آتش‌بس در قره‌باغ

  علی‌اف: پیروزی بزرگی به دست آمد- پاشینیان: توافقی دردناک بود

  جشن و پایکوبی در باکو، تظاهرات و حمله به دفتر نخست‌وزیری در ایروان

زهرا  سلیمانی|

سرانجام خبر رسمی پایان مناقشه قره باغ در ویترین رسانه‌های گروهی نشست. خبری که الهام علی اف رییس‌جمهوری آذربایجان آن را یک «توفیق بزرگ» و پاشینیان نخست وزیر ارمنستان آن را «نه پیروزی و نه شکست بلکه یک توافق دردناک» توصیف کردند. اظهارنظرهای متفاوتی که به نوعی وضعیت و سهم هر کدام از طرف‌ها را در زمان پایان مناقشه نشان می‌دهد.در این میان برخی طرفداران بایدن در شبکه‌های اجتماعی نیز توافق دو طرف را نخستین نشانه مهم بین‌المللی نسبت به تحولات انتخاباتی ایالات متحده و خروج ترامپ از معادلات آتی این کشور ارزیابی کردند. از سوی دیگر، وزارت امور خارجه کشورمان نیز با انتشار بیانیه‌ای به استقبال این توافقنامه رفت و اعلام کرد: «ایران امیدوار است این توافق که اصول آن در طرح پیشنهادی ایران نیز آمده بود به ترتیبات نهایی برای استقرار صلح پایدار در منطقه قفقاز منجر شود.» اما دقایقی بعد از اعلام توافق میان ارمنستان، روسیه و جمهوری آذربایجان برای اتمام جنگ قره‌باغ، منابع خبری از انفجار در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان خبر دادند. شبکه گلوبال خبر نوشت پدافند موشکی جمهوری آذربایجان دو فروند موشک بالستیک ارمنستان را که به سمت باکو شلیک شده بود، رهگیری و منهدم کرده است؛ موضوعی که باعث شد تحلیلگران با احتیاط بیشتری ابعاد مختلف این توافق را بررسی کنند. 

  نه پیروزی نه شکست

چراغ اول اظهارنظرهای رسمی در خصوص پایان مناقشه قره باغ را نخست‌وزیر ارمنستان روشن کرد و این توافق را نه پیروزی و نه شکست ارزیابی کرد. نخست‌وزیر ارمنستان بامداد سه‌شنبه (به وقت تهران) اعلام کرد توافقنامه‌ای را با روسیه و جمهوری آذربایجان امضا کرده است که با جنگ قره باغ پایان می‌دهد. پاشینیان در بیانیه‌ای گفت: «توافقنامه‌ای را با رییس‌جمهور روسیه و آذربایجان برای پایان دادن به جنگ در قره‌باغ امضا کردم.» او اضافه کرد: «تصمیمی گرفتم که برای همه ‌ما سخت است. آتش‌بس، برای مردم ما و خود من بسیار دردناک است.» پاشینیان تصریح کرد: «این پیروزی نیست، اما تا زمانی که شما اذعان نکنید که باخته‌اید، شکستی در کار نخواهد بود. ما هرگز اذعان نمی‌کنیم که باخته‌ایم و این آغاز عصر وحدت ملی برای ما خواهد بود.در برابر شهدای همه شما زانو می‌زنم. در برابر همه سربازان، افسران، ژنرال‌ها و نیروهای داوطلب که با جانشان از سرزمین مادری‌مان دفاع کردند، تعظیم می‌کنم.» بیانیه پاشینیان اما پایان ماجرای توافقنامه قره باغ در ارمنستان نبود، مخالفان سیاسی دولت ارمنستان با اشاره به اینکه بندهای این توافقنامه بر اساس منافع آذربایجان تنظیم شده، جوی را علیه دولت این کشور در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های این کشور به راه انداختند. بر این اساس رسانه‌های ارمنستان از شکل‌گیری تظاهرات در برابر ساختمان نخست‌وزیری این کشور خبر می‌دهند. معترضان ضمن مخالفت با توافق آتش‌بس، خواستار استعفای «نیکول پاشینیان»، نخست وزیر ارمنستان شدند. فعالان فضای مجازی فیلم‌هایی از ورود معترضان به ساختمان نخست‌وزیری ارمنستان منتشر کرده‌اند. 

