فضای مجازی؛ فرصت‌ها و تهدیدها

نتایج یک مطالعه نشان داد که فضای مجازی در کنار وجود فرصت‌های بی‌شمار، به دلیل فقدان آموزش مناسب و کافی، تهدیدهایی نیز دارد. بنابراین آموزش فراگیر سواد رسانه‌ای و مدیریت این فضا ضروری است. به گزارش ایسنا، در سال‌های اخیر استفاده از اینترنت و فضای مجازی گسترش بسیار زیادی داشته است. همه‌گیری ویروس کرونا نیز باعث شد اینترنت در ابعاد مختلف زندگی افراد به خصوص آموزش دانش‌آموزان و دانشجویان نفوذ کند و جزو جدا نشدنی زندگی امروزه شود. فضای مجازی می‌تواند نقشی دوگانه در امنیت‌زایی و امنیت‌زدایی داشته باشد. از یک سو ابزار قدرتمندی در عرضه اطلاع‌رسانی است و از سوی دیگر در صورت فقدان آموزش مناسب و فرهنگ‌سازی می‌تواند خطرهایی برای جامعه داشته باشد. با توجه به گسترش نفود فضای مجازی، «آرزو غفوری» و «کیوان صالحی»؛ پژوهشگران دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، در مطالعه‌ای درک بزرگسالان درباره فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی برای خود، فرزند و جامعه؛ را بررسی کردند. در این پژوهش از طریق مصاحبه ایمیلی با ۲۲ نفر مصاحبه انجام شد. افراد شرکت‌کننده در این پژوهش ۱۴ زن و هشت مرد بودند که در گروه‌های سنی مختلف بزرگسال قرار داشتند و تحصیلات آنها از فوق دیپلم تا دکتری متفاوت بود. در این پژوهش شش امکان پرکاربرد فضای مجازی؛ شبکه‌های اجتماعی، ماهواره، وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌ها، آموزش‌های الکترونیکی، بازی‌های رایانه‌ای و پست الکترونیکی (رایانامه) مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد شرکت‌کنندگان این پژوهش بیشترین استفاده را از شبکه‌های مجازی داشتند و از بازی‌های رایانه‌ای کم‌ترین استفاده را می‌کردند. در این مصاحبه‌ها از افراد سوالاتی در خصوص فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی در چهار حوزه فردی، خانوادگی، فرزند یا دانش‌آموز و جامعه پرسیده شد. از نظر این افراد فرصت‌های فضای مجازی در حوزه فردی شامل؛ روحیه مثبت، تسهیل ارتباطات، صرفه‌جویی، افزایش همدلی، ساماندهی امور شغلی بود. آنها این فرصت‌ها را در حوزه خانواده؛ کارآفرینی، ارتقای روحیه مثبت، آگاهی از اخبار روز، تسهیل انجام امور خانواده می‌دانستند. از نظر این افراد؛ فضای مجازی می‌تواند فرصت‌هایی برای سرگرمی، افزایش سطح اجتماعی شدن، هم‌گرایی با دوستان، استفاده از اخبار و ... برای فرزندان و دانش‌آموزان فراهم کند. همچنین از نظر شرکت‌کنندگان در این مطالعه؛ فضای مجازی در حوزه جامعه فوایدی مثل تحول، شتاب و تسهیل کارها، کارآفرینی، دستیابی به اطلاعات و آموزش و ... را دارد. شرکت‌کنندگان در این پژوهش معتقدند تهدیدهای فضای مجازی در حوزه فردی شامل: فاصله از ارزش‌ها، از دست رفتن اطلاعات، کم‌رنگ شدن ارتباطات خانواده، اتلاف وقت و... است. آنها این تهدیدها را در حوزه خانوادگی؛ ضرر اقتصادی، دگرگونی ارزش‌ها، عوارض جسمی و روان و ... می‌دانند. از نظر آنها فضای مجازی برای فرزندان یا دانش‌آموزان می‌تواند باعث دگرگونی ارتباطات، آمیختگی مرز درست و نادرست، ایجاد زمینه برای دسترسی‌های نامناسب و ... شود. آنها معتقدند فضای مجازی می‌تواند باعث دگرگونی عرف، زمینه‌سازی تشویش در جامعه، دگرگونی دینداری در جامعه شود. با توجه به فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی، پژوهشگران این مطالعه می‌گویند: «شناخت آسیب‌ها و چالش‌های فرهنگی و ارزشی فضای مجازی در ساحت تربیت اجتماعی و سیاسی جامعه و نحوه عملکرد آن نباید منتج به عقب‌نشینی و گرفتن موضع تدافعی در مقابل این ابزارهای نوین فناورانه شود؛ بلکه باید در مقابل هجمه‌های فرهنگی و واپایش اطلاعاتی یک‌طرفه شبکه‌های مجازی، جامعه را مجهز به شناخت و مهارت بهره‌برداری کرد. البته تمام مسوولیت اجتماعی مقابله با هجمه‌های فرهنگی و رسانه‌ای نوین بر عهده جامعه نیست و مسوولان امر نیز باید با قاعده‌مندسازی و نظارت موثر از جامعه در برابر آسیب‌ها و بداخلاقی‌های فضای مجازی همانند فضای حقیقی محافظت کنند و به جای بستن و حذف صورت مساله، به دنبال حل مساله از طریق شناخت و بهره‌برداری از فرصت‌ها باشند.» نتایج این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان « تجربه زیسته بزرگ‌سالان از فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی: یک مطالعه کیفی» در فصل‌نامه علمی «مطالعات فرهنگ- ارتباطات» وابسته به پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ منتشر شده است.