تمرکز ایران و هند بر منافع مشترک

پیرمحمد ملازهی

بعد از برنامه‌ریزی برای سفر وزیر امور خارجه هند به کشورمان بسیاری از تحلیلگران به دنبال یافتن پاسخی برای این پرسش هستند که این سفر در شرایط حساس فعلی منطقه‌ای و جهانی چه معنا و مفهومی می‌تواند داشته باشد و دو کشور از دل توسعه مناسبات چه مواردی را دنبال می‌کنند؟ باید بدانیم که مناسبات هند و ایران مناسباتی تاریخی است و بر اساس منافع دولت کشور در طی دوره‌های مختلف تعریف می‌شود. اگر از این زاویه به موضوع نگاه کنیم این مناسبات ممکن است در برخی برهه‌ها تحت تاثیر برخی متغیرهای بیرونی دچار فراز و فرود شود اما در کل می‌توان گفت که همواره ظرفیت‌های ارتباطی دو کشور بر چالش‌ها و مشکلات چربیده است و دو کشور نسبت به پویایی روابط متعهد بوده‌اند. اگر مساله کوریدور شمال و جنوب که توافق آن بین ایران و روسیه و هند امضا شده و مساله چابهار که توافق آن بین هند و افغانستان و ایران امضا شده را در نظر بگیریم؛ متوجه خواهیم شد که منافع دامنه‌داری در مسیر روابط دو کشور در این طرح‌ها و سایر طرح‌ها تعریف شده و  بر اساس همین منافع هم می‌توان تصویری از دورنمای روابطی دو کشور به دست آورد. هرچند نباید انتظار داشت که مناسبات ارتباطی ایران و هند در حد روابط استراتژیک رشد کند اما در هر حال یک واقعیت وجود دارد و آن این است که دو کشور خواهان توسعه روابط در بخش‌های گوناگون اقتصادی، تجاری، انرژی، ترانزیتی و... هستند. مساله افغانستان را هم اگر در نظر بگیریم و شرایط این کشور در مواجهه با ایران و هند را بررسی کنیم متوجه خواهیم شد که منافع ایران و هند در افغانستان صلح و رشد افغانستان است و ایران دو کشور خواستار بهبود وضعیت و آرامش در افغانستان دفاع می‌کنند. این موضوع بر می‌گردد به نگرانی مشترک ایران و هند از گسترش رادیکالیسم اسلامی که توسط داعش و القاعده و... در افغانستان به سایر نقاط منطقه صادر می‌شود. در واقع پیشرفت افغانستان برای ایران هند واجد اهمیت فراوانی است چرا که می‌تواند زمینه رشد رادیکالیسم را در منطقه مسدود سازد. با عبور از این مقدمات به نظر می‌رسد که دو کشور بر اساس مجموعه‌ای از مطالبات چندجانبه رشد و توسعه روابط را دنبال می‌کنند. به نظرم هم جنبه‌های اقتصادی و تجاری و ترانزیتی ایران برای هند اهمیت دارد و هم هند ظرفیت‌های اقتصادی و ارتباطی خاصی دارد که ایران در شرایط حساس فعلی می‌تواند از آنها بهره ببرد، ضمن اینکه از منظر سیاسی هم مناسبات دو کشور حایز اهمیت است. در کنار این موارد باید نقش هند در خاورمیانه هم بررسی شود. هند بیش از 9میلیون کارگر و مهندس در منطقه خلیج فارس دارد و این جمعیت از مهاجران هرساله درآمد فراوانی را از کشورهای خلیج فارس راهی هند می‌کنند. این باعث می‌شود که متغیرهای فراوانی در روابط دو کشور نقش‌آفرین باشد و تنظیم روابط میان دو کشور به یک منشور چندوجهی نیاز داشته باشد.

به اضافه اینکه 60درصد انرژی مورد نیاز هند از تنگه هرمز و از حاشیه کشورهای خلیج فارس عبور می‌کند. بنابراین هند به ایران نگاهی استراتژیک و راهبردی هم در خصوص اقتصاد و تجارت و نیازهای انرژی و... دارد و در جریان دیدارها، سفرها و ملاقات‌هایی که با مقامات کشورمان دارند بر روی پیگیری این منافع تاکید می‌کنند.