سابقه چندهزار ساله لوله‌کشی آب در ایران

از آنچه که از دوران ساسانیان به‌جا مانده است؛ می‌توان به خوبی دریافت که در این دوران توجه ویژه‌ای به آبرسانی کشاورزی و شهری شده است، این در حالی است که متاسفانه کارهای مهم پژوهشی در نشان دادن پیشرفت‌های دوران ساسانیان انجام نشده است؛ یکی از دستاوردهای ارزشمند ساسانیان در زمینه فناوری که حتی امروز نیز تحسین برانگیز است، « لوله کشی آب شهری و کشاورزی» بوده است که شاید برای نخستین‌بار در جهان پدید آمده باشد.

ایرانیان از گذشته‌های دور از لوله‌کشی آب آشامیدنی بهره‌مند بوده‌اند؛ با این سیستم لوله‌کشی، آب آشامیدنی به درون خانه‌ها آورده می‌شد. باید اذعان داشت که لوله‌کشی آب در دوران ساسانیان بر پایه یافته‌های بسیار پیشرفته دانش آن روز انجام گرفته است. مردم در دوران ساسانیان با این فناوری، چشمه‌هایی که در پایین شهر قرار داشته‌اند را لایروبی کرده و با ایجاد حفره، آن را با ساروج اندود می‌کرده‌اند و درست همان‌گونه که امروزه با لوله‌های فلزی انجام می‌شود، آب چشمه‌ها را به سمت شهر می‌آورده‌اند؛ آنگاه به جای اتصال‌ها یا جوشکاری امروزی برای چسباندن لوله‌ها به هم، روش اتصال لوله‌های سفالی از راه ساخت جفتی نر و ماده انجام می‌گرفته است. آنها پس از اتصال تنبوشه‌های نر و ماده، دور آنها را با ساروج که ماده‌ای ساخته شده از آهک، گچ، سفید تخم مرغ و چیزهای دیگر بود، می‌پوشاندند. این کوزه‌های سفالی به شکل ویژه‌ای اتصال یافته‌اند؛ جالب اینکه چون در بعضی مکان‌ها خانه‌ها در بلندی جای داشتند، لوله‌کشی ستایش‌انگیزی به شکل مارپیچ انجام گرفته که برپایه دانش مهندسی پیشرفت‌های بوده است؛ این لوله‌کشی به گونه‌ای بوده تا از لحاظ آسایش و دسترسی به آب هیچ‌گونه دشواری نباشد. در این نوع لوله‌کشی هنگام برداشت از آب به‌جای استفاده از شیر و فلکه‌های امروزی یک ابزار چوبی به‌کار برده می‌شد که مانند چوب پنبه به‌کار گرفته شده در بطری‌های امروزی بوده است. نمونه شگفت‌انگیزی که نشان‌دهنده لوله‌کشی کوزه‌ای برای آبیاری کشاورزی، در روستای پیروزآباد اسلام‌آباد غرب است، در واقع فناوری به‌کار رفته در دوران ساسانیان را به تصویر می‌کشد و این واقعیت را نشان می‌دهد که بی‌گمان، دوران فرمانروایی حدود چهارصد ساله این خاندان ایران، سرآمد پیشرفت کشاورزی در دوران باستان بوده است. موضوع بسیار مهمی که باید یادآور شد، این است که تلاش برای رسیدن به چنین فناوری آبرسانی به جهت نیاز فراوان به آب بوده است؛ این نکته با توجه به اینکه سرزمین‌های ساسانی به هیچ‌وجه با کمبود آب مواجه نبوده‌اند جای بسی تامل دارد. نخستین‌بار در سال ۱۳۰۱طرح احداث شبکه‌های لوله‌کشی آب شرب شهرهای ایران بررسی شد و بخشی از شهرهای آبادان، مشهد و بیرجند لوله‌کشی شد. اولین سازمان آب‌رسانی شهری در ایران بنگاه مستقل خیریه آبلوله بیرجند بود که در سال ۱۳۰۲با احداث و بهره‌برداری یک رشته لوله به طول ۹ کیلومتر و یک منبع و قنات تامین‌کننده آب، فعالیت خود را آغاز کرد.