گشایش اقتصادی در هفته پیش‌رو
دولت دوازدهم رسما سال پایانی کار خود را آغاز کرد. دولت روحانی که در سال 92 با پیروزی در انتخابات، دور یازدهم ریاست‌جمهوری کار خود را در تحریم آغاز کرد، در حالی به ماه‌های پایانی کار خود نزدیک می‌شود که از حدود دو سال و نیم قبل، دولت ترامپ دور جدیدی از تحریم‌ها را علیه اقتصاد ایران آغاز کرده است، تحریم‌هایی که هرچند با این هدف آغاز شدند که دولت ایران را تسلیم کرده و بار دیگر به میز مذاکره بکشاند اما صحبت‌های رییس‌جمهور در حاشیه جلسه هیات دولت نشان می‌دهد نه تنها ایران به سمت تسلیم حرکت نمی‌کند که حتی با استفاده از فضای تحریم به سمت بهبود زیرساخت‌های اقتصادی خود در ماه‌های گذشته پرداخته است.
دولت روحانی زمانی کار خود را آغاز کرد که اقتصاد ایران با تحریم‌های همه‌جانبه سازمان ملل و شورای امنیت سازمان مواجه بود. به نتیجه نرسیدن مذاکرات هسته‌ای در دولت احمدی‌نژاد باعث تصویب چهار قطع نامه شورای امنیت علیه برنامه هسته‌ای ایران شده و همین امر تحریم‌هایی جهانی را برای ایران به همراه آورده بود.
با توجه به این شرایط دولت یازدهم اصلی‌ترین هدف خود را آغاز مذاکرات جدی برای برطرف کردن مشکل هسته‌ای ایران اعلام کرد. با انتقال پرونده هسته‌ای شورای امنیت ملی به وزارت خارجه، محمد جواد ظریف وزیر امورخارجه با تیم مذاکره‌کننده خود، مسیری چند ساله را آغاز کردند که در نهایت به امضای توافق هسته‌ای و لغو تمام تحریم‌های بین‌المللی در این حوزه انجامید. هرچند به نظر می‌رسید با امضای این توافق از سوی شش قدرت جهانی و تصویب قطع‌نامه‌ای جدید در شورای امنیت سازمان ملل، پشتوانه قدرتمندی به عنوان تضمین سیاسی اجرای برجام به وجود آمده اما در نهایت با روی کار آمدن دولت ترامپ در امریکا، کاخ سفید در اقدامی یک طرفه بار دیگر تحریم‌ها را علیه ایران اجرایی کرد. با وجود آنکه تمام مقامات جهانی از جمله اعضای اتحادیه اروپا به شکل جدی این اقدام ترامپ را محکوم و اعلام کردند با تمام توان از اجرای برجام حمایت می‌کنند اما در نهایت منافع اقتصادی شرکت‌های جهانی و تهدیدهای مداوم دولت امریکا در تحریم کردن شرکت و افرادی که با ایران کار می‌کنند، باعث شد بار دیگر اقتصاد ایران در محدودیت‌های جدی قرار بگیرد. دولت ترامپ به وضوح اعلام کرد که تحریم‌های جدید با هدف تحت فشار قرار دادن جامعه و دولت ایران برای شروع دور جدیدی از مذاکرات در فضایی است که کاخ سفید به آن علاقه دارد اما عهدشکنی دولت امریکا در برجام و بی‌مبنا بودن درخواست آنها برای شروع مذاکرات جدید، باعث شد مقامات ایران با قدرت اعلام کنند به جای مذاکره به بهبود شرایط اقتصادی ایران فکر خواهند کرد.
تلاطم و ایستادگی
اقتصاد ایران در دوره کوتاه اجرای برجام فضای تنفسی جدید پیدا کرد. در سال‌های 95 و 96، رشد اقتصادی ایران بار دیگر مثبت شد و باز شدن راه فروش نفت و سایر محصولات ایران، باعث شد دست دولت در پیگیری طرح‌های اقتصادی باز شود. عقد قرارداد با شرکت‌های اروپایی و بین‌المللی برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اقتصادی ایران و خرید هواپیماهای مسافرتی جدید، بخشی از قراردادهایی بود که دوره برجام برای اقتصاد ایران به ارمغان آورد اما در شرایطی که اقتصاد ایران خود را برای جهشی جدید آماده می‌کرد، ناگهان با تصمیم دولت ترامپ شرایط بر هم ریخت. شوک حاصل از این اتفاق برای چند ماه اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار داد. کاهش جدی درآمدهای ارزی دولت به دلیل تحریم فروش نفت و عدم همکاری بانک‌های بین‌المللی با ایران، به افزایش نرخ ارز منجر شد و تلاقی این اتفاقات با برخی مشکلات داخلی، نرخ تورم را بالا برد و رشد اقتصادی را منفی کرد. با این وجود دولت با اتکا به صادرات غیر نفتی، تلاش کرد از این دوران نیز عبور کند که آمارهای صادراتی ایران در سال‌های 97 و 98 نشان از موفقیت نسبی این سیاست دارد.