  پوتین چه گفت؟

دقایقی پس از اعلام رسمی امضای توافقنامه پایان جنگ «ولادیمیر پوتین»، رییس‌جمهور روسیه از تاثیر این توافق نامه برای صلح بلندمدت در منطقه قفقاز سخن گفت و اعلام کرد: «طبق بیانیه مشترکی که ساعاتی پیش امضا شد، نیروهای حافظ صلح در منطقه قره‌باغ کوهستانی مستقر خواهند شد. پوتین معتقد است آتش‌بس جدید، شرایط لازم برای حل بلندمدت بحران قره‌باغ را فراهم خواهد آورد. وی همچنین تصریح کرد آذربایجان و ارمنستان در مناطقی که تحت کنترل دارند باقی خواهند ماند. ولادیمیر پوتین ریس جمهوری فدراسیون بامداد سه‌شنبه در بیانیه‌ای گفت: بر اساس توافقنامه امضا شده بین سه طرف، جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان در مواضع خود متوقف و نیروی حافظ صلح فدراسیون روسیه در امتداد خط تماس در قره باغ و جمهوری ارمنستان مستقر می‌شود. همچنین آوارگان و پناهندگان به خاک قره‌باغ و مناطق مجاور تحت کنترل کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل برمی‌گردند و تبادل اسرای جنگی، سایر افراد بازداشت شده و اجساد کشته‌شدگان انجام می‌شود. در همین راستا کنترل ارتباطات حمل و نقل، با کمک مقامات سرویس مرزبانی روسیه انجام می‌شود.

  محتوای توافقنامه چیست؟

بر اساس اعلام خبرگزاری‌ها طبق مفاد این آتش‌بس تصمیم گرفته شد هر دو طرف موقعیت‌های سرزمینی فعلی خودشان را به شکلی که در حال حاضر هست، حفظ کنند؛ این به معنی آن است که دستاوردهای نظامی به دست‌آمده برای جمهوری آذربایجان از زمان آغاز درگیری‌ها حفظ خواهند شد. موضوعی که انتقادات را در داخل ارمنستان در خصوص عملکرد دولت پاشینیان افزایش داد. جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان بیش از یک ماه است که در منطقه قره‌باغ کوهستانی وارد یک درگیری نظامی شده‌اند. طی این مدت سه بار بر سر توقف درگیری‌ها و آتش‌بس بشردوستانه توافق کردند که دو بار با میانجی‌گری مسکو بود و بار سوم با میانجی‌گری واشنگتن حاصل شد، اما هر بار این توافق نقض و درگیری از سر گرفته شد. اما این‌بار به نظر می‌رسد که دو طرف به رعایت مفاد قطعنامه تعهد داده‌اند. 

در متن کامل بیانیه مشترک روسای جمهور روسیه، جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان آمده: ما روسای جمهوری آذربایجان، نخست‌وزیر جمهوری ارمنستان و رییس‌جمور فدراسیون روسیه موارد ذیل را اعلام می‌کنیم: 

۱- آتش‌بس کامل و توقف کامل عملیات‌های نظامی در مناطق درگیری در قره‌باغ کوهستانی از ساعت ۰۰:۰۰، ۱۰ نوامبر ۲۰۲۰ به وقت مسکو اعلام خواهد شد. جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان که از این به بعد به عنوان «طرف‌ها» مورد اشاره قرار خواهند گرفت مواضع سرزمینی خودشان را حفظ خواهند کرد.

2- منطقه آغ‌دام و اراضی جمهوری آذربایجان در منطقه قازاخ که تحت سیطره جمهوری ارمنستان بود، از تاریخ ۲۰ نوامبر به آذربایجان واگذار خواهد شد.

3- گروهی از نیروهای صلح‌بان فدراسیون روسیه شامل ۱۹۶۰ پرسنل نظامی، ۹۰ نفربر زره‌پوش، ۳۸۰ خودرو و تجهیزات ویژه در طول منطقه تماس قره‌باغ کوهستانی و در طول کریدور لاچین مستقر خواهند شد.

