در انتظار رفع فیلترینگ
فائزه طاهری
اگر قرار باشد الگوی مسوولان در ایران در برخورد با فضای مجازی مشخص شود، ملغمه‌ای از کشورهای چین و کره جنوبی و روسیه به دست می‌آید. چین یکی از کشورهای سفت و سخت در برخورد با هر شبکه اجتماعی و پیام‌رسان غیر از ابزارهای بومی خود است و البته مقامات چینی در سانسور و فیلترینگ هم ید طولایی دارند. از نمونه ابزارهای چینی می‌توان به موتور جست‌وجوی بایدو و پیام‌رسان وی‌چت اشاره کرد که شاید موفق‌ترین نمونه‌ها در حوزه خود نباشند، اما دولت چین با بهره‌گیری از همین ابزار، به مسدود کردن گسترده پیام‌رسان‌هایی مانند واتس‌اپ و تلگرام پرداخته است. حتی در برهه‌ای از زمان گوگل هم در چین مسدود شده بود که در نهایت با پذیرفتن برخی محدودیت‌ها و اعمال سانسور، بار دیگر راه خود را به این کشور باز کرد و البته همچنان برخی سرویس‌های خود را در اعتراض به این سیاست چینی‌ها، در این کشور ارایه نمی‌دهد. کره جنوبی در مقابل بیشتر از روش‌های ایجابی به جای سلبی استفاده کرده و از این رو، پرسرعت‌ترین اینترنت جهان را دارد، اگرچه کره جنوبی هم گاهی به روش‌های فیلترینگ متوسل می‌شود. موتور جست‌وجوی ناور در کشورکره از سهم 70 درصدی برخوردار است و پس از گوگل، یاهو، بایدو و بینگ، پنجمین موتور پرکاربرد در جهان است. یاندکس کشور روسیه هم یکی از نمونه‌های موفق و پرکاربر موتور جست‌وجو در جهان به شمار می‌رود که اگرچه در این حوزه در رتبه هشتم جهان جای گرفته اما بین کاربران روسی، از محبوبیت برخوردار است. استفاده کشورهای مختلف از موتورهای جست‌وجوی بومی، مسوولان ایرانی را هم به آن واداشته که به فکر موتور بومی بیفتند و با وجود این در سال‌های گذشته، نمونه‌هایی مانند پارسی‌جو و یوز که هر کدام در برهه‌ای خبرساز و پرحاشیه بودند، نتوانستند به سهم قابل توجهی از جویش‌های روزانه کاربران ایرانی دست یابند.
البته اگر همین حالا هم پای صحبت هر یک از مسوولان و تصمیم‌گیران فضای مجازی بنشینیم، از لزوم ایجاد موتور جست‌وجویی مانند یاندکس و بایدو و ناور سخن می‌گویند و حال اینکه تا امروز، نمونه‌های بومی‌شده جویشگر در ایران، در آزمون پاسخگویی به نیاز کاربران، حداقل نمره را هم نگرفته‌اند و کمااینکه در یکی از مهم‌ترین بزنگاه‌ها در قطعی اینترنت سال 98، بدون اتصال به گوگل، از کارآمدی بازماندند. شبکه‌های اجتماعی و و پیام‌رسان‌ها هم از دسته خدمات پایه‌ای و کاربردی فناوری هستند و در این حوزه هم ایران نتوانسته به موفقیت چندانی دست یابد و اگرچه نمونه‌هایی با کاربران چند میلیونی وجود دارند، اما مجموع کاربران این شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها به 10 میلیون هم نمی‌رسد و حال اینکه تلگرام پیش از اینکه در ایران فیلتر شود، جمعیتی 40 میلیونی از کاربران ایرانی را در خود جای داده بود و حتی پس از فیلترینگ هم اگرچه در مدتی با کاهش کاربر روبرو شد، اما با گسترش فیلترشکن‌ها، اگرچه جای خود به عنوان اولین پیام‌رسان در ایران را به واتس‌اپ داد، اما بار دیگر به یکی از پرکاربرترین اپلیکیشن‌ها در ایران تبدیل شد. فیترینگ تلگرام در ایران از موارد پرحاشیه بود و پیش از اینکه این اتفاق از اردیبهشت‌ماه سال 97 تا امروز بیفتد، چندین بار زمزمه‌هایش شنیده شده و به‌صورت موقتی هم فیلتر شده بود. در حالی که این پیام‌رسان در برهه‌هایی از زمان با اختلال همراه بود، در دی ماه سال 96، به مدت بیش از یک هفته از دسترس کاربران ایرانی خارج شد و در نهایت حکم قضایی در تاریخ 10 اردیبهشت، تلگرام را تا امروز از دسترس کاربران خارج کرد. فیلتر تلگرام در ایران در حالی انجام شد که به فاصله یک ماه کمتر از آن، سازمان تنظیم ارتباطات کشور روسیه، فیلترینگ تلگرام را در این کشور کلید زده بود. علت این تصمیم، خودداری از ارایه کلیدهای رمزنگاری پیام‌های کاربران به سرویس امنیت فدرال روسیه اعلام شد و پاول دوروف روسی، موسس تلگرام اعلام کرد حتی به قیمت توقف فعالیت این پیام‌رسان هم، حریم خصوصی کاربران خود را حفظ خواهد کرد. اما در روزهای گذشته، خبر رفع فیلتر تلگرام در روسیه منتشر شد، با این مضمون که مقامات روسیه تصمیم گرفته‌اند تلگرام را به‌علت تمایل و تلاش مضاعف آن برای مبارزه و مقابله با تروریسم و افراطی‌گری رفع فیلتر کرده و به آن اجازه دهند بار دیگر به عرصه پیام‌رسان‌های پرطرفدار در روسیه بازگردد. با این تصمیم، کاربران روسی از این پس می‌توانند به‌طور قانونی از تلگرام استفاده کنند و برای استفاده از آن نیازی به فیلترشکن نخواهند داشت. هرچند برخی احتمال مذاکرات پشت پرده تلگرام با مقامات روسی را مطرح می‌کنند و این از این پس دولت روسیه به دیتای تلگرام برای کنترل و نظارت بر آن دسترسی دارد. اما باید دید مقامات ایرانی در آشفته‌بازار گسترش فیلترشکن‌ها و بدافزارها در قالب فیلترشکن‌ها، در حالی که پیام‌رسان‌های داخلی هم به توفیق مورد نظر دست نیافته‌اند، همچنان بر سر تصمیم خود برای فیترینگ تلگرام باقی می‌مانند یا به تاسی از کشور دوست و با گذشت دو سال از مسدود کردن این پیام‌رسان، گره‌های فیلترینگ را از این پیام‌رسان می‌گشایند.