در ماه‌های اخیر با شیوع ویروس کرونا، صادرات غیرنفتی ایران نیز مانند تجربه جهانی، کاهشی جدی را تجربه کرد و همین امر فشار معیشتی بر زندگی مردم را افزایش داد. با وجود تمام این فشارها و مشکلات، باز هم هدف‌گذاری دولت ترامپ در آغاز دور جدیدی از مذاکرات با ایران به شکست انجامید و حالا رییس‌جمهوری از موفقیت‌های ایران در گذر از تحریم‌های سخت امریکا می‌گوید.
تحریف نکنید، موفقیت‌ها را ببینید
حسن روحانی در سخنانی که در جلسه روز گذشته هیات دولت و همزمان با آغاز سال پایانی دولت او مطرح شد، از شرایط امروز اقتصاد ایران پس از حدود دو سال و نیم تحریم امریکا گفت و اعلام کرد بر خلاف تصورات دولت امریکا، اقتصاد ایران توانسته در برابر تمام این فشارها بایستد. او در ابتدا به مسیری که ایران در دهه‌های طی کرده است پرداخت. روحانی با اشاره به 14 مرداد ماه و گذشت 114 سال از انقلاب مشروطه در ایران، تاکید کرد: ایران پیشگام مردم‌سالاری دینی درمنطقه و تاسیس پارلمان است و ملت ایران تا پیروزی انقلاب اسلامی، روزهای سخت و آسانی را پشت‌سرگذاشت که در حکومت به ظاهر مشروطه بود و دارای قانون اساسی و مجلس بودیم اما بیشتر با نام مشروطیت گذشت و در عمل کمتر مشاهده کردیم تا پیروزی انقلاب اسلامی که انقلاب مشروطه تکمیل شد و امروز شاهد مردم‌سالاری دینی در کشور هستیم. رییس‌جمهور با تاکید براینکه تا روزی که به صندوق انتخابات و آرای مردم احترام بگذاریم، هیچ قدرتی نمی‌تواند به کشور صدمه بزند، تصریح کرد: وقتی در جمهوری اسلامی ایران، دولت، مجلس و سایر ارکان حکومت به صورت مستقیم و غیر مستقیم با آرای مردمی انتخاب می‌شوند، معنی ندارد فردی در کاخ سفید و در آن طرف دنیا برای پایان حکومت مردم و اغتشاش تصمیم بگیرد. روحانی با بیان اینکه تا زمانی که صندوق رای و انتخابات در کشور هست، جمهوری اسلامی ایران با قدرت می‌ماند، ادامه داد: البته دشمنان می‌توانند در این راه مزاحمت ایجاد کنند ولی نمی‌توانند اصل حکومت و مردم‌سالاری را از کشور و مردم بگیرند.
رییس‌جمهور در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به دستورات مقام معظم رهبری به دولت و قوای مقننه و قضاییه و تشکیل اولین جلسه سران قوا در روز گذشته پس از رهنمودهای معظم له در روز عید قربان، تاکید کرد: موضوع مهم اقتصادی در این جلسه در دستور کار قرار گرفت و بحث بسیار مفصلی انجام شد که نظرات بسیار شبیه و نزدیک به هم بود و اینکه برخی در کشور مطرح می‌کنند که قوای مقننه و قضاییه به دنبال زمین زدن دولت هستند، در این جلسات اینچنین مشاهده نمی‌کنیم و قوای دیگر کاملا درک می‌کنند که کشور در چه شرایطی قرار دارد. در جلسه روز سه‌شنبه تصمیمات و نتایج مهمی گرفته شد که پس از به نتیجه رسیدن در هفته آینده و موافقت مقام معظم رهبری اعلام می‌شود که گشایشی اقتصادی در کشور به وجود می‌آید. رییس‌جمهور با بیان اینکه در فرصت زیاد یک ساله دولت، مردم خواهند دید که در پنجشنبه و روزهای دیگر هفته، طرح‌های مهم و بزرگی در کشور به بهره‌برداری می‌رسد، افزود: باید با کمک یکدیگر دشمن را وادار می‌کنیم که بفهمد از طریق تحریم نمی‌تواند ما را به زانو دربیاورد و ناچار است منطق و حقیقت را بپذیرد که آن روز طولانی نیست و با صبر و مقاومت به پیروزی می‌رسیم.
