جرایم مالی درصدر جرایم رایانه‌ای
امروزه سرویس‌های متنوعی در فضای مجازی ارایه می‌شود که به رفع نیازهای روزمره مردم و بنگاه‌های اقتصادی می‌پردازد. با وجود این، در کنار خدماتی که این سرویس‌ها ارایه می‌دهند، آسیب‌هایی هم وجود دارد. با توجه به همه‌گیر شدن روز‌به‌روز این سرویس‌ها، مسوولان معتقدند لازم است بخش حاکمیت و جامعه پیشگیری، تدابیر پیشگیرانه را برای جلوگیری از آسیب‌های این سرویس‌ها در نظر بگیرد. همچنین آگاهی‌بخشی به عموم مردم هم از راهبردهایی است که می‌توان این آسیب‌ها را کاهش داد و مانع کلاهبرداریها در فضای مجازی شد.
بر اساس تعریف قانونی، پیشگیری از وقوع جرم عبارت است از پیش‌بینی و شناسایی خطر وقوع جرم و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه برای کاهش و از بین بردن جرم. به گزارش وزارت ارتباطات، صمد سلامی، رییس اداره پیشگیری از جرایم سایبری معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه و علی‌محمد رجبی، رییس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا در جلسه نقد و اندیشه با موضوع «سوءاستفاده در فضای مجازی و آگاه‌‌سازی مخاطبان» فرهنگ‌سازی و هشدارهای پیشگیرانه به کاربران فضای مجازی را موثرترین راهکار در جلوگیری از سوءاستفاده‌ها در این فضا دانستند. سلامی به تعریف قانون پیشگیری از وقوع جرم پرداخت و گفت: این تعریف را باید به همه جرایمی که در حوزه‌های مختلف به‌ویژه فضای مجازی اتفاق می‌افتد بسط داد.
امروز شاهدیم که سرویس‌های متنوعی در فضای مجازی ارایه می‌شود که همه آنها کاربردی و به‌منظور رفع نیازهای روزمره مردم و بنگاه‌های اقتصادی ارایه می‌شود. جامعه پیشگیری باید آسیب‌های این سرویس‌ها را پیش‌بینی و شناسایی کند. قبل از اینکه سرویس‌ها همه‌گیر شود باید به عنوان حاکمیت و جامعه پیشگیری، تدابیر پیشگیرانه را تبیین کنیم. یکی از مهم‌ترین راهبردها هم در این حوزه بحث ارتقای آگاهی‌های عمومی است تا قبل از اینکه مردم آماج جرایم قرار گیرند از طریق ارتقای آگاهی‌های عمومی این آسیب‌ها را کاهش دهیم. عمده جرایم در فضای مجازی مربوط به کلاهبرداریها به طرق مختلف است و اگر روی ارتقای آگاهی‌های عمومی تمرکز کنیم می‌توانیم از وقوع این نوع جرایم پیشگیری کرد.
کاهش گمنامی در فضای مجازی
رییس اداره پیشگیری از جرایم سایبری معاونت اجتماعی قوه قضاییه با بیان اینکه در حوزه فضای مجازی یکی از مشکلاتی که وجود دارد، حس گمنامی افراد در این فضا است که منجر به این می‌شود افراد مصمم به ارتکاب جرم شوند، گفت: در حال پیگیری تدابیری هستیم که با کمک همه دستگاه‌ها، کاهش گمنامی در فضای مجازی را داشته باشیم. سلامی با بیان اینکه چند راهبرد در موضوع پیشگیری از وقوع جرم در معاونت اجتماعی قوه قضاییه تعریف شده است، گفت: ارتقای آگاهی‌های عمومی، سلب فرصت از افراد برای ارتکاب جرم، افزایش خطر دستگیری، کاهش گمنامی و پیشگیری‌های ﺳﺰﺍﮔﺮﺍﻳانه است. ولی یکی از مهم‌ترین راهبردهای ما ارتقای آگاهی‌های عمومی است. باید بپذیریم اگر شخصی که مورد آماج جرم قرار می‌گیرد، آموزش‌ها و اطلاع‌رسانی‌های لازم را ندیده باشد به مجرم کمک می‌کند برای ارتکاب به جرم.
