چشم‌انداز گردشگری هوشمند در زمان پساکرونا
با آغاز همه‌گیری ویروس کرونا و ظهور بیماری کووید ١٩ از اواخر سال ٢٠١٩، صنایع مولد یکی پس از دیگری وارد رکود شدند و با دستورات سازمان جهانی بهداشت (WHO) و تبع آن و به ناچار، دولت‌ها برای سفر مردم محدودیت‌هایی ایجاد کردند که افول بخش خدمات به‌ویژه گردشگری حتی در کشورهای پررونق گردشگری آغاز شد. با وجود این، فناوری ارتباطات هوشمند در صنعت گردشگری می‌تواند با آموزش و اقناع‌سازی، مردم و گردشگران را به تعویق سفر در زمان شیوع و اوج کرونا ترغیب و برنامه‌ای تشویقی برای سفر در پساکرونا به آنها ارایه کند.شرایط پیچیده دوران همه‌گیری کووید ١٩، تاثیرات ویرانگر در اقتصاد و رکود عمیقی در «صنعت گردشگری» در جهان ایجاد کرده است، به‌طوری که این روزها مقاصد گردشگری از آسیا تا اروپا و حتی در امریکا سوت‌وکور شده‌اند؛ فعالان این صنعت در نیمه اول سال ۲۰۲۰ میلادی متحمل خسارتی حدود ۴۰۰ میلیارد دلار شدند که این رقم بیش از سه برابر ضرروزیان صنعت گردشگری جهانی در بحران اقتصادی جهانی سال ۲۰۰۹میلادی است. نه فقط در ایران، بلکه در همه کشورهای جهان تعداد گردشگران به‌شدت کاهش پیدا کرده است، کاهش بیش از ٨٠ درصدی تقاضای سفر، آثار فاجعه‌باری را رقم زد که خسارات آن تا سال‌ها پس از خروج از بحران کرونا قابل پیش‌بینی است؛ البته کشورهای پیشتاز در توسعه گردشگری بلافاصله تلاش کردند با تشکیل صندوق و تدوین برنامه‌های حمایتی به کمک صاحبان کسبوکار و کارکنان این بخش بیایند. براساس یک برآورد جهانی، اکنون ضریب اشغال تخت در هتل‌ها به‌شدت سقوط کرده و در حدود ۱۵درصد شناور است، تقریباً ۱۲۰ میلیون شغل در بخش گردشگری و سفر، حذف شده و یا به زودی از میان خواهد رفت و پیش‌بینی می‌شود با کاهش حدود ۴۰۰ میلیارد دلاری درآمدهای مسافرت بین‌المللی و کاهش ۶۰ تا ۸۰ درصد شمار گردشگران در سراسر جهان، صنعت گردشگری با خسارت ۹۱۰ تا ۱۲۰۰ میلیارد دلاری تا پایان سال ۲۰۲۰ مواجه شود.
خسارت ۱۲ هزار میلیارد تومانی کرونا
به گردشگری ایران
با شیوع کرونا در ایران از اسفند٩٨ نیز برنامه‌های دولت دوازدهم با اولویت و محوریت حفاظت از جان و سلامت مردم تدوین و عملیاتی شد و بر اساس شیوه‌نامه‌های بهداشتی، «محدودیت در تردد و سفر» به عنوان یکی از مهم‌ترین دستورات پیشگیری از شیوع و ابتلا به بیماری، در صدر همه اصول قطع زنجیره انتقال ویروس کرونا قرار گرفت. این تصمیم اگرچه به کاهش خسارات جانی منجر شد، اما صنعت گردشگری را به‌شدت تحت تاثیر قرار داد. این در حالی است که ابعاد خسارت‌های اقتصادی در ایران شکل دیگری دارد، شرایط در ایران متفاوت‌تر و سخت‌تر از سایر کشورهای منطقه و جهان است؛ اقتصاد ایران اکنون فشار دو لبه کرونا و تحریم را تحمل می‌کند؛ فشار شدید اقتصادی که به جنگ تمام‌عیار اقتصادی امریکا بر ضد مردم ایران تعبیر می‌شود از سال ٩٧ کاهش حداقل سالانه ۵٠میلیارد دلار از درآمدهای نفتی کشور را به اقتصاد کشور تحمیل و همراه شدن آن با شیوع بیماری کرونا، مشکلات دولت و مردم را مضاعف کرده است. علی اصغر مونسان وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی زمانی که هنوز موج سوم کرونا آغاز نشده بود میزان خسارت واردشده به بخش گردشگری را تا پیش از پایان فصل سفر تابستانی، ۱۲هزار میلیارد تومان اعلام کرد که یقینا با آغاز فصل پاییز و ایجاد محدودیت‌های بیشتر در ماه‌های اخیر، این خسارت‌ها افزایش هم یافته است.
