انحصار یا آزادسازی واردات خودرو؟

خودروسازان جدیدترین  واردکنندگان انحصاری خودرو

تعادل| فرشته فریادرس |

«آزادسازی واردات خودرو اما مشروط وانحصاری» براساس طرح ساماندهی بازار خودرو در مجلس که به نوعی واردات خودرو مجاز دانسته شده، چهار گروه می‌توانند اقدام به واردات خودرو کنند. نخست افراد و خودروسازانی که خودرو صادر کردند، می‌توانند معادل آن خودرو وارد کنند. گروه دوم، قطعه‌سازانی که قطعاتی را صادر کنند می‌توانند معادل آن خودرو به کشور وارد کنند. اما سومین گروهی که مجاز به واردات خودرو هستند، افراد حقیقی غیردولتی که نفت را خریداری و آن را صادر و به فروش برسانند، می‌توانند از محل ارز آن، خودرو به کشور وارد کنند. گروه آخر هم اشخاصی را در بر می‌گیرد که ارز در خارج از کشور دارند که تعهدی نسبت به بازپرداخت آن به دولت ندارند واز این رو، می‌توانند از محل آن خودرو به کشور وارد کنند. این طرح درحالی در دستور کار مجلس قرار گرفته که واردکنندگان خودرو به‌شدت با آن مخالفند. البته این طرح برای اجرایی شدن باید در صحن مجلس به قانون تبدیل شود. در این میان برخی ازکارشناسان نیز آن را طرحی غیرکارشناسی شده می‌دانند و نسبت به صدور مجوز انحصاری برای خودروسازان در زمینه واردات خودرو، منتقد هستند. مخالفان این طرح می‌گویند انحصار تولید کم بود که حالا می‌خواهید انحصار در واردات هم دو دستی تقدیم خودروسازان کنید. به گفته آنها، آزادسازی واردات خودرو، آن هم به صورت محدود و انحصاری ممکن است تبعاتی از جمله توزیع رانت را به همراه داشته باشد. با این حال آزادسازی واردات خودرو موافق ومخالفینی دارد. برخی‌ معتقدند آزادسازی واردات خودرو تبعات منفی برای صنعت خودروسازی وتولید دارد. در مقابل برخی هم آزادسازی واردات خودرو را بهترین راه برای رونق صنعت خودرو و شکستن انحصار می‌دانند.

    طرح در گوشی

آزادسازی واردات خودرو 

مرداد ماه سال ۱۳۹۷ بود که رسما صنعت خودروسازی ایران تحریم شد. با تحریم صنعت خودروسازی ایران، شرکت‌های خودروسازی خارجی یک‌بار دیگر بازار ایران را ترک کردند. برهمین اساس، سیاست منع واردات خودرو به منظور حفظ تعادل در عرضه و تقاضای بازار ارز، در دستور کار سیاست‌گذار قرار گرفت. شرایط به وجود آمده موجب شد تا عرضه خودرو در بازار روند کاهشی را در پیش بگیرد. در نتیجه تعادل در بازار خودرو به لحاظ عرضه و تقاضا به نفع تقاضا برهم خورد و قیمت‌ها افزایشی شد. پس از گذشت دو سال و ۶ماه از ممنوعیت واردات خودرو، حال به منظور برگشت تعادل به بازار خودرو، بهارستان پیشنهادهایی برای واردات خودرو در قالب یک طرح خودرویی ارایه کرده‌اند. در لابه لای این طرح خودرویی، ظاهرا‌بندی گنجانده شده که نشان آزادسازی واردات خودرو آن هم به صورت مشروط دارد. طرحی که به نظر می‌رسد به یک موضوع در گوشی بین مجلس و دولت تبدیل شده است. اما روح‌الله ایزدخواه، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس درمصاحبه‌ایی که۲۵ آبان ماه ۹۹ انجام داده، با اشاره به تصویب کلیات طرح ساماندهی تولید و عرضه خودرو، در اظهاراتی گفته بود: قرار است از محل صادرات خودرو و قطعات آن یا صادرات نفت خام یا ارز بدون منشأ خودرو وارد کرد که البته شرایط فنی و کیفی خودرو را وزارت صنعت، معدن و تجارت تعیین خواهد کرد.

اما حجت‌الله فیروزی، سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس به تازگی در مصاحبه‌ای با بیان اینکه در طرح ساماندهی صنعت خودرو به نوعی واردات خودرو نیز مجاز دانسته شده، در تشریح شرایط واردات آن گفته است: طبق این طرح افراد و خودروسازانی می‌توانند خودرو وارد کنند که خودرو صادر کردند و معادل آن می‌توانند خودرو وارد کنند. همچنین قطعه‌سازان نیز اگر قطعاتی را صادر کنند می‌توانند معادل آن خودرو به کشور وارد کنند. بنابه اظهارات او، افراد حقیقی غیردولتی که نفت را خریداری و آن را صادر و به فروش برسانند، می‌توانند از محل ارز آن، خودرو به کشور وارد کنند و همچنین اشخاصی که ارز در بیرون از کشور دارند که تعهدی نسبت به بازپرداخت آن به دولت ندارند، می‌توانند از محل آن خودرو به کشور وارد کنند.