4- استقرار نیروهای صلح‌بان فدراسیون روسیه، به موازات عقب‌نشینی نیروهای مسلح ارمنستان صورت خواهد گرفت. مدت زمان استقرار نیروهای حافظ صلح روسیه ۵ سال خواهد بود و این مدت به‌طور خودکار برای ۵ سال بعد تمدید خواهد شد، مگر آنکه هر کدام از طرفین ۶ماه قبل از انقضای این دوره، قصد خود را برای انقضای این بند اعلام کند.

5- به منظور افزایش اثربخشی فرایندهای کنترلی بر روی اجرای توافقات توسط طرف‌های درگیری، یک مرکز آشتی برای نظارت بر آتش‌بس تشکیل خواهد شد.

6- جمهوری ارمنستان منطقه کلبجار را تا ۱۵ نوامبر ۲۰۲۰ و منطقه لاچین را تا ۱ دسامبر ۲۰۲۰ تحویل جمهوری آذربایجان خواهد داد و کریدور لاچین را تا عرض ۵ کیلومتر پشت سر خواهد گذاشت. این اتصال قره‌باغ به ارمنستان را تضمین می‌کند. این مساله بر وضعیت شهر شوشا هم موثر خواهد بود. طبق این توافق، طی سه سال آینده، برنامه‌ای برای احداث یک مسیر جدید حمل و نقل در طول کریدور لاچین مشخص خواهد شد. این مسیر، ارتباط بین استپاناکرت و ارمنستان را میسر خواهد کرد. جمهوری آذربایجان، ایمنی تردد شهروندان، خودروها و کالاها در طول کریدور لاچین در هر دو جهت را تضمین می‌کند.

۷- آوارگان و پناهندگان داخلی باید تحت نظارت دفتر کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان به خاک قره‌باغ و مناطق همجوار برگردند.

۸- اسرای جنگی و سایر بازداشت‌شدگان و اجساد افراد کشته‌شده مبادله خواهند شد.

۹- تمامی محورهای مواصلاتی اقتصادی و حمل و نقل در منطقه رفع انسداد شده‌اند. جمهوری‌ ارمنستان به منظور سازمان‌دهی تردد بدون مانع شهروندان، خودروها و کالاها در هر دو جهت، ارتباطات حمل و نقلی بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را فراهم می‌کند. کنترل ارتباطات حمل و نقلی تحت کنترل سرویس خدمات مرزی FSB روسیه خواهد بود. 

۱۰- با توافق طرفین، ساخت محورهای حمل و نقل جدید برای متصل کردن جمهوری خودمختار نخجوان به مناطق غربی آذربایجان انجام خواهد شد.

جمهوری آذربایجان با استناد به قطعنامه‌های بین‌المللی اعلام کرده که درصدد احیای حاکمیت خود بر قره باغ کوهستانی است؛ منطقه‌ای که کنترل آن در دست نیروهای تحت حمایت ارمنستان قرار دارد.

   استقبال واعظی از پایان جنگ قره باغ 

از میان دولتمردان ایرانی رییس دفتر رییس‌جمهوری نخستین فردی بود که نسبت به امضای توافق قره‌باغ عکس‌العمل نشان داد.رییس دفتر رییس‌جمهوری با بیان اینکه مذاکرات و راه‌حل سیاسی می‌تواند به بحران کهنه قره باغ پایان دهد، گفت: ضمن خرسندی از پایان جنگ، امیدواریم توافق به دست آمده برای آتش‌بس اجرایی شود. محمود واعظی در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: جمهوری اسلامی ایران از میانجگیری روسیه، میان آذربایجان و ارمنستان و پذیرش آتش‌بس از سوی طرفین در مناقشه قره‌باغ استقبال می‌کند. واعظی در ادامه نوشت: ما همچنان به پایبندی دو کشور به مرز‌های بین‌المللی و حفظ حقوق شهروندی همه اقشار تاکید داریم.معتقد هستیم در صورتی که دو طرف درگیر مناقشه به قواعد بین‌المللی از جمله تمامیت ارضی کشور‌ها و حقوق شهروندی اتباع متعهد بمانند، مذاکرات و راه‌حل سیاسی می‌تواند به این بحران کهنه پایان دهد. ضمن خرسندی از پایان جنگ، امیدواریم توافق به دست آمده برای آتش‌بس اجرایی شود.