موانع خودساخته صادراتی

تعادل | گروه تجارت| 

 تحلیل داده‌های آمار تجارت خارجی، وضعیت خوبی از صادرات ترسیم نمی‌کند. آمارهای رسمی نشان می‌دهد، تراز تجاری کشور در ۶ ماه نخست سال جاری منفی و به نفع واردات بوده است. همچنین مطابق آمارها صادرات با کاهش بیش از ۳۵ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل روبه رو بوده است. البته وقتی کارنامه صادراتی سال ۹۸ را نیز مورد واکاوی قرار می‌دهیم، می‌بینیم که صدورکالاهای ایرانی در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷ از نظر ارزشی افت ۷ درصدی و به لحاظ وزنی رشد ۱۴ درصدی را تجربه کرده است. همچنین ارزیابی‌ها نشان می‌دهد، کسری تجاری ۲ میلیارد و ۳۶۵ میلیون دلاری حاصل عملکرد تجار ایرانی در دوازده ماه منتهی به اسفند سال ۹۸ بوده است. حال با توجه به اینکه ۲۹ مهرماه، مصادف با روز ملی صادرات است؛ فعالان اقتصادی نسبت به عملکرد متولیان تجاری گلایه‌مند هستند و معتقدند که موانع خودساخته بر سر راه تجارت خارجی، موجب افت صادرات کالاهای ایرانی در عرصه جهانی شده، به‌طوری‌که هر سال به جای اینکه حجم تجارت کشور افزایش یابد، کوچک‌تر و بازارهای هدف یکی یکی از دست می‌روند. 

  افت صادرات ۹۸ و نیمه اول ۹۹ به روایت آمار 

به گزارش «تعادل» امروز ۲۹ مهرماه مصادف با روز ملی صادرات است؛ اما به دلیل موج جدید شیوع ویروس کرونا مراسم برگزاری آن طبق اعلام اتاق ایران به تعویق افتاد. با این حال بد نیست در چنین روزی تقویم صادراتی ایران را طی سال‌های ۹۸ و نیمه اول سال ۹۹ ورق بزنیم و ببینیم که وضعیت صدور کالاهای ایرانی چگونه است. اگر به سال گذشته برگردیم و آمار تجارت خارجی کشور را رصد کنیم، مشاهده می‌کنیم تا پایان اسفند ۹۸ کالاهای صادراتی کشور به لحاظ وزنی ۱۳۴ میلیون و ۱۸ هزارتن وازنظر ارزشی برابر با ۴۱ میلیارد و ۳۷۰ میلیون دلار بوده است. این آمار گویای این است که صادرات کشور در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷ از نظر ارزشی افت ۷ درصدی و به لحاظ وزنی رشد ۱۴ درصدی را تجربه کرده است. با ورود به ماه پایانی سال ۹۸ اقتصاد ایران درگیر یک شوک بزرگ شد؛ شوک ناشی از بروز بیماری «کرونا ویروس». ویروسی که مسیر صادرات را دستخوش تغییرات جدی کرد. به‌طوری‌که وقتی روند تجارت در اسفندماه ۹۸ را مرور می‌کنیم، می‌بینیم که در بازه یک ماهه اسفند ۸ میلیون و ۷۲۸ هزار تن کالا به ارزش