انتشار خبر واردات خودرو از سوی خودروسازان اما با انتقادات زیادی همراه شد. هر چند این طرح هنوز برای اینکه به قانون تبدیل شود راه زیادی دارد، اما جنبه نمایشی آن بیشتر از منطق نهفته در آن باشد، چراکه با اجرایی شدن چنین طرحی عملا انحصار واردات خودرو در اختیار دو خودروساز بزرگ قرار خواهد گرفت. خودروسازانی که حتی براساس صورتهای مالی که خودشان ارایه می‌دهند، زیانده هستند.از طرفی، با تدوین این طرح انحصاری، دیگرواردکنندگان هم امیدی به احیای واردات خودرو غیر از این مسیر ندارند. به‌طوری‌که دبیر انجمن واردکنندگان خودرو در اظهاراتی گفته است: «نمایندگان مجلس، بند مربوط به واردات را به شکل تزئینی در طرح خودرویی خود گنجانده‌اند، تا چنانچه از خودروسازان حمایت شد و بازار باز هم به تعادل نرسید، بگویند ما قانون را تصویب کردیم، اما واردکنندگان خودشان میلی به واردات نشان ندادند.» در این میان برخی هم بر این باورند طرح غیرکارشناسی شده مجلس برای واردات از محل صادرات خودرو و قطعه، به قاچاق معکوس دامن می‌زند؛ چراکه کمتر بازاری در دنیا وجود دارد که قطعات بی‌کیفیت قطعه‌سازان رانتی ایران را بشود در آن فروخت.

در همین حال، منصور معظمی، معاون اسبق وزیر صمت در ایدرو نیز در اظهاراتی گفته است: ایران خودروساز نیست زیرا خودروساز به کسی می‌گویند: که بتواند خودروی خود را صادر کند. اوبر این باور است که ممنوعیت واردات خودرو باید برداشته شود و ارزی که در این سال‌ها برای واردات خیلی از کالاها که توان ساخت آنها در داخل وجود داشت، اختصاص یافته بود را می‌توانستیم برای واردات خودرو تخصیص دهیم. البته به گفته معظمی، آزادسازی به معنای آزادکردن واردات هر نوع خودرویی نیست و باید مدیریت شده باشد. اگر طبق یک برنامه دقیق واردات خودرو آزاد شود؛ هم به صنعت خودرو کمک خواهد کرد و هم قیمت‌ها کاهش می‌یابد. بطور قطع یقین رضایتمندی مردم نیز بیشتر خواهد شد. او می‌گوید: اگر بتوان بدون انتقال ارز واردات خودرو انجام داد، دیگر مشکلی بابت افزایش قیمت ارز و تاثیر آن بر روی کالاهای دیگر ایجاد نخواهد کرد.

از سوی دیگر، برخی دیگر از کارشناسان خودرویی معتقدند که واردات خودرو در قبال صادرات نفت‌خام بیشتر به نفع دولت است تا بازار خودرو. حسن کریمی سنجری، فعال صنعت خودرو کشور در این باره به «ایسنا» گفته است: اگر آنقدر توان داشته باشیم که خودرو و قطعه صادر کنیم، این موضوع یک مزیت به حساب خواهد آمد و طبیعتا خواهد توانست باز هم تعادلی برای بازار ایجاد کند. اما طرح تهاتر فروش نفت در ازای واردات خودرو، به نوعی کمک به فروش نفت خواهد بود؛ نه کمک برای تعادل‌بخشی به بازار خودرو. اما به گفته او، در رابطه با واردات خودرو در مقابل ارز با منشأ خارجی، بهتراین بود که زودتر اتفاق می‌افتاد.

با این حال، طرح ساماندهی صنعت خودرودر حالی از سوی بهارستان نشینان نوشته شده که سال‌هاست به بهانه حمایت از تولید داخل، انحصار تولید به دو خودروساز بزرگ سپرده شده و همواره هم مورد انتقاد بوده است. بازاری انحصاری که نه از رقابت خبری است و نه از کیفیت و خلق برندهای جدید. عرضه و تقاضا هم که هیچ‌وقت در این بازار همخوانی نداشته است. به نظر می‌رسد، فقط رانتی در تمامی این سال‌ها برای حفظ یک صنعت زیان دیده، برای عده‌ای در نظر گرفته شده است. رانتی که موجب شده تا خودرو از یک کالای مصرفی به یک کالای سرمایه‌ای تبدیل شود، آن هم با پایین‌ترین سطح از کیفیت و مدل. حاصل این انحصار هم منجر به قیمت کاذب ناشی از افت تولید و عرضه در بازار شده است. 

