موانع شکل‌گیری تولید محتوای بومی در وب
تولید محتوای بومی به زبان فارسی در حوزه فضای مجازی همواره از دغدغه‌های مسوولان فناوری اطلاعات و همچنین بخش فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده است. البته چاره‌هایی نیز برای آن اندیشیده شده که توسعه میزان استفاده مصرف‌کنندگان اینترنت از محتوای داخلی تا انتهای برنامه ششم، افزایش حجم تولید محتوای بومی دیجیتال با افزایش منابع حقیقی و حقوقی تولید محتوا و تسهیل فعالیت‌های آنها از جمله آنهاست، اما هنوز هم راه زیادی برای طی کردن دارد و در عین حال، کارشناسان رسانه و تولید محتوا، بلاتکلیفی و نگاه سلبی نهادهای بالادستی، نظارت و سیاست‌گذاری تولید محتوا ازجمله موانع شکل‌گیری جدی تولید محتوا در فضای مجازی می‌دانند. در حالی که زنگ آغاز شبکه ملی اطلاعات چندسالی است که زده شده، یکی از تکه‌های اصلی این پازل، موضوع محتوای بومی است که مسوولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز همواره به آن تاکید داشتند. یکی از این موضوعات مطرح‌شده برای تولید محتوا نیز، بحث قیمت و هزینه تمام‌شده تولید محتوا و درآمدی است که توسط بخش خصوصی به دست می‌آید و می‌تواند انگیزه لازم را ایجاد کند. پنجاه و ششمین نشست نقد و اندیشه با موضوع «تولید محتوا در فضای مجازی» با حضور حافظ حکمی، عضو هیات‌مدیره یکی از تلویزیون‌های اینترنتی و جلال سمیعی، کارشناس و مشاور تولید محتوا و رسانه برگزار شد. حکمی در تعریف تولید محتوا در فضای مجازی گفت: تولید محتوا در فضای مجازی چند لایه متفاوت دارد. کسانی که ایده‌پردازی و تولید می‌کنند، کسانی که محتوا را در بسترهایی توزیع می‌کنند و نهادهایی که نظارت می‌کنند. بنابراین نمی‌شود به مساله تولید محتوا در فضای مجازی تک‌بعدی نگاه کرد. اینها زنجیره‌ای هستند که مجموعه این زنجیره چیزی است که ما در سند معماری شبکه ملی اطلاعات از آن به عنوان «لایه محتوا» یاد می‌کنیم. بنابراین اگر قرار است به موضوع تولید محتوا بپردازیم باید همه این کنشگران در این حوزه را در یک زنجیره ببینیم. فکر می‌کنیم که اگر به سمتی برویم که این زنجیره درست کنار هم قرار گیرد حتماً در لایه پایینی هرم که ایده‌پردازان و تولیدکنندگان قرار دارند، فرصت‌های کلان و جدی ایجاد می‌شود. محتوا اساساً در دنیای امروز انحصار‌بردار نیست. جهان دیگر، جهان منولوگ نیست بلکه جهان ارتباط دوسویه، تعاملی و دوطرفه است. این فضایی است که اتفاقاً در کشور ما همه به سمت آن حرکت کرده‌اند. قطعا انحصار در حوزه صدا و تصویر شکسته شده است؛ اما باید مراقب باشیم این شکستن انحصار به سمت هرج‌ومرج نرود، زیرا دود آن به چشم همه می‌رود. اگر حقوق مادی و معنوی یک تولیدکننده با پخش غیرقانونی فیلم در حال اکرانش تضییع شود هم یک نوع شکستن انحصار است اما از نوع هرج‌ومرج؛ بنابراین باید مراقب باشیم خیلی هم برای شکستن انحصار درجایی که توان تنظیم‌گری نداریم، هورا نکشیم. حکمی با بیان اینکه اولین کسانی که از بی‌نظمی و هرج‌ومرج متضرر خواهند شد، تولیدکنندگان محتوا هستند، افزود: حتماً پلتفرم‌ها برای توزیع محتوا مزیت هستند و اگر در لایه تولید محتوا زنجیره‌ها به هم وصل شود، بستر تولید محتوا گسترده‌تر خواهد شد. یکی از لایه‌های مهم تولید محتوا در کشور لایه سینمای مستند است که اگر با فضای کرونایی حاکم بر کشور، متولیان این حوزه با پلتفرم‌ها تشریک مساعی نکنند و در توزیع تولیدات خود از آنها کمک نگیرند، امسال یا سال آینده سینما مستند ما یا از بین می‌رود و یا دستکم ضربه جدی خواهد خورد.