 ۲ میلیارد و ۷۷۳ میلیون دلار به بازارهای هدف صادر شده و در مقابل ۲ میلیون و ۹۶۲ هزار تن کالا به ارزش ۴ میلیارد و ۳۹۵ میلیون دلار به کشور وارد شده است. بنابراین تراز تجاری در اسفندماه منفی یک میلیارد و ۶۲۲ میلیون دلار بوده و حجم تجارت خارجی نیز ۷ میلیارد و ۱۶۸ میلیون دلار ثبت شده است. جزییات سبد صادراتی ایران در سال ۹۸ نیز نشان از این دارد که عمده کالاهای ایران به کشورهای «چین، عراق، ترکیه، ‌امارات و افغانستان» صادر می‌شود.  اما وضعیت تجارت در سال جاری با توجه به شیوع ویروس کرونا چگونه رقم خورد؟ آمارهای رسمی نشان می‌دهد، در نیمه نخست سال جاری، ۶۲ میلیون و ۸۴۲ هزار تن کالا به ارزش ۳۰ میلیارد و ۳۴۹ میلیون دلار حجم تجارت خارجی کشور بوده، که ۴۶ میلیون و ۳۱۸ هزار تن کالا به ارزش ۱۳ میلیارد و ۵۶۶ میلیون دلار به بازارهای هدف ارسال و در مقابل نیز ۱۶ میلیون و ۵۲۴ هزار تن کالا که ارزشی معادل ۱۶ میلیارد و ۷۸۳ میلیون دلار داشته از سوی کشورهای خارجی به ایران وارد شده است. براساس این آمار، تراز تجاری ایران در نیمه نخست امسال با تراز منفی ۳ میلیارد و ۲۱۷ میلیون دلار مواجه بوده است. آمارها گویای این است که تجارت خارجی ایران در نیمه اول سال ۹۹ با افت ۲۸ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده و از همه مهم‌تر صادرات با کاهش بیش از ۳۵ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده است. هرچند آمارها در شهریور نشان از بهبود نسبی تجارت خارجی کشور نسبت به ماه قبل خود دارد اما همچنان تراز تجاری کشور در این ماه منفی ۴۱۷ میلیون دلار بوده که حکایت از کاهش فاصله صادرات و واردات است. اما براساس داده‌های آماری، صادرات در شهریور نسبت به مردادماه امسال، رشد بیش از ۲۱ درصدی داشته است. در مجموع مقایسه آمار صادرات شهریور ۹۹ نسبت به شهریور ۹۸ حکایت از آن دارد که فروش کالا به خارجی‌ها، افت بیش از ۱۵ درصدی داشته است. مطابق آمارها، پنج خریدار بزرگ کالاهای ایرانی در ۶ ماه اول سال ۹۹ نیز مطابق اعلام گمرک، «چین، عراق، امارات، افغانستان و ترکیه» است. البته مدیرکل دفتر عربی و آفریقایی سازمان توسعه تجارت ایران در گفت‌وگو «ایلنا» به ارایه آماری از روندتجارت با کشورهای عربی پرداخته است. براساس آمار اعلامی فرزاد پیلتن، از مجموع کل صادرات کشور ۸ میلیارد و ۱۶ میلیون دلار به ۱۵ کشور همسایه صورت گرفته است که در میان این گروه از کشورها عراق و امارات در رتبه اول و دوم و کشورهای عمان و کویت و قطر پس از افغانستان، ترکیه، پاکستان، روسیه و آذربایجان در رتبه‌های هشتم تا دهم و بحرین و عربستان با صادرات ۳ و صفر میلیون دلاری پس از کشورهای قزاقستان و ترکمنستان در رتبه‌های ۱۴ و ۱۵ قرار گرفته‌اند.

  مشکلات صادرات از دریچه بخش خصوصی 

حال با توجه به فرا رسیدن روز ملی صادرات، فعالان اقتصادی نسبت به روز ملی صادرات چه نظری دارند. در همین رابطه، سیده فاطمه مقیمی، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران، کم‌کاری‌ها در بخش دیپلماسی اقتصادی و نقش بسیار کم‌فروغ رایزنان بازرگانی در سفارتخانه‌های ایران در کمک به توسعه بازارهای صادراتی را موجب پیدایش وضعیت کنونی در تجارت خارجی کشور و سهم ناچیز کالاهای صادراتی در بازارهای جهانی می‌داند. او در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق تهران» می‌گوید: نگاهی به فهرست کشورهای پیشرو در عرصه صادرات نشان می‌دهد که یک بال توسعه‌یابی بزرگان تجارت خارجی در دنیا، به‌کارگیری رایزنان بازرگانی در بازارهای هدف از سوی این کشورها است. برخی از این کشورها، از جمله ژاپن، کره‌جنوبی، امریکا و بسیاری از کشورهای اروپایی، در بازارهای صادراتی از چند ده رایزن بازرگانی برای مشتری‌یابی و فروش محصولات و تولیدات بنگاه‌های خود بهره می‌برند، اتفاقی که برای بخش دیپلماسی اقتصادی ایران همچنان یک رویای دست‌نیافتنی است. او برای بیان اهمیت و نقش رایزنان بازرگانی در ایجاد بسترهای صادراتی برای کشور، به این نکته اشاره کرد که تجارت خارجی ایران با وجود کارشناسان خبره و آگاه به بازار کشور هدف و مسلط به دانش و فن تجارت و مسائل مالی در سفارتخانه‌های خارجی، می‌توانست در دوره تحریم‌ها و به تازگی نیز در دوران کرونا، ضربه‌گیر مطمئنی داشته و با توان بالاتری از پیچ موانع عبور کند. به گفته مقیمی، وزارت خارجه برای حداکثرسازی در این بخش، باید محافظه‌کاری‌ها را کنار گذاشته و طی مشورت با تشکل‌های تخصصی صادراتی کشور در انتخاب رایزنان بازرگانی ایران گام‌های جدی بردارد. عضو هیات رییسه اتاق تهران در عین حال تاکید می‌کند موانعی از سوی برخی دستگاه‌های دولتی پیش پا صادرکننده قرار می‌گیرد که به مراتب دشوارتر از تحریم‌های امریکاست.  از سوی دیگر، حمیدرضا صالحی، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران، نیز بر این باور است که تا صادرات رونق نگیرد، موتور تولید هم روشن نخواهد شد اما در نبود زیرساخت‌های مناسب و بی‌ثباتی قوانین و مقررات صادرات نه‌تنها رونق نمی‌گیرد که با تهدید کاهش و افت مدام مواجه است. به گفته او، نبود زیرساخت‌های صادراتی، عدم ثبات در قوانین، نبود روابط بانکی و سیاست‌های نادرست بانک مرکزی موانع اصلی توسعه صادرات کالاهای غیرنفتی در کشور است. او می‌گوید: دولت سیاست تشویق صادرات را دنبال نمی‌کند و گویی به دنبال تنبیه صادرکننده است. اما در سایر کشورها، صادرکنندگان مورد تشویق هستند و حتی ارز آنها را گران‌تر می‌خرند تا تشویق شوند. 

