راهکارهای عبور از بحران‌های اقتصادی

محمدرضا  منجذب

در شرایط فعلی چه موضوعاتی به عنوان اولویت در بررسی‌های تحلیلی باید مورد توجه قرار بگیرد؟ واقع آن است خروج ترامپ از برجام و بازگشت تحریم‌های اقتصادی امریکا جهت ورود و فشار بر اقتصاد ایران کم بود که ویروس کرونا هم مزید بر علت شد و اقتصاد ایران را وارد دوره‌ای از مشکلات زنجیره‌ای و تکانه‌های اقتصادی کرد. در این شرایط مجموعه سیاست‌گذاران کشور از جمله دولت و مجلس و سایر نهادهای تصمیم‌ساز برای مقابله با این شرایط بحرانی در اقتصاد و معیشت مردم ایده‌ها، طرح‌ها و لایحه‌های مختلفی را در دستور کار قرار داده و طراحی‌های راهبردی می‌کنند تا از طریق این راهکارها بخشی از مشکلات پشت سر گذاشته شوند. به عنوان نمونه در اخبارها خواندیم منابع لازم برای تحریک بازار ساخت‌و‌ساز قرار است از سه محل «بازگشت اقساط وام مسکن مهر، درآمد حاصل از مالیات بر عایدی املاک و همچنین تخصیص ۲۵ درصد تسهیلات شبکه بانکی به بخش مسکن» تامین شود. یا انواع مالیات‌های مختلف دیگری که در فضای عمومی و تقنینی کشور مطرح است و باعث به وجود آمدن مجموعه از دیدگاه‌های متفاوت و متضاد شده است. یکی از ایده‌های مطرح بحث پرداخت نقدی یارانه بنزین به سرپرست خانوار و افراد به‌جای پرداخت یارانه به خودرو است. خبرهایی از این دست که این روزها به تناوب در ویترین رسانه‌های گروهی می‌نشینند و موافقان و مخالفان فراوانی را ایجاد می‌کنند. اما آیا واقعا این راهبردهای اقتصادی و اجرایی در راستای بهبود شاخص‌های اقتصادی عمل می‌کنند یا اینکه طرح‌های پوپولیستی هستند که برخی افراد و جریانات برای محبوبیت بیشتر و همراهی افزون‌تر افکار عمومی از آن استفاده می‌کنند؟ قبلا هم هشدار داده‌ام، باید مراقب بود که طرح‌های به ظاهر شیک اما ضداقتصادی، تجربه مخرب و پوپولیستی گذشته را احیا نکند، که منابع بانکی را در پروژه‌های بی‌فایده حبس کند. و بعد از مدتی مجدد تورم کلی و افزایش قیمت مسکن را دامن بزند. باید مراقب بود که در این راستا بار مالی دولت زیاد نشود که موجب تشدید کسری بودجه و فشار بر گسترش نقدینگی و تورم شود. تجارب منفی و مثبت گذشته را باید مورد نظر داشت و از اساتید و کارشناسان اقتصادی بهره بهینه برد، تا آثار مخرب سیاست‌های پوپولیستی مجدد گریبان اقتصاد را نگیرد. این آثار به‌طور بالقوه به شرح زیر هستند: اول، فشار بر گسترش نقدینگی و افزایش رشد آن برای تزریق به این‌گونه طرح‌ها. دوم، بروز و ظهور عواملی جدید در تشدید رکود تورمی. سوم، حبس وجوه قابل قرض یا اختصاص این وجوه محدود به چنین طرح‌هایی  و لذا کمبود نقدینگی و کمبود تزریق آن به بخش مولد اقتصاد و لازم که ضرورت امروز اقتصاد ایران است. چهارم، تصمیم‌گیری احساسی و مقطعی و دامن زدن به روزمرگی که اقتصاد را از تصمیمات عقلانی و کارشناسی دور می‌کند. پنجم، قطعا روزمرگی و تفکر کوتاه‌مدت و احساسی نه عقلانی است و نه در مسیر بلندمدت رشد پایدار و توسعه. در نهایت تیغ دولبه توجه به درخواست‌های عمومی مردم اگر به معنای کلی‌گویی و عوام‌گرایی و عدم توجه به نظریات کارشناسی و تخصصی باشد قطعا مذموم است و هیچ گروه و دسته‌ای آن را نمی‌پذیرد. البته صرف حضور توده‌ها در حرکت‌های سیاسی ـ اجتماعی و صرف حمایت عموم مردم از یک جریان سیاسی خاص و صرف توجه دولت به خواست و اراده‌های مردم را نمی‌توان امری مذموم خواند.