واگذاری امتیاز شیلات شمال به روسیه

بیست و نهم تیر 1272، شیلات شمال ایران به استفان لیانازوف سرمایه‌دار روسی واگذار شد. پس از آنکه ناصرالدین شاه قاجار امتیاز رویتر مبنی بر تاسیس بانک شاهنشاهی و بهره‌برداری از بعضی معادن ایران را به انگلیسی‌ها واگذار کرد، دولت روسیه نیز به هم‌چشمی انگلستان درصدد اخذ امتیاز جدیدی بود. سرانجام دولت روس با تحت فشار قرار دادن شاه، امتیازات متعددی از جمله امتیاز شیلات شمال ایران و صید ماهی و نیز امتیاز تاسیس بانک استقراضی را به دست آورد. در این میان، استفان لیانازوف، از سرمایه داران روسی، امتیاز شیلات شمال ایران را به دست آورد. پس از مرگ لیانازوف، امتیاز شیلات شمال به ورثه او منتقل شد. پایان آخرین دوره امتیاز لیانازوف، با انقلاب روسیه و از هم گسیختن امور ورثه مصادف شد. پس از آن از سال 1301 تا 1306 ش دولت شوروی با پرداخت مبلغی، از شیلات بهره‌برداری می‌کرد. این امتیاز بعدها به صورت مشارکت بین ایران و انگلستان ادامه یافت تا اینکه با ملی شدن شرکت شیلات ایران در سال 1331، تمام امور مربوط به ماهیگیری، به دولت ایران محول شد. رای قاطع مجلس سنای ایران در آخرین ساعت کاری ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ مفهوم ملی شدن را در تاریخ با نفت آنچنان گره زد که در ۶۵ سال گذشته این روز به عنوان یکی از مهم‌ترین روزها در تقویم کشور ثبت شده است. در حالی که کمتر از دو سال بعد از آن مجلس با پیشنهاد دولت ملی دکتر مصدق یکی دیگر از منابع مهم یعنی شیلات ایران را نیز ملی اعلام کرد. نفت و شیلات هر دو در یک زمان بنا به امتیازنامه‌ها به خارجی‌ها داده شد و همزمان با هم و به همت دولت دکتر مصدق ملی شدند. قانونی که هر چند ارزش آن کمتر از ملی شدن صنعت نفت نبود اما برای همیشه در حاشیه آن باقی ماند و کمتر کسی خبر دارد که بهره ایران از صید ماهی از دریای خزر در ۱۲ بهمن‌ ۱۳۳۱ به دخالت همسایه شمالی در بخش مهمی از این دریا پایان داد و مفهوم ملی شدن را تکمیل کرد و شرکت شیلات ایران را بنیان گذاشت. شرکتی که بی‌تردید در 200 سال تاریخ ایران بعد از صنعت نفت نمونه بسیار خوبی برای اعمال سیاست موازنه منفی و مثبت در قبال قدرت‌های جهانی است. شیلات شمال و حق صید ایران از دریای مازندران در طول تاریخ سرنوشت عجیبی را پشت سر گذاشته است. بزرگ‌ترین دریاچه جهان که روزگاری با اسم دریای کاسپین - قزوین - مرز میان ایران و همسایگان شمالی بود، زیستگاه یکی از منحصربه‌فردترین ماهی‌های جهان، تاس ماهی خاویاری است که مرغوب‌ترین خاویار جهان را در شکم خود می‌پروراند. ماهیان خاویاری در نیمه جنوبی این دریاچه زیست می‌کنند و بیش از ۱۵۰ سال صیادان ایرانی از صید آن محروم بودند.