تغییر در ساختار نه افراد

مسعود  دانشمند

در بررسی رابطه ایران و امریکا و فشارهایی که این کشور به اقتصاد ایران وارد کرده، باید به دقت تاریخ را بررسی کرد و بدون توجه به تمام ابعاد، به نتیجه‌ای دور از واقعیت رسید. بررسی سابقه روابط امریکا و ایران در چهار دهه گذشته نشان می‌دهد که سیاست در امریکا به شکل ساختاری علیه ایران عمل می‌کند و در این بین تفاوتی میان روسای جمهور جمهوری‌خواه و دموکرات وجود ندارد. در واقع بررسی عملکرد دولت‌های مختلف در امریکا نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از تحریم‌ها علیه ایران، در دوره دموکرات‌ها رخ داده است. جیمی کارتر رییس‌جمهور مستقر در کاخ سفید در زمان پیروزی انقلاب، نخستین تحریم‌ها را علیه ایران اجرایی کرد و پس از آن نیز بیل کلینتون دموکرات بخش جدیدی از تحریم‌ها را کلید زد. دور آخر تحریم‌ها نیز در دوره باراک اوباما اجرایی شد که بایدن به عنوان معاون او فعالیت می‌کرد. از این رو این توقع که با روی کار آمدن بایدن، ناگهان مشکلات با امریکا به پایان برسد و او تمام فشارها را متوقف کند، قدری از واقعیت به دور است.

با این وجود آنچه که در دوره ترامپ رخ داد برخلاف تمام اصول بین‌المللی بود و اگر بایدن صحبت از این کرده که به  برجام باز می‌گردد در واقع به دنبال اجرای تعهدات دولت امریکا است که در این سال‌ها از اجرای آن خودداری کرده‌اند. البته بایدن احتمالا برای بازگشت به برجام شرط‌هایی خواهد داشت و همین مساله دور جدیدی از مذاکرات را می‌طلبد.در چنین فضایی باید دید که در ابتدا واکنش ایران به این موضوع چه خواهد بود و آیا اساسا باب مذاکره جدید باز می‌شود یا خیر. از سوی دیگر، بایدن از ابتدای بهمن کار خود را آغاز خواهد کرد و پس از آن نیز چند ماهی زمان خواهد برد تا تیم اجرایی او مستقر شود. از این رو این توقع که در مدتی کوتاه یک توافق جدید به اجرای نهایی برسد قدری دور از واقعیت است.در کنار این مسائل، ایران جایگاه خود را در اقتصاد منطقه حفظ کرده و به نظر می‌رسد در صورت فراهم شدن فضا و کاهش مشکلات، می‌توان انتظار داشت در مدتی کوتاه، امکان افزایش تجارت و بالا بردن سطح درآمدهای ارزی فراهم شود. البته تمام این تحلیل‌ها، به شرط تغییر واقعی در فضا اجرایی خواهد شد که برای تعیین سرنوشتشان باید چند ماهی صبر کرد تا نخست مشخص شود بایدن  چقدر آماده است اشتباهات گذشته را جبران کند و از سوی دیگر ساختار سیاسی امریکا چه واکنشی به تلاش‌ها نشان خواهد داد. زیرا بحث بر سر فرد نیست و ما باید در فضای ساختاری، شرایط را تحلیل کنیم.