آینده گردشگری در پساکرونا
با شدت گرفتن شیوع کرونا از اواخر سال ٢٠١٩ سفرها و البته مسافرت‌های با رویکرد تفریح و گردشگری با محدودیت‌های اجباری از سوی سازمان جهانی بهداشت (WHO) مواجه شده است. مردم و مسافران هر روز و هر ساعت شرایط جهانی را رصد می‌کنند تا برای کوچک‌ترین جابه‌جایی‌های خود برنامه‌ریزی کنند، اما فعلا برنامه و راهی جز «در خانه ماندن» جود ندارد، اما برای گردشگری باید پساکرونا را هم در نظر گرفت. گردشگری در پساکرونا جذاب خواهد بود، ورود ربات‌های مهماندار یا حمل بار در هواپیماها و فرودگاه‌ها، راه‌اندازی رستوران‌های کاملا هوشمند با گارسون‌هایی با گان‌ها و نقاب‌های مخصوص و حفاظتی و آسانسورهای ضدعفونی در هتل‌ها، یک ضرورت و یک کیفیت در اماکن و مقاصد گردشگری و شاید یکی از جذابیت‌های سفر خواهد شد و به نظر می‌رسد برنامه و خدمات گردشگری دچار تغییر و تحولات عمیقی شده و یک بازبینی جدید در قوانین از سوی سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) صورت بگیرد. به هر صورت کرونا و تحریم تمام می‌شود و جوامع مانند همه بحران‌ها و سختی‌ها از جنگ، زلزله و سیل با تغییر سبک زندگی خود، همزیستی و کنار آمدن با این بیماری را انتخاب می‌کنند و راه‌های پیشگیری و مصونیت از آن را پیدا خواهند کرد و دوره رونق سفر و گردشگری مجدد آغاز می‌شود، اما اکنون که در این شرایط امکان فیزیکی سفر وجود ندارد، سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان حوزه گردشگری می‌توانند برنامه‌هایی در قالب آموزش گردشگری به ویژه برای گروه سنی کودکان و نوجوانان برای آشنایی با جاذبه‌های گردشگری ایران، تببین کد اخلاق گردشگری و ارتقای فرهنگ گردشگرپذیری جوامع از طریق فناوری‌های نوین و شبکه‌های مجازی سطح کیفی این صنعت را برای آینده افزایش دهند.
گردشگری الکترونیک؛
برنامه سفر ارزان و کسبوکار در خانه
امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان راهبرد جدید توسعه و نشان توسعه‌یافتگی است و به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای استراتژیک که جنبه‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، زندگی بشر را تحت تاثیر قرار می‌دهد، نقطه عطفی در صنعت گردشگری است. گردشگری الکترونیک، مهارت تلفیق فناوری اطلاعات و روندها و فرآیندهای کسبوکار الکترونیک و بهره‌مندی از شیوه‌ها و ابزارهای نوین برای تدارک، ارایه و پشتیبانی خدمات گردشگری برای تامین نیازهای مسافران با هزینه‌های کمتر و کیفیتی بالاتر است. گردشگری الکترونیک، مهارت تلفیق فناوری اطلاعات و روندها و فرآیندهای کسبوکار الکترونیک و بهره‌مندی از شیوه‌ها و ابزارهای نوین برای تدارک، ارایه و پشتیبانی خدمات گردشگری برای تامین نیازهای مسافران با هزینه‌های کمتر و کیفیتی بالاتر است به‌طوری که همه خدماتی که گردشگران سنتی از آنها استفاده می‌کردند، امروزه به صورت الکترونیکی و از طریق فضای اینترنت در دسترس گردشگران قرار می‌گیرد. کارشناسان حوزه فناوری دیجیتال معتقدند که شرایط کشور در حوزه رونق گردشگری و توسعه آن به‌رغم ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بسیار خوب، هنوز در جایگاه واقعی خود قرار ندارد، اما با توجه به ثبات مدیریتی در چند سال گذشته در حوزه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و اتخاذ سیاست‌های مناسب در حوزه فناوری‌های نوین در بازاریابی و تبلیغات، منجر به رشد دو برابری جذب گردشگر در ۷ سال گذشته شده است. از طرفی با توسعه صفحات وب و نرم‌افزارهای تلفن همراه، بسیای از محدودیت‌های سیستم توزیع جهانی گردشگری برطرف می‌شود و نظام نوینی تحت عنوان گردشگری الکترونیک شکل می‌گیرد به نحوی که فناوری اطلاعات با طبقه‌بندی و دسته بندی اطلاعات حوزه گردشگری، امکان کار و فعالیت در این حوزه هم «در خانه» و هم «در محل کار» فراهم می‌شود، این در حالی است که به راحتی و با کمی آموزش در بستر اینترنت و فضای مجازی و با صرف کمترین سرمایه‌گذاری می‌توان کسب‌وکارهای گردشگری جدید راه‌اندازی و به ایجاد اشتغال پایدار دست یافت. گردشگری در چارچوب فضای اینترنتی، وسیله‌ای کارآمد است که با به‌کارگیری آن یک علاقه‌مند به سفر می‌تواند در زمان کوتاه، با هزینه بهینه و با یک برنامه هدفمند و هدایتگر به مکانی خاص مسافرت کند، که نخستین مرحله از ایجاد ذائقه و سلیقه و لذت بردن از سفر است. گزارش‌ها نشان می‌دهد به‌رغم خسارت عمیق به صنعت گردشگری و صنایع وابسته آن، برخی از شرکت‌های بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات سودآوری داشته‌اند؛ اما اینکه تا چه میزان در این شرایط کرونایی این بخش به حوزه گردشگری توجه نشان داده و می‌تواند راهکار اقتصادی و عملیاتی هم داشته باشد، قابل بررسی است و شرکت‌های دانش‌بنیان و نوپای کشور در این زمینه می‌توانند سرمایه‌گذاری کنند.
بسته‌های تشویقی برای تعویق سفر به آینده
ایران رتبه دهم جاذبه‌های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی را در جهان دارا است، فناوری دیجیتال در این زمینه نقش مهمی دارد و بهره‌مندی از این ظرفیت موجود، مستلزم پیوند حوزه گردشگری با فناوری اطلاعات است. اگر محدودیت و ممانعت از سفر تاکید پروتکل‌های بهداشتی است، تبلیغ برنامه «به سفر نروید» با اولویت حفاظت از سلامت مردم باید جذابیت آینده‌نگرانه اقناعی و آگاهی‌بخشی داشته باشد، اگر بانک اطلاعاتی ثبت‌شده‌ای از نرخ سفر جاده‌ای، ریلی و هوایی گردشگران محل‌های اقامت وجود دارد، امروز سیاست‌های تشویقی برای کنترل میل و انگیزه سفر را با اعطای بسته تشویقی با توصیه «پس از کرونا سفر کن» قابلیت برنامه‌ریزی داشته و می‌توان حجم ترافیکی سفر و حضور در مناطق گردشگری و بازدید از اماکن تاریخی فرهنگی و تفریحی را هدایت و مدیریت کرد. فناوری هوشمند ارتباطات در حوزه گردشگری می‌تواند علاوه بر جلوگیری از ترافیک و ازدحام جمعیت، امکان ظرفیت‌سنجی اقامت و بازدید از اماکن فرهنگی و تفریحی و محدودیت سفر را مطابق با پروتکل‌های بهداشتی مقابله با کرونا، برای گردشگران برنامه‌ریزی کند؛ البته طراحی یک سامانه جامع بر اساس فناوری نوین نیازمند یکپارچه‌سازی همه نرم‌افزارهای هوشمند موجود (تحت وب و تلفن همراه)، و متمرکز کردن برنامه‌های سفر در حوزه حمل‌ونقل، اسکان و اقامت در هتل‌ها و شناسایی پذیرایی‌ها و مراکز تفریحی و تجاری است؛ این برنامه باید از جذابیت فوق‌العاده‌ای برخوردار باشد تا علاوه بر جذب مردم به عنوان کاربر با اقناع‌سازی، آنها را برای به تعویق انداختن سفر در زمان کرونا تشویق و بسته‌ای جذاب برای سفر در پساکرونا برنامه‌ریزی و به گردشگران ارایه کند.
