داستان برنامه همکاری 25 ساله با چین چیست؟

محمد   فاضلی٭

متن « ویرایش نهایی برنامه همکاری‌های جامع (25ساله) ایران و چین» در 18 صفحه و از طرف دبیرخانه سازوکار عالی مشارکت جامع راهبردی ایران و چین در خرداد 1399 تهیه شده و اکنون در دسترس است و به دلیل نبودن متن مورد تأیید دیگر، با همین متن شروع می‌کنم. متن شامل این قسمت‌هاست: مقدمه، بند اول: چشم‌انداز، بند دوم: ماموریت، بند سوم: اهداف اساسی، بند چهارم: زمینه‌های همکاری، بند پنجم: اقدامات اجرایی، بند ششم: نظارت و اجرا، بند هفتم: همکاری در کشور ثالث، بند هشتم: نفی فشارهای خارجی، ‌بند نهم:  مفاد نهایی

یک- مقدمه تا پایان بند نهم، به‌واقع کلیاتی است که هر دو کشوری - بسته به ظرفیت‌ها، منابع و توانمندی‌های‌شان - می‌توانند در روابط با یکدیگر مد نظر داشته باشند. طبیعی است که چون ایران دارای منابع نفت، گاز و سایر انرژی‌ها، برخی مواد معدنی خام و مزیت‌هایی برای حمل و نقل جاده‌ای، ریلی، دریایی و هوایی است، عمده بندهای این چند صفحه درباره همکاری در این عرصه‌هاست. مقولات نظامی-امنیتی و دفاعی هم در کنار موارد فوق ذکر شده و دو کشور در این متن بر گسترش همکاری‌ها در همه این زمینه‌ها تأکید می‌کنند. همکاری‌های علمی، فناورانه، گردشگری و ارتباطات هم که در دنیای جدید بخشی از هر نوع تفاهم‌نامه یا توافق اقتصادی جامع است. دو کشور تأکید می‌کنند که همکاری‌های‌شان برد-برد، راهبردی و بلندمدت است و در زمینه‌های دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد بود.

 دو- ضمیمه‌ها مباحث مشخص‌تری را شامل می‌شوند. منظورم از مشخص‌تر این است که: 

زمینه‌های همکاری در بخش اهداف ذکر شده و برای مثال بر توسعه همکاری در نفت، پتروشیمی، کشاورزی، شبکه‌های هوشمند، صنایع آب و برق، محیط‌زیست، صنایع هوایی، گردشگری و ... تأکید شده است. البته هر نوع زمینه همکاری که دنبالش باشید به نوعی در این ضمائم پیدا می‌شود.

سه- عناوین اصلی برنامه همکاری‌های جامع 25 ساله در ضمیمه شماره (2) آمده است و عبارتند از: 

حوزه نفت و انرژی

مشارکت فعال در پروژه بزرگ چین با عنوان کمربند-جاده (OBOR) با تأکید بر کریدورهای منطقه‌ای، شبکه ریلی و همکاری ایران و چین در کشورهای ثالث متأثر از کمربند-جاده

توسعه سواحل مکران

همکاری در زمینه فناوری و ارتباطات راه دور

همکاری‌های مالی، اقتصادی و تجاری

همکاری‌های نظامی، دفاعی و امنیتی دوجانبه

همکاری سیاسی

چهار- دو کشور در این برنامه، ذیل اقدامات اجرایی، برخی فعالیت‌ها و اقداماتی را برشمرده‌اند که باید انجام شود تا اهداف مندرج در ضمیمه (1) و همکاری‌های مندرج در ضمیمه (2) محقق شوند. این اقدامات اجرایی گاه خیلی کلی نظیر «گسترش همکاری‌های مالی، بانکی و بیمه‌ای در چارچوب اصول  بازار و قوانین دو کشور» است و گاه خیلی ریز می‌شود و به مقوله‌ای نظیر «همکاری درباره تولید برق و کود از زباله‌های شهری»، «گشایش شعبات نمایندگی بانک‌های ایرانی در مناطق ویژه اقتصادی چین»، «سرمایه‌گذاری مشترک در ساخت شهرهای هوشمند»، «تأمین مواد با کربن کم برای ایران»... 

 «دانش فنی ارقام برنج هیبرید» یا «همکاری پیرامون راه‌های مقابله و تثبیت گرد و غبار در ایران» می‌پردازد.

پنج- به نظرم حساس‌ترین جملات در این ضمائم عبارتند از: 

چین به عنوان واردکننده ثابت نفت خام ایران خواهد بود و امیدوار است که ایران به نگرانی‌های چین درباره بازگشت سرمایه‌گذاری در بخش نفت ایران توجه نماید. (ضمیمه 1) 

طرف چینی نیز متقابلاً به استفاده بهینه از منابع مالی به دست آمده از فروش نفت به چین توجه نماید. (ضمیمه 1) 

تلاش مشترک برای ایجاد مکانیزم واردات پایدار نفت خام از ایران. (ضمیمه 2) 

ارتقای جایگاه ایران در ابتکار کمربند-جاده چین (ضمیمه 1)  گفت‌وگو درباره آغاز احداث کریدور خط آهن زیارتی پاکستان-ایران-عراق-سوریه (ضمیمه 2) 

همکاری در ایجاد مراکز صنعتی‌محور/ خدماتی‌محور /فناوری‌محور در بنادر و جزایر منتخب با هدف تولید و صادرات خدمات و کالاهای مشترک به کشورهای منطقه (ضمیمه 1)  توسعه جزایر منتخب با هدف ایجاد مراکز منطقه‌ای صنایع غذایی، دریایی، پتروشیمی و گردشگری (ضمیمه 3) 

خلاصه پیش‌نویس منتشرشده سند همکاری ایران و چین برای اینکه بدانیم کلا این سند چیست خوب است و در شماره بعدی (انتشار 25 یا 26 تیرماه) تحلیلم درباره آن را می‌نویسم.

٭  عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی