سریال ناتمام «روغن» در بازار

تعادل| فرشته فریادرس |

«روغن در بازار نیست»، «روغن هست، اما محدود است»، «در صورت خرید کلی می‌توانید روغن خریداری کنید»، «رب و چای بخرید تا روغن بدهیم»، «اگر دلار ۴۲۰۰ تومانی حذف نمی‌شد، کمبود روغن نداشتیم»، «تولید افزایش یابد، مشکل عرضه روغن حل می‌شود»، «اگر روغن‌های دپو شده ترخیص می‌شدند، الان با کمبود روغن روبرو نبودیم»، «به‌زودی مشکل روغن در بازار حل می‌شود»، «وعده تامین روغن در بازار کذب است» اصلا همه اینها به کنار «اگر تحریم نبودیم الان روغن داشتیم!» اینها تنها بخشی از اظهاراتی است که طی یکماه اخیر زیاد به گوشمان خورده، اما هنوز مشکل سرجای خودش باقی است: «روغن کمیاب است.» اواخر شهریورماه بود که خبر کاهش عرضه روغن جامد در فروشگاه‌ها خبرساز شد. کمبودی که به افزایش قیمت این محصول نیز دامن زد. چندی نگذشت که خبر آمد، روغن مایع نیز در بازار کمیاب است؛ «عین قدیم‌ها یعنی همان اواخر دهه پنجاه.» خیلی‌ها هجوم بردند برای خرید اما با برچسب خرید محدود است روبرو شدند؛ «هر نفر یک روغن.» مسوولان وعده دادند روغن در بازار توزیع شده و مشکل حل می‌شود. اما شواهد چیز دیگری را به مانشان می‌دهد؛ «روغن کم است وگران.» بازهم گفته شد تامین وتوزیع ۱۴۰ هزار تن روغن شامل مایع خوراکی و جامد از محل ذخایر استراتژیک کشور درحال انجام است که مشکل بازار روغن را حل خواهد کرد. این یعنی بازهم باید منتظر ماند. اما چرا روغن کمیاب و گران شد؟ برای پاسخ به این پرسش می‌توان ۴ دلیل عمده «تحریم ها»، «حذف دلار۴۲۰۰ تومانی برای واردات مواد اولیه روغن جامد»، «عدم ترخیص روغن‌های دپوشده» و «افت تولید روغن ساخته شده نباتی» را عنوان کرد. 

    چند روایت از خرید روغن

به گزارش «تعادل»، طی هفته‌های اخیر، با مساله کمبود یا نبود روغن مایع و جامد مواجه شدیم. نگرانی‌ها از نبود این قلم کالا موجب شد تا مردم روانه فروشگاه‌ها، بازار و انبارهای عرضه‌کننده روغن برای خرید شوند. نتیجه این امر، کاهش بیشترموجودی این قلم کالا را در بازار رقم زد. در این میان البته روایت‌های متفاوتی هم از سوی خریداران روغن مطرح می‌شد. اما پاسخ مشترک خیلی از آنها این بود که «روغن نیست، اگر هم پیدا شود، با قیمتی دو تا سه برابری عرضه می‌شود.» مشاهدات ما نیز از بازار روغن طی روزهای پیشین حکایت از این داشت که خرید روغن به صورت محدود عرضه می‌شود. ‌به‌طوری‌که در برخی از فروشگاه ها با این برچسب که «خرید روغن محدود است» و «اجازه خرید بیش از یک لیتر روغن را ندارید»، مواجه شدیم اما برخی از خریداران اظهار می‌کنند که وقتی به فروشگاه‌ها مراجعه می‌کنند، اصلا روغنی وجود ندارد که بخواهند خریداری کنند. در این میان حتی خود فروشندگان هم از این وضعیت چندان دل خوشی ندارند، چرا که آنها می‌گویند با توجه به نوسان قیمت روغن در هفته‌های اخیر، در فروش این محصول، به مشکل برخورده‌اند و مشتریان از این افزایش قیمت بسیار ناراضی هستند؛ چراکه روغن مایع در بازار به ندرت یافت می‌شود، روغن جامد هم اگر باشد با قیمت چندین برابری وجود دارد. برخی هم با بیان اینکه روغن مایع در فروشگاه موجود است و قیمت آن هم به تعادل رسیده اما عنوان می‌کنند که مشتریان زیادی سراغ روغن نباتی را از ما می‌گیرند، اما چون در بازار موجود نیست، نمی‌توانیم به آنها قولی در زمینه تأمین آن در فروشگاه دهیم، بنابراین آنها مجبور به خرید روغن مایع می‌شوند. بماند که مسوولان به آنها قول تامین این قلم کالا را داده‌اند اما هنوز خبری نیست. حتی یکی دیگر از فروشندگان می‌گوید: بیشتر از یکماه است که پیگیر دریافت روغن بودیم اما از هیچ‌کدام از شرکت‌های توزیع‌کننده، پاسخی دریافت نکرده‌ایم و از چند هفته قبل روغن موجود در انبارمان تمام شده است.از اظهارات فروشندگان می‌توان اینطور برداشت کرد که روغن مایع در فروشگاه‌های زنجیره‌ای وابسته به دولت پیدا می‌شود، اما بین بازاریان و بنکداران خیر. 