او تاکید کرد: تحریم بسیار رنج‌آور است، ولی مشکل تحریف بسیار دردآور است. تحریم را دشمن انجام می‌دهد و آثار آن را لمس می‌کنیم. تحریف را گاهی دشمن انجام می‌دهد، اما متاسفانه گاهی در درون کشور تحریف رخ می‌دهد و این است که دردناک‌تر است. میدان جنگ است، در میدان جنگ کسی می‌آید به خودی و نیروی خودی لبخندی بزند و بگوید دستت را نگاه کن که خون می‌آید، پارچه می‌خواهی برایت بیاورم، این آدم که درک نمی‌کند که این سرباز در میدان جنگ است و با دشمنان مملکت می‌جنگد. بله زخم هم دارد، رنج هم دارد، مشکلات هم دارد. میدان جنگ خیلی مسائل دارد. اگر می‌خواهیم با دشمن نجنگیم، اگر می‌خواهیم در برابر دشمن تسلیم شویم، آن بحث دیگری است. به نظرم نه ملت، نه زنان، نه مردان، نه جوانان، نه غیورمردان کشور، هیچ‌کس حاضر به تسلیم نیست. اگر حاضر به تسلیم نیستیم که نباید هم باشیم، در برابر دشمن باید بایستیم و مقاومت کنیم، زخم هم برمی‌داریم و مشکلات هم پیش پایمان ایجاد می‌شود.
عملکرد قابل دفاع در دوران کرونا
رییس‌جمهور در بخش دیگری از صحبت‌های خود به مقایسه عملکرد اقتصادی ایران و سایر کشورها در مقابله با شوک حاصل از کرونا اشاره کرد. او گفت: امروز می‌بینید کشورهایی هستند که هیچ تحریمی هم علیه آنان وجود ندارند و دشمنی اینچنینی هم اصلا در کشور آنها وجود ندارد ولی می‌بینیم از لحاظ رشد اقتصادی دارای 30 درصد کاهش هستند. بعضی از کشورها دارای 12 درصد کاهش رشد اقتصادی هستند، اقتصاد جهانی به‌طور مجموع دچار 5 درصد کاهش رشد اقتصادی است. معتقدم اگر امسال همه با همه توان تا پایان سال برویم، شاید رشد اقتصادی کشور منفی نباشد. البته خیلی سال سختی است، شاید بتوانیم. یعنی شبیه این 5 درصد منفی، 12 درصد منفی و 30 درصد منفی که دنیا دارد، حتما اینچنین نخواهد بود. در ایران شرایط بهتری داریم، علی‌رغم اینکه تحریم و این همه فشار داریم، علی‌رغم اینکه هر روز برای کشور مشکلات درست می‌کنند.
روحانی ادامه داد: باید تحریم را بشکنیم و نابود کنیم. باید تحریم را از بین ببریم، باید دست تحریم‌کننده را ببریم. این اولین وظیفه است. نباید بایستیم و او شمشیر بزند و بایستیم بگوییم که دشمن شمشیر می‌زند و ناچاریم دست و پایمان زخمی شود؛ نه باید در برابر تحریم‌کننده بایستیم. دو سال، دوران تنفس ما بود تا رسید به افراد (آدمای) ناشی که در کاخ سفید سرِ کار آمدند و کسانی هم که چیزهایی نوشتند و چاپ شده و پخش شده و شما می‌توانید ببینید و بخوانید؛ همه فکرشان این بود که یک تحریم جدید برای ایران درست کنیم، تا نظام نباشد. امریکایی‌ها گاهی می‌گفتند که ما می‌خواهیم نظام نباشد؛ هیچ‌وقت با این صراحت کاخ سفید نگفته بود که من یک تحریم شدید را آغاز کردم تا این نظام را زمین بزنم و این نظام در 22 بهمن جشن پیروزی نخواهد داشت.
