نخستین گام‌های اتمی ایران

نهم تیر 1353 قرارداد خرید خدمات مربوط به غنی‌سازی اورانیوم برای تامین سوخت نیروگاه‌های اتمی ایران، میان اکبر اعتماد رییس سازمان انرژی اتمی و ژولیس روبن نماینده کمیسیون انرژی اتمی امریکا به امضا رسید. اکبر اعتماد سال‌ها بعد در مصاحبه‌ای گفت: امریکایی‌ها تاکید داشتند که بعد از آنکه سوخت مصرف شده از نیروگاه خارج می‌شود، هر کاری خواستیم با آن انجام دهیم با اجازه و موافقت امریکا باشد اما من با این مساله موافقت نکردم. حتی رییس‌جمهور امریکا به شاه نامه نوشت که شرایط امریکا را در چارچوب دوستی دو کشور بپذیریم اما من به درخواست امریکا پاسخ رد دادم چون این مساله خلاف حاکمیت ملی ایران بود. شاه هم نظر من را پذیرفت. رییس پیشین سازمان انرژی اتمی با اشاره به قرارداد تکمیل نیروگاه بوشهر با روسیه توضیح داد: «آ‌نچه ما در قرارداد با امریکا و فرانسه قبول نکردیم، متاسفانه در قرارداد تکمیل نیروگاه بوشهر با روس‌ها پذیرفته شد. بر اساس این قرارداد نه تنها باید سوخت نیروگاه پس از استفاده به روسیه بازگردد بلکه باید هزینه انتقال سوخت را هم ایران بپردازد.» اما مدتی بعد ایران قراردادی با شرکت کرافت‌ورک اونیون (کا.و.او) برای خرید دو نیروگاه آب تحت فشار ۱۲۰۰مگاواتی برای نصب در بوشهر امضا کرد. همچنین قراردادی با شرکت فراماتوم فرانسه برای خرید دو نیروگاه ۹۰۰مگاواتی برای نصب در بندرعباس امضا شد. بر اساس این قراردادها شرکت آلمانی و شرکت فرانسوی اورانیوم غنی شده اولیه را نیز تحویل می‌دادند و نیاز ایران برای 10‌سال بعد را نیز تامین می‌کنند. اعتماد همچنین توضیح داده است: وی در پاسخ به این پرسش که اخیرا از سوی برخی مقامات کشورمان عنوان شده است که بر اساس برخی اسناد در امریکا غنی‌سازی در خاک ایران در زمان شاه و همزمان مدیریت شما بر سازمان انرژی اتمی از سوی این کشور پذیرفته نشده است، گفت: این ادعا صحیح نیست چون ما با تکنولوژی لیزر سراغ غنی‌سازی رفتیم و امریکایی‌ها نه از ما خواستند و نه در شرایطی بودند که از ما بخواهند غنی‌سازی را انجام ندهیم. ما به دنبال تکنولوژی هسته‌ای رفتیم بدون تکیه بر امریکا و قرارداد دوجانبه با امریکا را چون خلاف مصالح ملی‌مان بود، امضا نکردیم در حالی که چهار سال هم با آنها مذاکره کردیم. البته پیش از اقدام ایران برای استفاده از انرژی اتمی، در سال ۱۹۵۸ (۱۳۳۶) ایران به عضویت آژانس بین المللی انرژی اتمی (I.A.E.A) درآمد و درسال ۱۹۶۸ (۱۳۴۶) پیمان عدم تکثیر سلاح‌های هسته‌ای (N.P.T) را پذیرفت و در سال ۱۹۷۰ (۱۳۴۸) آن را در مجلس شورای ملی به تصویب رساند. در سال ۱۹۶۷ یعنی یک سال پس از آنکه ایران ان‌پی‌تی را پذیرفت، امریکا اولین رآکتور تحقیقاتی ۵ مگاواتی آب سبک را به ایران فروخت و این رآکتور که اکنون با نام رآکتور تحقیقاتی تهران مشهور است، در دانشگاه تهران نصب و راه‌اندازی شد. این رآکتور از اورانیوم غنی شده با خلوص ۹۳ درصد استفاده می‌کرد.