دلایل عدم توفیق در صادرات غیرنفتی
تعادل | گروه تجارت|
آمار تجارت خارجی نشان از این دارد که صادرات در فصل بهار ۹۹ از واردات عقب‌مانده و تراز تجاری منفی ۵۱۵میلیون دلاری را به ثبت رسانده است. با ترسیم چنین وضعیتی از تجارت کشور این پرسش مطرح می‌شود که چرا کشتی صادرات کند در حال حرکت است؟ کارشناسان در گفت‌وگوبا «تعادل» از چالش‌هایی می‌گویند که راه را برای صدور کالاهای ایرانی مسدود کرده است. از نگاه نخست، «کیفیت پایین محصولات صادراتی و عدم رقابت‌پذیری» مانعی بزرگ برای تصاحب بازارها و جذب مشتریان خارجی است. به گفته آنها، تازمانی که دولت همچنان بر نقش تصدی‌گری خود اصرار بورزد و از آن سو اتاق‌های مشترک بازرگانی و رایزنان بازرگانی نتوانند حضور فعالی در جذب بازارها و بازارگشایی داشته باشند، در بر همین پاشنه می‌چرخد. اما مهم‌ترین فاکتور برای توسعه صادرات چیست؟ آنها در پاسخ به این پرسش نیز
می گویند: نخستین الزام برای توسعه صادرات این است که ایران همانند سایر کشورهای موفق در صادرات کمترین چالش و منازعه را در سیاست خارجی با دنیا داشته باشد. بنابراین توسعه صادرات و کشیدن نقشه راه در گام نخست به سیاست خارجی آرام و بدون تنش نیازمند است. از سوی دیگر، نفوذ در بازارهای صادراتی از رهگذر «آزادسازی تجاری»، «کوچک‌سازی دولت»، «تعریف وتدوین یک استراتژی مشخص»، «دارا بودن دیپلماسی اقتصادی یا تجاری در سطح بین‌الملل» و «عملکرد مستقل بخش خصوصی» می‌گذرد. با همه اینها مهم‌ترین دلیل عدم توفیق در صادرات غیرنفتی را می‌توان فقدان دیپلماسی اقتصادی یا تجاری در سطح بین‌المللی عنوان کرد.
چالش‌های چندگانه در مسیر صادرات
داده‌های تجارت خارجی نشان از این داردکه از ابتدای سال جاری تا پایان خرداد ماه، ۲۱ میلیون و ۹۲۹ هزار تن کالا به ارزش ۶ میلیارد و ۳۶۴ میلیون دلار کالا به کشورهای هدف صادر شده است. این در حالی است که میزان واردات کالا به کشور بنابر آمارها، ۸ میلیون و ۹۲۳ هزار تن کالا به ارزش ۷ میلیارد و ۶۲۰ میلیون دلار عنوان شده است. تحلیل تجارت خارجی بیانگر این است که دچار عقب ماندگی صادراتی در سه ماهه اول سال هستیم. به‌طوری‌که واردات از صادرات سبقت گرفته و تراز تجاری کشور منفی ۵۱۵ میلیون دلار ثبت شده است. هرچند بنابه پیش بینی‌های صورت گرفته از سوی فعالان اقتصادی افت صادرات به دلیل شیوع کرونا متحمل بود، اما در این میان چالش‌های دیگری نیز وجود دارد که به این وضعیت دامن زده است. بنابراین چنانچه بخواهیم صادرات را حتی در همان سطح فعلی خود حفظ یا توسعه بدهیم باید به دنبال رفع چالش‌های موجود باشیم.
در همین رابطه، سید کمیل طیبی اقتصاددان درباره عدم توفیق صادرات در شرایط بحرانی فروش نفت به «تعادل» می‌گوید: مادامی که ما به یک اقتصاد بیمار مواجه هستیم، این امری طبیعی است که صادرات نتواند به جایگاه اصلی خود دست پیدا کند. اما مهم‌ترین دلیل این عدم توفیق در صادرات غیرنفتی را می‌توان فقدان دیپلماسی اقتصادی یا تجاری در سطح بین‌المللی عنوان کرد. این اقتصاددان بر این باور است که هیچگاه استراتژی مشخصی در این زمینه اتخاذ نشده که کشور را به سمت تولیدات با کیفیت با هدف توسعه صادرات غیرنفتی سوق دهد. طیبی در عین حال به مشکلات و چالش‌ها در مسیر توسعه صادرات اشاره می‌کند و می‌گوید: نداشتن بازار هدف و شرکای استراتژیک، ضربه‌های زیادی به صادرات وارد کرده است. اما عامل بیرونی، همان اعمال تحریم‌هایی است که مانع از حضور آسان و راحت ایران در بازارهای جهانی شده است.
