اعزام نخستین دانشجویان ایرانی به اروپا

دولت وقت ایران در دوران فتحعلی شاه، هفتم جولای سال 1811 برابر با شانزدهم تیر 1190 شمسی، دو ایرانی را به عنوان دانشجو روانه انگلستان کرد. این تصمیم که از سوی عباس‌میرزا ولیعهد وقت گرفته شده بود به تایید وزیر اعظم هم رسیده بود و سبب اتخاذ این تصمیم افزایش رفت و آمد فرستادگان انگلستان به ایران و نیاز مبرم به مترجم ماهر و مورد اعتماد بود و نیز کسانی بود که انگلستان را دیده و از اوضاع واقعی آن آگاه باشند. سه سال بعد در سال 1193، به همین ترتیب پنج دانشجوی دیگر از سوی عباس میرزا به انگلستان اعزام شدند. مروری بر تاریخ قاجاریه نشان می‌دهد که عباس‌میرزا بیش از هر شاه و شاهزاده این دودمان نگران کشور، منافع آن و آینده‌اش بود. خاطرات ژنرال گاردان فرستاده ناپلئون به ایران که برای مدتی مدید همنشین عباس‌میرزا بود حکایت از وطن دوستی و علاقه عمیق ولیعهد فتحعلی‌شاه به پیشرفت وطن و حفظ تمامیت و حاکمیت آن می‌کند. گاردان نوشته است که عباس‌میرزا به خوبی می‌دانست که تا اکثریت مردم باسواد، روشن و خواستار ترقی نشوند کشور پیشرفت نخواهد کرد. به نوشته گاردان، عباس میرزا بارها گفته بود که مردم به همان اندازه که در اندیشه خانواده خود هستند باید به وطن و جامعه ملی نیز بیندیشند. گاردان نوشته است که یک بار عباس میرزا از او پرسید که چه بکند تا ایرانیان به پای اروپاییان برسند، آیا خواب و خوراک در پیشرفت انسان نقش دارد؟ در دوره صفوی به دلیل دشمنی ایران و اروپا با امپراتوری عثمانی، نوعی نزدیکی و ارتباط میان ایران و کشورهای اروپایی برقرار شد. برای نخستین‌بار شاه عباس دوم که دلبسته نقاشی اروپایی شده بود در سال ۱۰۵۲ ه. ش چند تن را برای یادگیری این هنر به رم فرستاد. از جمله این افراد، محمد زمان فرزند حاجی یوسف است که سبک نقاشی ایران را دگرگون کرد و سبک اروپایی واقع‌گرا و طبیعی را وارد ایران کرد. پس از این کار تا زمان فتحعلی شاه قاجار به دلیل نابسامانی اوضاع ایران، در زمینه فرستادن دانشجو به خارج اقدامی صورت نگرفت. نخستین قانون اعزام محصلان ایرانی به خارج‌ از کشور، چندین سال بعداز اعزام‌ اولین گروه محصلان در دوره قاجار، در روند اصلاحات اقتصادی، نظامی و توسعه در علوم و فنون که از جانب افرادی مانند عباس میرزا، قائم مقام فراهانی، میرزا تقی خان‌ امیر کبیر و میرزا حسین‌خان سپهسالار شکل گرفت لزوما به‌کارگیری تجارب‌ و دانش های کشورهای خارجی را در پی داشت.  اعزام دانشجو به اروپا به موجب دستخطی از محمد شاه با اعزام پنج محصل دیگر به فرانسه ادامه یافت. اما اوج اعزام دانشجو به خارج از کشور در سال 1233 هـ.ش بود که فرخ خان امین الدوله از سفر اروپا بازگشت و با اولین دوره فارغ‌التحصیلان دارالفنون روبه رو شده و به تشویق دکتر پولاک اقدام به جلب نظر شاه برای اعزام تعداد بیشتری محصل به خارج از کشور کرد.‌