پلتفرم‌ها ذائقه مخاطب را بهتر می‌شناسند
حکمی با ذکر نکاتی برای هرکدام از اجزای زنجیره تولید محتوا بیان کرد: در لایه اول به دوستانمان در حوزه‌های حاکمیتی بگوییم که در سیاست‌گذاری به‌طور عام، در حوزه فرهنگ به‌طور خاص و در حوزه فضای مجازی به‌طور ویژه دست از نگاه سلبی‌بردارید، برویم به سمت ایجاب و استفاده از ابزار نرم برای ایجاد سلیقه مناسب. برای مخاطبان با ایجاب سلیقه‌سازی و ذائقه‌سازی کنیم. هیچ جایی سلب جواب نخواهد داد به‌خصوص در حوزه فضای مجازی. لایه دوم نهادهایی هستند که از حوزه تولید محتوا حمایت می‌کنند. آقایان وزارت ارشاد، صداوسیما، صنایع خلاق، وزارت ارتباطات و... زنجیره ارزش را پاره نکنید. حمایت‌هایتان را هدفمند کنید و یک جاهایی دست از تولی‌گری‌بردارید. تولی‌گری را بسپارید به پلتفرم‌ها، چراکه ذائقه مخاطب را بهتر می‌شناسند. آنها می‌توانند به تولیدکننده محتوا راهنمایی بهتری کنند و در ضمن انحراف منابعی که شما تخصیص می‌دهید به صفر می‌رسد. وی خطاب به ایده‌پردازان و تولیدکنندگان محتوا اظهار کرد: وایرال شدن و لایک گرفتن ملاک نیست. آنچه برای تولیدکنندگان باید ملاک باشد خلاقیت و استمرار است. نکته دیگر اینکه در باب مسائل اقتصادی حریص نباشید. باور کنید بالا رفتن قیمت محتوا به ضرر تولیدکنندگان است و اقتصاد فیلم، سریال و محتوا هم جدا از اقتصاد سیب‌زمینی، دلار و سکه نیست. یک‌لایه دیگر هم در کنار همه اینها وجود دارد و آن بستر ارتباطی کشور است که متولی آن اپراتورها هستند. اپراتورها خودشان و سازوکارشان را آماده تسهیم درآمد با تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان محتوا کنند. درک کنند که این حوزه دارای چه اقتصاد عظیمی است و چه کمک بزرگی به شبکه ملی اطلاعات با درون‌زا کردن محتوا می‌کند. اگر همه بپذیریم یک‌قدم از منافع‌مان، شامل منافع اقتصادی یا قدرت حاکمیتی و یا اعمال اختیارات‌مان عقب‌نشینی کنیم تا زنجیره تولید محتوا به‌طور کامل شکل بگیرد، بستری ایجاد می‌شود که همه برنده خواهیم بود.
بلاتکلیفی در نهادهای بالادستی
نظارت و سیاست‌گذاری
همچنین جلال سمیعی گفت: با وجود اتفاقات خیلی مهمی که در حوزه تولید محتوا افتاده، بسیاری از نهادهای بالادستی نظارت و سیاست‌گذاری در این حوزه با یک نوع بلاتکلیفی روبرو هستند. یک نکته بسیار مهم در عرصه تولید محتوا به‌ویژه در فضای مجازی این است که عموماً کسانی که منابع سازمانی را برای تولید محتوا اختصاص می‌دهند، بیشتر حواشی را مدنظر قرار می‌دهند و درنهایت سهم و توجه کمتری به تولیدکننده دارند.
وی در ادامه در تعریف تولید محتوا در فضای مجازی و نقطه شروع آن گفت: نقطه شروع تولید محتوا در هر نوع رسانه‌ای را چند سوال استاندارد می‌دانم. اینکه چه می‌خواهیم بگوییم؟ برای چه کسانی می‌خواهیم بگوییم؟ و برای آن مخاطبان چه رسانه‌ای مناسب‌تر است؟ تولید محتوا در فضای مجازی وابسته به نوع پیام و نوع مخاطب و شناخت مدل مصرف محتوا می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد. البته از آن قالب مهم‌تر ایده‌ای است که به مخاطب و یا مشتری ارایه می‌شود. این کارشناس و مشاور تولید محتوا و رسانه با اشاره به حلقه گمشده تولید محتوا در فضای مجازی گفت: حلقه گمشده‌ای که بین نظام حاکمیتی و سیاست‌گذاران ما در حوزه محتوا با رسانه و اجتماعی که کسب‌وکارها هم بخشی از آن هستند دیده می‌شود، مساله تجاری‌سازی و یا کاربردی سازی تولید محتوا است. به نظر می‌رسد چیزی که این دو را به هم وصل نمی‌کند، رویکردها و نگرانی‌های بعضاً اشتباه است. تا زمانی که نگاه حاکمیتی و دولتی به مساله تولید محتوا سلبی باشد این شکاف هرروز بزرگ‌تر هم می‌شود. خیلی وقت‌ها به نظر می‌رسد تولید محتوا در فضای مجازی ایران مبتنی بر نگرانی‌هاست. از سوی دیگر سختی تولید محتوا در ایران عموماً این است که شما با تنوع عجیب و ناشناخته‌ای از قومیت‌ها، مذاهب و فرهنگ‌ها روبرو هستید. وقتی در رادیو جوان کار می‌کردیم به ما تذکر داده می‌شد که فلان کلمه عادی را به کار نبرید چراکه در بخشی از ایران معنای بدی دارد؛ بنابراین خود این تنوع و همچنین دسترسی گسترده تولیدکنندگان حتی خانگی محتوا به ابزارهای تولید و انتشار، رقابت را هرروز برای حوزه‌های رسمی سخت‌تر می‌کند. وی با بیان اینکه فاکتور تعیین‌کننده در تولید محتوا مساله ایجاد تعامل یا دادوستد پیام بین مخاطب پیام و تولیدکننده است، گفت: خیلی وقت‌ها نظام‌های حاکمیتی تمایل داشتند و دارند که با مخاطب ارتباط یک‌سویه‌ای داشته باشند. خیلی از سازمان و شرکت‌ها نیز چنین تمایلی دارند؛ این در حالی است که ارتباط احساسی و عقلانی دوسویه بسیار مساله مهمی است. ابتکار عمل داشتن در تولید محتوا یعنی شما قصه‌تان را جوری که می‌خواهید تعریف می‌کنید وگرنه در بحران‌ها، رقابت و اتفاقات دیگران قصه شمارا جوری که می‌خواهند تعریف می‌کنند. اگر در تولید محتوا بازی خودتان را درست انجام ندهید دیگران جوری که دلشان می‌خواهد در زمین شما بازی می‌کنند.