چالش دیگر از نگاه این اقتصاددان، عدم پیوستگی بین تولید داخل و عرضه در صادرات است؛ یعنی محصولی را تولید می‌کنیم که قابلیت صادرات ندارد. در واقع یکی از ضعف‌های بزرگ و اصلی ما در مسیر توسعه صادرات این است که نتوانستیم محصولاتی را تولید کنیم که قابلیت صادراتی داشته باشد؛ آنهم به این دلیل که کیفیت تولیدات داخل آنقدر پایین بوده و هست، که توانایی رقابت با نمونه‌های خارجی آنهم در عرصه جهانی را ندارد. از نگاه طیبی، از دیگر مشکلات این حوزه، عقب ماندگی در تکنولوژی و دانش فنی روز است که موجب شده در بخش تولیدات صادرات‌محور ضعیف عمل کنیم. این اقتصاددان در عین حال نوک پیکان انتقادش را هم به سمت دولت و هم بخش خصوصی می‌گیرد و می‌گوید: تازمانی که دولت همچنان بر نقش تصدی‌گری خود اصرار بورزد و از آن‌سو اتاق‌های مشترک بازرگانی و رایزنان بازرگانی نتوانند حضور فعالی در جذب بازارها و بازارگشایی داشته باشند، در بر همین پاشنه
می‌چرخد.
اما از نگاه این اقتصاددان، نفوذ در بازارها از رهگذر «آزادسازی تجاری، کوچک‌سازی دولت، تعریف وتدوین یک استراتژی مشخص، دارا بودن دیپلماسی اقتصادی یا تجاری در سطح بین‌الملل و عملکرد مستقل بخش خصوصی» می‌گذرد.
از دیگر مواردی که مورد اشاره این اقتصاددان قرار می‌گیرد این است که اگر نرخ ارز به سمت واقعی شدن حرکت کند، رونق را در صادرات خواهیم دید. این در حالی است که ما همواره به دنبال تثبت نرخ ارز بودیم. او همچنین این نکته را نیز مطرح کرد که در این سال‌ها ارزش پول ملی را بیشتر از آنچیزی که ارزش دارد، به طرف خارجی معرفی کردیم و همین باعث شده که «ریال» ایران پولی گران و از طرفی قابل رقابت نباشد، که همین امر ضربه‌های زیادی به صادرات وارد کرده است. این اقتصاددان، همچنین بر این باور است که از بین رفتن تنش‌های بین‌المللی و عادی‌سازی روابط سیاسی و اقتصادی با دیگر کشورها اولین گام برای باز شدن یکی از قفل‌های صادرات است. علاوه بر اینها، از دیگر مواردی که می‌تواند قفل صادرات آنهم در عرصه داخل را بشکند، انجام سرمایه‌گذاری جدید است؛ چراکه ما برای بهره‌گیری از دانش فنی وتکنولوژی‌های روز دنیا به‌شدت به جذب سرمایه آنهم از نوع خارجی نیاز داریم.
الزامات توسعه صادرات
حسین سلاح‌ورزی نایب‌رییس اتاق ایران نیز در گفت‌وگو با «تعادل» با بیان اینکه توسعه صادرات درحرف آسان به نظر می‌رسد اما درعمل فعالیتی بسیار دشوار و سخت است، عنوان کرد: در سطح جهانی پر از رقابت همه کشورها تمایل دارند صادرات کالایشان بیشتر از میزان واردت باشد تا تراز تجاری مثبتی را به ثبت برسانند. اما مهم‌ترین نکته اینجاست که این اتفاق به سادگی رخ نمی‌دهد و کشورهایی که الزام‌های صادرات را رعایت کرده و از همه امکانات و راه‌ها برای توسعه صادرات استفاده می‌کنند کامیاب‌تر هستند.
براساس اظهارات نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران، نخستین الزام برای توسعه صادرات این است که ایران همانند سایر کشورهای موفق در صادرات کمترین چالش و منازعه را در سیاست خارجی با دنیا داشته باشد. بنابر این توسعه صادرات و کشیدن نقشه راه درگام نخست به سیاست خارجی آرام و کم تنش نیازمند است.
سلاح‌ورزی در ادامه می‌گوید: یکی دیگر از الزام‌ها برای توسعه متوازن و پایدار صادرات هر کشوری از جمله ایران این است که بازار صادراتی متنوع داشته باشد و صادرات آن به چند کشور محدود نباشد. این در شرایطی است که بازار صادراتی ایران همانند امروز به تنها چند کشور محدود باشد هر اخلالی درمناسبات تجاری با آن کشور راه صادرات را محدود کرده احتمال بن بست کوتاه یا بلندمدت افزایش می‌یابد. نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران، با تاکید بر اینکه توسعه صادرات کالاهایی با منشأ غیر نفت یک ضرورت تمام عیار است و کسی نباید در این باره تردید داشته باشد، اظهار می‌کند: اگر این مفهوم از سوی سیاستمداران و قدرتمندان خوب درک شود و ضرورت رشد صادرات غیر از نفت درک شود و ذهنیت‌ها در این باره با ژرفای اهمیت آگاه شود، می‌توان بخشی از مسیر توسعه صادرات را طی کرد.
