رییس‌جمهور خشمگین از انتقادها
آن کسی که ایراد می‌گیرد، بگوید راه‌حل آن چیست؟ با فحاشی که کار درست نمی‌شود
از جلسه هیات دولت که در آن رییس‌جمهوری خبر از یک گشایش اقتصادی در ایران داد بیش از یک هفته می‌گذرد و در طول روزهای گذشته نه تنها خبر نهایی و جزییات طرح گشایش اقتصادی منتشر نشده که به نظر می‌رسد همچنان ابهام‌ها و تردیدها در رابطه با آن ادامه دارد.
اقتصاد ایران در ماه‌های گذشته، روزهای دشواری را پشت سر گذاشته است. از سویی با تداوم تحریم‌های امریکا، همچنان فروش نفت به عنوان اصلی‌ترین منبع درآمد ارزی دولت در سطحی بسیار پایین قرار دارد و از سوی دیگر تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا هم قیمت جهانی نفت کاهش یافته و هم میزان صادرات غیرنفتی پایین آمده است. با قرار گرفتن نام ایران در فهرست سیاه اف‌ای تی اف، همکاری بانک‌های بین‌المللی با ایران عملا متوقف شده و حتی بازگشت ارز حاصل از صادرات دولتی در کشورهایی مانندعراق و کره جنوبی نیز با اما و اگر مواجه شده است، اما و اگری که دست دولت را از چند میلیارد دلار ارز کوتاه کرده است. تحت تاثیر این شرایط، قیمت ارز در ماه‌های گذشته روند افزایشی جدی به خود گرفته و با تاریخ‌سازی از کانال 20 هزار تومان نیز عبور کرده است. هرچند مسوولان دولتی تلاش کرده‌اند روند افزایشی قیمت ارز را زودگذر بخوانند و حتی رییس کل بانک مرکزی در وعده‌هایی چند گانه از کاهشی شدن قیمت ارز در آینده نزدیک خبر داده اما تحلیل سرمایه‌گذاران بازار از وضعیت دسترسی دولت به ارزهای جدید و نرسیدن اخبار امیدبخش از کاهش یا مدیریت محدودیت‌ها، بازار را از هر حرکت کاهشی مصون نگه داشته است.
در چنین شرایطی جامعه از دولتمردان انتظار دارد با حفظ آرامش و هماهنگی از برنامه‌ریزی‌های جدید برای عبور از دوران سخت فعلی رونمایی کنند. در عمل اما هیچ اثری از عملیاتی شدن این خواسته نیست. از سویی تداوم اختلاف نظرها میان دستگاه‌های تصمیم‌گیر دولت خود را بیش از هر زمان دیگری نشان می‌دهد. اختلاف نظر جدی میان سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی در ریشه‌یابی علت تورم و نبود برنامه‌ریزی جامع برای کاهش این نرخ تنها نمونه‌ای از اختلافاتی است که در ماه‌های گذشته خود را نشان داده است. آرامش به عنوان دیگر خواسته مردم از دولت نیز چندان خود را نشان نمی‌دهد و صحبت‌های روز گذشته رییس‌جمهور، نشان می‌دهد که حتی حسن روحانی نیز نتوانسته آرامش خود را حفظ کند.
داستان‌های ناتمام سران سه قوه
چالش‌های امروز اقتصاد ایران، در آبان ماه سال 98 کلید خورد. در شرایطی که به نظر می‌رسید پس از شوک‌های ابتدایی ایجاد شده پس از دور جدید تحریم‌های ترامپ، دولت و اقتصاد توانسته‌اند راه خود را پیدا کرده و آرامشی نسبی را تجربه کنند، اعلام ناگهانی یک تصمیم، فضا را به‌طور کلی تغییر داد. آمارهای اعلام شده از شش ماهه نخست سال 98 از این حکایت می‌کرد که رشد بخش غیرنفتی اقتصاد ایران مثبت شده است و با اتکا به درآمدهای ارزی حاصل از صادرات این کالاها، نیاز اصلی کشور به واردات کالاهای اساسی برطرف شده است. نرخ ارز و طلا به آرامشی نسبی رسیده بودند و دولت از برنامه‌ریزی برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی در ماه‌های پیش‌رو صحبت می‌کرد.
در چنین شرایطی ناگهان در آبان‌ماه اعلام شد نرخ بنزین تغییر خواهد کرد و در راستای هدفمندی یارانه‌ها، کاهش نابرابری اقتصادی و افزایش عدالت اقتصادی از این پس بنزین سهمیه‌ای با نرخ 1500 تومان و بنزین آزاد با لیتر 3000 تومان به فروش خواهد رسید. همان‌طور که از قبل نیز پیش‌بینی می‌شد، افزایش سه برابری قیمت بنزین، از سوی بسیاری از مردم قابل قبول نخواهد بود و با آغاز اعتراضات مردمی، شرایط کشور بر هم ریخت و با تداوم دومینویی اتفاقات تلخ، ماه‌های پایانی سال 98 به سختی بر مردم گذشت.
آنچه تصمیم آبان ماه را پیچیده‌تر می‌کرد، نحوه جمع‌بندی درباره آن بود. هرچند در ابتدا به نظر می‌رسید دولت این تصمیم را گرفته و اجرایی کرده است اما پس از آن مشخص شد که نهادی به نام شورای اقتصادی سران سه قوه این تصمیم را تصویب کرده‌اند. این شورا که تا پیش از آن حرف چندانی از آن به گوش نمی‌رسید، با تصمیمی مهم، شرایط اقتصادی کشور را تغییر داد. در روزهای آینده مشخص شد که این تصمیم بدون دخالت نمایندگان مجلس گرفته شده و نمایندگان در جریان آن نبوده‌اند. صحبت بعدی رییس‌جمهور مبنی بر اینکه خودش روز جمعه (فردای اجرای طرح افزایش قیمت بنزین) در جریان اجرای آن قرار گرفته، از سوی بخش قابل توجهی از جامعه مورد قبول قرار نگرفت و این سوال به وجود آمد که چگونه چنین طرح تاثیرگذاری اجرایی شده اما روحانی در جریان آن نبوده است؟ با گذشت حدود 9 ماه از اجرایی شدن طرح افزایش قیمت بنزین، نام شورای سران سه قوه بار دیگر بر سر زبان‌ها افتاد. جایی که ابتدا روحانی اعلام کرد با تصمیمی مهم، از هفته آینده، گشایش اقتصادی قابل توجهی در اقتصاد ایران رخ خواهد داد و باز هم مشخص شد که این تصمیم در شورای سران سه قوه گرفته شده است. هرچند نحوه اعلام این خبر از سوی رییس‌جمهور و سپس فعالیت تعدادی از نزدیکان به دولت مانند حسام‌الدین آشنا در بزرگ جلوه دادن این اتفاق، انتقاداتی جدی را برانگیخت اما آنچه که در روزهای بعد بیش از همه جلب‌توجه کرد این بود که حتی طرح مدنظر روحانی در گشایش اقتصادی هنوز تصویب و نهایی نشده است. خبرهایی که در روزهای گذشته از جلسات شورای سران سه قوه منتشر شد، نشان می‌داد که حتی هنوز جمع‌بندی وجود ندارد و از سویی رییس مجلس اعلام کرد که طرح هنوز در دست بررسی است و از سوی دیگر رییس قوه قضاییه نیز گفت که با اجرای این طرح تنها در صورتی که پنج شرط مهم اجرایی شود موافقت خواهد کرد. توضیحات دو روز قبل پورابراهیمی - رییس کمیسیون اقتصادی مجلس - نیز نشان داد که هرچند طرح ابتدایی همان فروش نفت به مردم خواهد بود اما درباره نحوه زمان‌بندی این کار و چگونگی اجرایش اختلاف نظرها همچنان بر جای خود باقی است. نامشخص بودن شرایط این طرح و تداوم انتقادات از عملکرد اقتصادی دولت باعث شده که حالا روحانی با عصبانیت به برخی انتقادات پاسخ دهد.
رشد اقتصادی ما مثبت است
رییس‌جمهور روز گذشته (چهارشنبه) در جلسه هیات دولت به انتقادات از وضعیت رشد اقتصادی دولتش پاسخ داد. روحانی با بیان اینکه مقایسه شرایط جنگ با شرایط صلح خطاست، گفت: اگر آمار رشد اقتصادی دولت با نفت را در سال‌های اخیر مقایسه کنیم، رشد ۱۴ درصد هم داشتیم و به‌طور متوسط ۵ درصد رشد اقتصادی با نفت داشتیم. وی افزود: وقتی نفت تحریم می‌شود رشد اقتصادی منفی می‌شود و وقتی که اینها را کنار هم می‌گذاریم و می‌گوییم دولت رشد اقتصادی مثبت نداشته غلط است، چرا که ما رشد اقتصادی را همیشه با فروش نفت در نظر می‌گرفتیم. ما تا سال ۹۷ که این تحریم شدید نبوده با رشد متوسط هفت درصد کشور را اداره کردیم. رییس‌جمهوری با بیان اینکه امسال هم رشد اقتصادی بدون نفت ما مثبت بود، تاکید کرد: حواس‌مان باشد در زمین دشمن بازی نکنیم. دشمن می‌خواهد بگوید ما از لحاظ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به پیروزی رسیدیم اما ما می‌خواهیم در عمل نشان دهیم و ثابت کنیم که چنین نیست.
روحانی گفت: ما سعی می‌کنیم در بخش بودجه‌ای ایجاد توازن کنیم و برای مردم در آینده یک سرمایه مطمئنی ایجاد کنیم. ما می‌خواهیم جان تازه‌ای به بورس دهیم و در عین حال شرایط را برای چگونگی فروش نفت مشخص کنیم.
وی افزود: این کار دولت که به زودی آیین‌نامه آن نوشته می‌شود حتما در زندگی مردم تاثیر می‌گذارد. کاری که دولت برایش با همکاری قوا ماه‌ها زحمت کشیده را برخی که معلوم نیست مبنای‌شان چیست می‌گویند این دولت می‌خواهد فشار را از خودش به دولت بعدی منتقل کند. حرفی که دروغ و کاملاً بی‌اساس است.
رییس‌جمهوری تصریح کرد: ما امسال ۱۷ طرح پتروشیمی را داریم. مرتب در روستاها آب و برق می‌کشیم. در عسلویه فعالیت می‌کنیم. حالا آیا کسی می‌تواند بگوید که این کارهای دولت در سال پایانی به سود دولت بعدی است؟ این چه حرف بچه‌گانه و کودکانه‌ای است؟ روحانی ادامه داد: ما همه خادم مردم هستیم، این دولت منتخب مردم است و دولت بعدی هم منتخب مردم است. همه باید تلاش کنیم که در شرایط سخت تحریم کشور را اداره کنیم. با کسی که شوخی نداریم! این حرف‌ها را کنار بگذاریم. کسی که به کار دولت در این زمینه ایراد می‌گیرد، بیاید و لطفاً بگوید راهکارش چیست؟ با درشت‌گویی و حرف‌های اینچنینی کاری پیش نمی‌رود. وی افزود: ما ۲۳ هزار هکتار زمین کشاورزی را آماده کرده‌ایم که در همین هفته افتتاح می‌شود و حدود پانصد کیلومتر کانال و لوله‌کشی انجام گرفته و هشت میلیارد دلار برای آب در منطقه مرزی ما هزینه شده است. این طرح از ۹۳ کارش آغاز شده است. رییس‌جمهوری گفت: برخلاف اینکه برخی می‌گویند دولت در زمینه مسکن برنامه‌ریزی نکرده و به‌رغم اینکه خودم دوست داشتم در زمینه مسکن شرایط بهتری داشته باشیم اما تا پایان این دولت دو میلیون واحد مسکونی را تحویل مردم می‌دهیم. بروید و این میزان را با دولت‌های قبل مقایسه کنید.
