خیره کرده بلکه معماران امروز را انگشت به دهان گذاشته است به‌طوری که شاید محدود معمارانی در ایران و جهان بتواند این شاهکارها را برای بار دوباره خلق کند و به تاریخ آیندگان هدیه بدهد. یزدی‌ها از بارزترین مردمانی هستند که حتی در ساده‌ترین و محقرترین خانه‌های خود نیز از جلوه‌های معماری بهره‌مند شده‌اند؛ سقف‌هایی که در خانه‌های فقیر و ثروتمند یزدی، خالی از زیبایی نیست هرچند که میزان پرداخت هر خانه نشان‌دهنده وضع مالی ساکنان آن بوده است؛ خانه‌ها و ابنیه‌ای که شاهانه‌ با نقش و نگارها و گچ بری‌ها و نقوش خیره‌کننده ساخته شده یا خانه‌هایی که تنها به کمی از این معماری چشم نواز در آنها بسنده شده است. شاید اگر امروزه خانه‌هایمان را با طاق‌هایی صاف و پر از میلگرد و تیرآهن می‌سازیم که نه تنها مقاومتی به اندازه معماری گذشته‌مان ندارند بلکه خالی از روح و احساس و هویت نیز هستند، ناشی از نبود تخصص و دورشدن ما از تمدن غنی‌ای است که گذشتگانمان در ذره ذره این شهر خشتی به جا گذاشته‌اند. محمدرضا فلاحتی، رییس میراث فرهنگی شهرستان یزد، با اشاره به تاریخچه سقف‌های گنبدی شکل در ایران، اظهار می‌کند: سقف‌های گنبدی شکل از اوایل دوره ساسانی وارد ایران شده و ساخت آنها تا دوره اسلامی هم ادامه پیدا کرده است که قدیمی‌ترین این نوع سقف‌ها مربوط به کاخ فیروزآباد بوده که از تکنیک سقف‌های گنبدی برخوردار است. وی در رابطه با ویژگی‌های این سقف‌ها، می‌گوید: در گذشته سقف‌های گنبدی با ارتفاع زیادی ساخته می‌شدند که به مرور در دوران اسلام از ارتفاع آنها کاسته شد. او اضافه می‌کند: معمولاً این نوع سقف‌ها روی زمین‌های مربع با هدف تبدیل این فضا به فضای دایره‌ای، بیضی و هشت ضلعی ایجاد می‌شدند به‌طوری که زیرسقف‌ها را با انواع گوشه‌سازی به این اشکال هندسی تبدیل می‌کردند. بهاره داودی، معمار، محقق و پژوهشگر یزدی نیز فرمی هندسی از معماری اعلام می‌کند و در مورد انواع آن به ایسنا می‌گوید: طاق، طاق و تویزه مانند بازارچه صراف‌ها، طاق کلمبو مانند بام بازار میدان خان و طاق‌های کم خیز مانند اتاق‌های سه دری خانه‌ها از انواع سقف‌های به کار رفته در یزد است.