اما روایت جالب‌تر از بازار روغن اینکه خریدآن مشروط به خرید محصولاتی چون «رب، چای وکنسرو ماهی و...» شده است. یکی از شهروندان در گفت‌وگو با ما در این زمینه می‌گوید: وقتی برای خرید روغن به یکی از فروشگاه‌ها مراجعه کردم، عنوان کرد روغن را به افرادی می‌دهیم که خرید کلی داشته باشند؛ یعنی فروش یک لیتر روغن نباتی منوط به خرید کالاهای دیگری مانند رب گوجه فرنگی و کنسرو ماهی تن شده است.برخی هم می‌گفتند که برخی فروشگاه ها فروش روغن را به خرید بالای ۳۰۰ هزار تومان گره می‌زنند. این در حالی است که خریداران می‌گویند چرا ما باید کالایی را که به آن نیاز نداریم بخریم تا به ما روغن بدهند.

    وقتی پای تنظیم بازار می‌لنگد

اما بازار آشفته روغن که این روزها قیمتش چند برابر شده، نیاز به تنظیم دارد؛ بنابراین پای مسوولان ستاد تنظیم بازار به موضوع روغن باز می‌شود. ‌اما گویا پای تنظیم بازار این روزها می‌لنگد.آنها نیزوعده حل شدن کمبود روغن با تولید بیشتر را داده‌اند. بطوری‌که عباس قبادی دبیر ستاد تنظیم بازار پیشتر در این باره و در اظهاراتی گفته بود که با پیگیری‌های وزیر صمت وقفه‌ای که در تولید روغن به وجود آمده بود با افزایش تولید و افزایش عرضه به بازار در حال حل شدن است. اما نزدیک به دو هفته‌ای از تاریخ اعلامی دبیر ستاد تنظیم بازار گذشته و بررسی‌های ما نشان می‌دهد که مشکل بازار روغن کماکان پابرجاست. انبارهای فروش عمده روغن هنوز خالی مانده و خبری از تنظیم بازار نیست. مشاهدات عینی ما نیز از مراکز پخش عمده روغن و مغازه‌های سطح شهر نشان می‌دهد، این محصول اساسی یا به دست فروشنده نمی‌رسد یا کارخانجات آنها را برای چند جعبه روغن، مجبور به خریدن سایر محصولات می‌کنند. با بالا گرفتن ماجرا، دولت دست به کار شد تا معضل کمبود روغن در بازار را این‌بار از طریق واردات حل کند. از همین رو، وزیر صمت از امکان ترخیص کالاها با ارز متقاضی خبر داد. اقدامی که می‌تواند مسیر را برای ورود کالایی مثل روغن به بازار داخل تسهیل کند. در همین حال البته، معاون دفتر برنامه‌ریزی تامین، توزیع و تنظیم بازار وزارت صمت درباره موضوع روغن جامد بخش صنف و صنعت، نیز در اظهاراتی گفته بود که بر اساس مصوبات ستاد تنظیم بازار برای این بخش نیز از محل ذخایر استراتژیک کشور ۷۰ هزار تن تامین و توزیع شده است. به گفته صارمی، با تمهیدات انجام شده و توزیع ۱۴۰ هزار تن روغن از محل ذخایر استراتژیک کشور بازار روغن تنظیم خواهد شد. همچنین به گفته این مقام مسوول در وزارت صمت، با هماهنگی با بانک مرکزی و گمرک، حدود ۱۲۰ هزار تن از روغن بخش خصوصی نیز در حال ترخیص است که با انجام این اقدامات، ظرف یکماه آینده کل مشکل روغن حل خواهد شد.

    علت اول: دلار ۴۲۰۰

با این حال، در پیگیری علت افزایش قیمت روغن جامد به چند موضوع برخورد می‌کنیم: مساله نخست که خیلی‌ها هم به آن اذعان دارند، حذف دلار ۴۲۰۰ تومانی برای واردات مواد اولیه روغن جامداست. بطوری که برخی از تولیدکنندگان روغن جامد و کره نباتی در این باره می‌گویند: دولت به یک‌باره دست از حمایت تولیدکنندگان روغن و کره نباتی کشید و تصمیم گرفت ارز دولتی به این بخش ندهد از این جهت تولید‌کننده که باید مواد اولیه محصول خود را از خارج وارد می‌کرد با مشکل مواجه شد، زیرا عملا برای بسیاری از تولیدکنندگان مقدور نبود تا مواد اولیه خود را با ارز آزاد یا ارز نیمایی وارد کنند به همین دلیل آنها تصمیم گرفتند به یک‌باره دست از تولید بکشند. به گفته آنها، این مساله موجب شد تا با کمبود روغن نباتی و کره نباتی در بازار مواجه شویم. در مقابل، برخی کمبود مقطعی در بازار برخی از اقلام غذایی را مربوط به سیاست تخصیص ارز ترجیحی به واردات آنها می‌دانند و می‌گویند که پرداخت ارز ترجیحی رقابت ناسالم در بازار ایجاد کرده است. پرداخت ارز ترجیحی همچنین موجب شده در شرایطی که بانک مرکزی توان تامین آن را نداشته باشد بازار در بلاتکلیفی بماند که نتیجه آن وقفه در تامین و عرضه کالا و شوک قیمتی است. از این رو، اگر ارز ترجیحی از کالای اساسی حذف و بازار از شرایط بلاتکلفی خارج و رقابت سالم و بدون رانت ایجاد شود، تجار مواد غذایی توانایی آن را دارند که نیاز کشور تا 5 سال آینده را تامین کنند.

    علت دوم: مساله تحریم‌ها 

 اما علت دیگری که ظاهرا به کمبود روغن در بازار دامن زد، همان مساله تحریم‌هاست. به گفته امیر هوشنگ بی‌رشک دبیر انجمن صنفی روغن نباتی ایران، ۵۰ تا ۵۵ درصد مواد اولیه روغن‌های جامد، وارداتی و ۴۰ تا ۴۵ درصد نیز از دانه‌های روغنی تولید داخل استحصال می‌شود، که به دلیل تحریم‌های ظالمانه با مشکلاتی در تامین مواد اولیه روغن‌های نیمه جامد مواجه هستیم. بنابر اظهارات او، نمودار واردات روغن در ۶ ماهه اخیر کاهشی بوده وماده اولیه کارخانجات روغن نباتی که روغن خام است با کاهش حدود ۵۰ درصدی نسبت به سال گذشته مواجه شده است و وقتی مواد اولیه دچار کاهش می‌شود به تبع آن محصول نیز در بازار کمتر عرضه خواهد شد. حال با توجه به وابستگی ۹۰ درصدی کشور به واردات روغن و دانه‌های روغنی، مهم‌ترین مشکل تولیدکنندگان روغن نباتی موضوع تبادل ارز برای تامین مواد اولیه و مشخصا روغن خام است و اگر مشکل انتقال وجه برطرف نشود و نتوان روغن خام وارد کرد عرضه این محصول با چالش جدی‌تری مواجه خواهد شد.

    علت سوم: افت تولید

سومین دلیل کاهش این محصول در بازار را می‌توان به افت تولید روغن در کشور ربط داد. آمارها از روند تولید روغن چه می‌گویند؟ براساس جدیدترین آمار منتشر شده از سوی وزارت صمت، تا پایان مهرماه ۹۹بیشترین کاهش تولید مربوط به روغن ساخته شده نباتی بوده که ۲۰.۲ درصد کاهش را نشان می‌دهد. مطابق آمار ارایه شده، میزان تولید این محصول در هفت ماهه امسال ۸۲۱ هزار و ۱۰۰ تن گزارش شده، این درحالی است که میزان تولید آن در مدت مشابه سال قبل حدود یک میلیون و ۲۹ هزارتن بوده است. براساس آنچه که روایت شد واوضاع آشفته بازار روغن گویای این است که تولید روغن باید افزایش یابد. موضوعی که به نظر می‌رسد، در دستور کار وزارت صمت نیز قرار گرفته است. 

    علت چهارم: عدم ترخیص روغن‌های دپویی

موضوع دیگری که به کمبود روغن در بازار دامن زده، «عدم ترخیص روغن خام دپو شده از گمرکات»است. این درحالی است که آمارها حکایت از دپوی۶۰ هزار تن روغن خام در گمرکات دارد. البته سخنگوی گمرک، پیشتر در اظهاراتی، دو محموله ۶۳ هزار تنی روغن خام را متعلق به شرکت بازرگانی دولتی دانست که به‌دلیل عدم ارایه اسناد حمل از سوی شرکت حامل به خریدار با موانعی در ترخیص مواجه شده است. اما همین نبود روغن خام باعث شده تا کارخانجات نتوانند روغن مورد نیاز مصرفی خانوار را در لیست تولید و فروش خود داشته باشند. اما چقدر روغن تا به حال ترخیص شده است؟ آنطور که مسوولان گمرک اعلام کردند، پس از سفر معاون اول رییس‌جمهور به استان هرمزگان برای سرعت بخشی به کالاهای موجود در گمرکات، از ۱۱ مهرماه حدود ۳۱۱ هزار و ۴۷ تن دانه روغنی به ارزش ۱۶۴ میلیون و ۵۸۱ هزار دلار و ۱۲۱ هزار و ۶۹۷ تن مواد اولیه روغن خوراکی به ارزش ۱۰۴ میلیون ۹۷۶ هزار دلار از گمرکات کشور ترخیص شده است.به عبارتی دیگر، روزانه بیش از ۴ هزارتن روغن از گمرکات کشور ترخیص می‌شود. اما اینکه آیا این روغن‌های ترخیصی به دست واحدهای تولیدی رسیده است یا خیر اطلاع دقیقی در دست نیست. هرچند برخی خبرها حاکی از این بود که روغن خام هنوز به آن میزان که باید به دست واحدهای تولید روغن نرسیده است.حال چنانچه براساس مصوبه جدید دولت، وزارت صمت، بانک مرکزی و گمرک، همکاری و هماهنگی لازم را برای ترخیص این قلم کالای اساسی انجام دهند، بخشی از کمبود روغن در بازار حل خواهد شد.