روحانی ادامه داد: دولت تلاش بزرگی کرده که طرح‌های عمرانی را در سال پایانی تحرک فوق‌العاده‌ای ببخشد و تا الان ۴۰ هزار میلیارد برای طرح‌های عمرانی تخصیص دادیم آن هم در شرایط سخت تحریم. وی یادآور شد: تمام اقداماتی که ما می‌کنیم به معنای آن است که دولت به‌رغم فشارهای امریکا در بخش اقتصادی شکست نخواهد خورد. مشکل برای مردم وجود دارد اما تلاش می‌کنیم که این مشکلات را به حداقل برسانیم. رییس‌جمهور در مورد مزیت‌های طرح گشایش اقتصادی توضیح داد و گفت: دولت می‌خواهد نقدینگی را کنترل کندو با تحریم نفتی مقابله و فروش نفت را در چارچوبی که دارد بفروش برساند و در بخش بودجه بین منابع و مخارج تعادل ایجاد کند و همچنین سرمایه مطمئنی برای مردم ایجاد کند. رییس‌جمهوری ادامه داد: همه کارهایی که ما برای ای‌تی‌اف و بورس انجام می‌دهیم برای این است که مردم بدانند جای سرمایه‌گذاری دلار و سکه نیست، جای سرمایه‌گذاری بورس و نفت است. روحانی با اشاره به تلاش‌های امریکا از لحاظ سیاسی برای مقابله با ایران، اظهار کرد: امریکا از برجام بیرون آمد به امید آنکه ما و اروپا هم خارج شویم که نشد. آنان علیه ایران در لهستان کنفرانس برگزار کردند، در شورای امنیت در سال ۹۷ تشکیل جلسه دادند و هر ۱۴ عضو با رییس‌جمهوری امریکا مخالفت کردند و این یک اتفاق تاریخی در سازمان ملل است.
وی تصریح کرد: دیروز هم امریکا قطعنامه‌ای برای ضربه زدن به برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ ایجاد کرده که ما امید فراوان داریم که طرح امریکا شکست بخورد و بار دیگر انزوای امریکا در جهان دیده شود اما واکنش ما هم در صورت تصویب احتمالی آن مشخص است. اگر چنین طرحی به تصویب برسد به معنای نقض فاحش و آشکار برجام است و عواقب آن بر عهده کسانی است که در این زمینه تلاش می‌کنند. روحانی گفت: اگر شما واقعا می‌خواهید با ملت ایران توافق کنید و مشکلات را حل کنید پس چرا امروز این کار را نمی‌کنید؟ چرا امروز دشمنی می‌کنید؟ چرا توافق را به فردای انتخابات موکول می‌کنید؟ این نشان می‌دهد شما راست نمی‌گویید. نشان می‌دهد که شما به هیچ عهد و پیمانی وفادار نیستید و این ماجرای ما با دولتی است که در امریکا مستقر است. از روزی که آمده است مدام شکست خورده و مدام با ایران دشمنی کرده است. واکنش تند روحانی به انتقاداتی که عملکرد دولت مطرح می‌شود، نشان از آن دارد که رییس‌جمهور از شرایط راضی نیست و از سویی با توجه به نامشخص بودن شرایط بسته گشایش اقتصادی و از سوی دیگر با توجه به نامشخص بودن برنامه‌های دولت برای عبور از شرایط فعلی، آرامش گذشته را ندارد. اگر روحانی طرح افزایش قیمت بنزین را روز جمعه فهمیده بود، حالا و پس از یک هفته از اعلام خبر گشایش اقتصادی متوجه شده که هنوز خبری از تصویب این طرح نیست و این شاید کلید اصلی عصبانیت این روزها باشد.