رمز پویا جرایم مالی را کاهش داد
رییس اداره پیشگیری از جرایم سایبری معاونت اجتماعی قوه قضاییه درباره تأثیر افزایش جرایم در پی شیوع کرونا و افزایش استفاده مردم از فضای مجازی گفت: به همان میزان که استفاده مردم از فضای مجازی افزایش پیداکرده است، جرایم رایانه‌ای هم افزایش یافته اما خوشبختانه قبل از شیوع کرونا یکی از جرایمی که پیش‌ازاین بسیار رایج بود یعنی کلاه‌برداری‌های مالی اینترنتی با یک کار جمعی و فعال‌سازی رمزهای یک‌بارمصرف کاهش یافت. اگر این اقدام پیشگیرانه انجام‌نشده بود با هجومی که مردم به فضای مجازی در دوران شیوع کرونا داشتند، به‌مراتب جرایم بیشتری را شاهد بودیم. امیدواریم که خرد جمعی دستگاه‌ها این قبیل مسائل را پیگیری کنند تا شاهد باشیم متناسب با رشد فناوری اقدامات پیشگیرانه هم رشد پیدا کند. اگر بخواهیم یک فضای مجازی سالم و ایمنی داشته باشیم باید تمرکزمان بر پیشگیری باشد. سلامی با بیان اینکه دستگاه قضایی و پلیس در آخر زنجیره برخورد با جرایم رایانه‌ای قرار دارند گفت: ضروری است که هر دستگاهی در حیطه تخصصی خودش اقدامات لازم در حوزه پیشگیری را پیگیری کند چراکه این مساله از ظرفیت و توان یک نهاد خارج است. در حوزه اقدامات پیشگیرانه در فضای مجازی دستگاه‌هایی مختلف همچون وزارت ارتباطات، وزارت ارشاد به‌صورت مجزا ورود کرده‌اند؛ اما اقدامات آنها به‌صورت جزیره‌ای است. این در حالی است که همه دستگاه‌ها باید تبادل اطلاعات و تجربیات داشته باشند. باید در نشست‌های تخصصی بین دستگاهی، تمام آسیب‌های احتمالی سرویس‌ها قبل از شیوع، احصا شود و اجازه ندهیم سرویس‌ها بدون آسیب‌شناسی همه‌گیر شوند. وی همچنین خاطرنشان کرد: یک انتظار مهم که می‌توانیم از مردم داشته باشیم، بحث مسوولیت‌های اجتماعی است که افراد حس مسوولیت‌پذیری داشته باشند و نسبت به وقوع جرایم در فضای مجازی بی‌تفاوت نباشند و اگر به جرمی در این فضا برخورد کردند با مراجعه به سایت معاونت اجتماعی قوه قضاییه یا پلیس فتا آن را گزارش دهند.