در همین حال، سجاد غرقی، عضو کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران، نیز می‌گوید که سرمایه‌گذاری در بخش معادن سنگ‌آهن که یکی از پتانسیل‌های اصلی ارزآوری و توسعه صنعتی است تا 89 درصد افت داشته؛ چرا که فعالان بخش معدن با سرکوب صادرات مواجه هستند. این فعال معدنی با بیان اینکه مدتی است که ذیل شعار مبارزه با خام‌فروشی، مبارزه با صادرات محصولات معدنی شکل گرفته، می‌گوید: به‌رغم وجود محصولات معدنی مازاد بر مصرف داخلی، به دلیل وضع عوارض سنگین، ممنوعیت صادرات برخی از اقلام و تشدید بروکراسی صادرات، سیاست‌های ضدصادرات بر حوزه معدن غلبه پیدا کرده است. در واقع، فارغ از تحریم‌های خارجی و مشکلات اقتصادی داخلی، ‌می‌بینیم که سیاست‌گذاری‌ها به سمت سرکوب بخش معدن در حوزه صادرات پیش رفته است. حسن احمدیان، از دیگر اعضای هیات نمایندگان اتاق تهران، نیز عدم ثبت سفارش، عدم تخصیص و تامین ارز و تصمیمات غیرمسوولانه وزارت صمت، در رابطه با تامین مواد اولیه را عامل کاهش واردات مواد و افزایش شدید قیمت آن می‌داند که منجر به کاهش تولید و در نهایت افت صادرات می‌شود. به گفته او، به دلیل موانع پیش آمده در برابر تولید، نمی‌توان چشم‌انداز مثبتی برای صادرات در 6 ماه دوم سال متصور بود.

 با این حال هر چند مراسم روز ملی صادرات به تعویق افتاده است اما رییس سازمان توسعه تجارت ایران، اعلام کرده امروز مصادف با روز ملی صادرات  از صادرکنندگانی که تعهدات ارزی حاصل از صادرات خود را به‌طور کامل ایفا کرده‌اند، طی مراسمی تقدیر می‌شود. به گزارش شاتا، تعداد صادرکنندگانی که تعهدات ارزی خود را به صورت صد در صد ایفا نموده‌اند بیش از ۲۳۰۰ صادرکننده است که از این تعداد، ۳۹ صادرکننده با صادرات بیش از ۱۰ میلیون یورو و میانگین بازگشت ارز ۱۰۰ درصد در طول ماه‌های گذشته انتخاب شده‌اند که باحضور علیرضا رزم حسینی، وزیر صنعت، معدن و تجارت از ایشان تقدیر و تشکر خواهد شد. همچنین به گفته زادبوم، بسته تشویقی بازگشت ارز حاصل از صادرات توسط سازمان توسعه تجارت ایران، تدوین که همزمان با تقدیر از صادرکنندگان برتر در حوزه رفع تعهدات ارزی رونمایی خواهد شد.