آنچه که روحانی در صحبت‌های خود به آن استناد می‌کند، آمارهایی است که از فعالیت‌های اقتصادی در ماه‌های گذشته به دست آمده است. رییس‌جمهور با اشاره به برخی دستاوردهای به ثبت رسیده در ماه‌های گذشته، تشریح کرد: امروز خیلی راحت وزیر راه ما اعلام می‌کند که من علاوه بر آزادراه‌هایی که ساختم، تا پایان دولت 518 کیلومتر آزادراه را تحویل ملت ایران می‌دهم. امروز در شرایطی هستیم که وزیر راه ما می‌گوید غیر از راه آهن همدان، ارومیه و کرمانشاه، بستان‌آباد و رشت که همه اینها را این دولت افتتاح کرده، من تا پایان این دولت 1400 کیلومتر دیگر راه‌آهن را افتتاح می‌کنم. پس ما قوی‌تر شده‌ایم و ضعیف‌تر نشدیم. آمار ما نشان می‌دهد، پتروشیمی و فولاد، آب، برق، تصفیه خانه‌ها، کشاورزی و بورس ما نشان می‌دهد همه‌چیز نشان می‌دهد امروز ما قوی‌تر هستیم. آنها فکر می‌کردند که ما الان از بین می‌رویم اما ما از بین نمی‌رویم و ایستادیم و می‌ایستیم. اینکه سرپرست وزارت (صمت) که البته هفته آینده امیدواریم مجلس شورای اسلامی کمک کند و ایشان وزیر صمت باشد، وقتی اعلام می‌کند در مدت 5، 6 ماه به اندازه 90 میلیون دلار از قطعاتی که از خارج می‌خریدیم، توانستیم در داخل تولید کنیم و خودکفایی 90 میلیون دلاری را در شرایط تحریم و کرونا ایجاد کنیم، این جای افتخار دارد. وقتی اعلام می‌کند که 432 بنگاهی که تعطیل بوده، در این 5 ماه راه‌اندازی شده است و راه افتاده، این افتخار دارد که علی‌رغم تحریم و فشار داریم تلاش می‌کنیم و جلو می‌رویم و قدم به جلو برمی‌داریم.
او ادامه داد: می‌خواهم از دوستان بورسی هم تشکر کنم که هم در این هفته، هم هفته‌های گذشته، هم هفته‌های آینده عرضه‌های اولیه‌شان بسیار مهم است که در بورس انجام می‌دهند؛ از همه وزرا تقاضا می‌کنم عرضه‌های اولیه را انجام دهند و در هفته‌ای که گذشت در یک عرضه 620 میلیارد و در یک عرضه 763 میلیارد سهام عرضه شده مردم خریدند و باز هم این کار انجام می‌گیرد و ان‌شاءالله شاهد یک تحول و تحرک بسیار خوب در زمینه مسائل اقتصادی خواهیم بود.
رییس‌جمهور خاطرنشان کرد: ما اولین تحریم را در 100 روز شکستیم نه یک سال؛ در 100 روز در توافق موقت اولین تحریم را شکستیم. پس چنین قدرتی داریم و این همان دولت است و این همین امکانات است. ما یک سال فرصت داریم، 365 روز فرصت داریم خیلی کارها را می‌توانیم انجام بدهیم. من شک ندارم مردم در این 365 روز به شرط حیات، خواهند دید طرح‌های بسیار زیادی در بخش‌های مختلف افتتاح خواهد شد؛ نمونه آن طرح‌هایی که در تمام پنجشنبه‌ها ان شاءالله افتتاح می‌کنیم. امیدوارم بتوانیم با کمک همدیگر دشمن را وادار کنیم به آن روزی که بفهمد از راه تحریم نمی‌تواند ما را به زانو دربیاورد و ناچار است با منطق بیاید در کنار و حق و حقیقت را بپذیرد؛ به نظر من آن روز، روزِ بسیار طولانی نیست و صبر و مقاومت، ان‌شاءالله ما را به آن پیروزی خواهد رساند.
صحبت‌های روز گذشته رییس‌جمهور، چند پیام مهم در داشت. نخست آنکه بر خلاف تصور دولت ترامپ، ایران قصدی برای تسلیم شدن یا مذاکره کردن در شرایط فعلی ندارد. دوم آنکه دولت در ماه‌های گذشته توانسته دستاوردهایی را علی رغم تحریم‌های امریکا، به دست آورد و رییس‌جمهور وعده داده که در ماه‌های پیش‌رو افتتاح طرح‌های جدید اقتصادی ادامه خواهد داشت اما آنچه بیشترین توجه را به خود معطوف کرده وعده روحانی در گشایش جدید اقتصادی است که در هفته آینده اعلام خواهد شد. هرچند رییس‌جمهور اشاره نکرده که این گشایش در چه حوزه‌ای رخ می‌دهد اما این امید را به وجود آورده که در شرایط سخت اقتصادی ماه‌های اخیر، طرحی جدید در کشور کلید خواهد خورد که به گفته روحانی، دست دولت را در اقتصاد بازخواهد کرد.