هشدارهای متعدد پلیس فتا
برای جلوگیری از سوءاستفاده‌ها
رجبی درباره دلایل تعدد هشدارهای متعدد پلیس فتا به کاربران فضای مجازی گفت: در حال حاضر مردم زمان زیادی را به حضور در فضای مجازی اختصاص می‌دهند. ما تلاش داریم با این هشدارها در مقطع زمانی که در آن قرار داریم و با شیوع ویروس کرونا که همراه شده با افزایش استفاده از فضای مجازی، متناسب با موضوعات مختلف همچون فضای کنکور یا ثبت‌نام وام ودیعه مسکن به مردم هشدار دهیم تا نسبت به سوءاستفاده‌ها آگاهی پیدا کنند. پس یکی از وظایف ما در حوزه پیشگیری این است که به‌طور مستمر و مرتب هشدارهای لازم را به مردم منتقل کنیم. وی با بیان بر اینکه مسوولان باید قبل از هر فراخوانی جنبه‌های احتمالی وقوع جرم را در نظر بگیرند، گفت: در ماه‌های گذشته هم‌زمان با صدور فراخوان‌ها برای آزادسازی سهام عدالت، دریافت وام یک‌میلیون تومانی کرونا یا وام ودیعه مسکن شاهد بودیم که موجی از جرایم شکل گرفت. ما خیلی تلاش کردیم تا دستگاه‌های مرتبط را مجاب کنیم قبل از اینکه فراخوانی را صادر کنند حتماً راه‌کارهایی که باعث سوءاستفاده مجرمان حرفه‌ای می‌شود را بررسی کنند. رییس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا افزود: ما به عنوان پلیس فتا که با مردم سروکار بسیاری داریم و پرونده‌های مختلف جرایم یارانه‌ای را بررسی و مشاهده کرده‌ایم در این موارد عمدتاً از طریق رسانه‌ها در جریان فراخوان‌ها قرارگرفته‌ایم. رجبی با بیان اینکه یکی از محاسن فناوری اطلاعات، قابل پیش‌بینی بودن است گفت: با فناوری اطلاعات می‌شود بسیاری از مسائل را پیش‌بینی، طراحی و به‌طور درست پیاده‌سازی کرد؛ بنابراین اگر به این مساله توجه کنیم می‌توانیم از وقوع بسیاری از جرایم پیشگیری کنیم. وی در ادامه درباره اینکه آیا هشدارهای پلیس به‌نوعی زیاده‌روی نیست و باعث هراس بیش‌ازحد کاربران نمی‌شود گفت: همین حجم فعلی جرایم که شکل می‌گیرد حاصل مراقب و پایش‌های 24 ساعته همکاران ما در پلیس فتا و قوه قضاییه است یعنی اگر پیشگیری‌های کیفری و انتظامی نبود ما وضعیتی به‌مراتب بدتر از امروز داشتیم. بنابراین قائل به کاهش سطح هشدار نیستم؛ اما اینکه هشدارهای پلیس فتا بیش‌ازاندازه دیده می‌شود به این خاطر است که متأسفانه دستگاه‌های دیگر در حوزه فرهنگ‌سازی پیشگیرانه ورود نکرده‌اند.
ضرورت همکاری پلیس فتا با سایر دستگاه‌ها
رییس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا درباره ضرورت همکاری پلیس فتا با سایر دستگاه‌ها برای جلوگیری از سوءاستفاده‌ها در فضای مجازی گفت: فضای مجازی به مرحله‌ای رسیده است که کسی نمی‌تواند به‌تنهایی بگوید می‌تواند این فضا را مدیریت کند. پلیس فتا هم این راهبرد را قبول دارد و این آمادگی را دارد تا تجربیات خود را در اختیار دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها قرار دهد تا آنها هم در فضای مجازی ماموریت‌های خود را انجام دهند. این موضوع اگر اتفاق بیفتد همه اقدامات و هشدارها از طرف پلیس فتا نخواهد بود. رجبی درباره اینکه در ایام شیوع کرونا بیشترین جرایم مربوط به چه حوزه‌هایی بوده است گفت: علی‌رغم پایش‌های متعدد همچنان جرایم مالی درصدر جرایم رایانه‌ای هستند و در رتبه بعدی جرایم مرتبط با اشخاص و آزارهای اینترنتی و ایجاد مزاحمت‌ها و هتک حیثیت قرار دارد. وی افزود: یکی از نکاتی که باید توجه کنیم در مورد جرایم مالی، دارایی افراد مورد دستبرد قرار می‌گیرد که با تشکیل پرونده تا حدود زیادی این مبالغ قابل برگشت هستند و با دستگیری مجرم پرونده فیصله پیدا می‌کنند. ولی متأسفانه در مورد جرایم مرتبط با اشخاص مثل هتک حیثیت و انتشار تصاویر خصوصی، حتی با پیدا شدن مجرم، اثرات جرم حل نمی‌شود و از کاربران فضای مجازی خواهش می‌کنم به حوزه حریم خصوصی خود توجه ویژه‌ای کنند. عمده جرایم در این حوزه هم ناشی از غفلت و اعتماد به کاربران مجازی است.