    مزایا ومعایب

آزادسازی واردات خودرو چیست؟ 

در این میان اما برخی اساسا با آزادسازی واردات خودرو به هر شکلی مخالفند. بهانه آنها هم برای این مخالفت تنگنای ارزی است. به گفته آنها، اکنون با شرایطی مواجه هستیم که فروش نفت کاهش یافته و فشار و تقاضا برای ارز بالا رفته و از این ناحیه با افزایش قیمت ارز روبرو هستیم. حال وقتی تقاضا برای خودرو وارداتی هم افزایش یابد، ارز بری از کشور افزایش خواهد یافت و همین امر سبب جهش دوباره نرخ ارز می‌شود. مخالفت‌ها با لغو ممنوعیت واردات خودرو در حالی است که در مقابل برخی دیگر معتقدند یکی از راه‌های نجات بازار خودرو، آزادسازی واردات است. به گفته موافقان، ممنوعیت واردات ضرباتی به بازار خودرو وارد کرده و صنعت خودرو را بیش از گذشته در موقعیت انحصاری قرار داده است. آنها در عین حال بر این نکته تاکید دارند که دولت باید با راهکاری مناسب برای آزادسازی واردات خودرو قدم بردارد تا اقتصاد کشور تحت فشار تقاضای ارز برای واردات خودرو قرار نگیرد.

به هر حال آزادسازی واردات خودرو می‌تواند مزایا و معایبی به همراه داشته باشد. اما مزایای آن چیست؛ شاید اولین مزیت آزادسازی واردات خودرو، «افزایش عرضه خودرو در بازار ایران» باشد. مساله‌ای که می‌تواند بر روی قیمت‌های خودرو اثر گذار باشد. از این منظر، چنانچه واردات خودرو خارجی آزاد شود، قیمت خودرو‌های میلیارد تومانی خارجی در بازار به نصف خواهد رسید. «شکستن انحصار و رقابتی شدن در عرضه خودرو» را می‌توان از دیگر مزیت‌های آزاد‌سازی واردات خودرو عنوان کرد. مادامی که درهای کشور بر روی خودروهای با کیفیت‌تر و مدل بالا، بسته باشد، قطعا خودروسازان داخلی تلاشی برای عرضه محصولات با کیفیت‌تر نخواهد کرد. اما آزادسازی واردات می‌تواند بر عملکرد تولیدی خودروسازان داخلی اثر گذار باشد. مزیت دیگر این موضوع این است که بسیاری از کسانی که در زمینه واردات خودرو مشغول به فعالیت بودند و با اعمال محدودیت‌ها بیکار شدند، می‌توانند فعالیت خود را از سر بگیرند. به‌طوری‌که به گفته دبیر انجمن واردکنندگان خودرو، قبل از ممنوعیت واردات 680 شرکت‌ واردکننده در مجموع 15 هزار نفر پرسنل داشتند، اما الان تعداد شرکت‌ها به 9 شرکت و تعداد پرسنل در مجموع به 800 یا 900 نفر می‌رسد. از دیگر مزایای طرح آزادسازی خودرو، ایجاد یک منبع درآمد جدیدبرای دولت از محل مالیات‌ستانی از واردات خودرو شکل خواهد گرفت. اما اگر بخواهیم معایب آزادسازی واردات خودرو را برشمریم شاید مهم‌ترین عیب آن این باشد که تقاضای مازادی بر بازار ارز خواهد آمد که این مساله می‌تواند موجب جهش دوباره قیمت ارز شود. این در حالی است که به گفته مهدی دادفر، دبیر انجمن واردکنندگان، حتی بدون انتقال یک دلار، واردکنندگان رسمی امکان واردات خودرو‌های خارجی را دارند.حتی پیشنهادهایی هم در این زمینه از سوی انجمن واردکنندگان خودرو برای آزاد شدن واردات خودرو مطرح شده که شامل مواردی چون «اجازه از سرگیری واردات خودرو با استفاده از سرمایه‌ ایرانیان خارج از کشور یا استفاده از سرمایه شرکت‌های نمایندگی و مالکان کسب و کار حوزه‌ تجارت خودرو، اجازه از سرگیری واردات خودرو با استفاده از اعتبار یک تا دو ساله شرکت‌های تولیدکننده اصلی به نمایندگان‌شان بدون خروج هرگونه ارز یا ریال از کشور حداقل در شرایط فعلی و...» است. بنابراین با نگاه به این موارد می‌توان نگرانی از خروج ارز از کشور را مرتفع کرد. یکی از معایب دیگر طرح آزادسازی واردات خودرو شاید این باشد که آزادسازی واردات خودرو ممکن است به تولید داخلی ضربه وارد کند.این در حالی است که برخی معتقدند که ورود خودروهای جدید به کشور خودروسازان را در یک چرخه رقابتی خواهد انداخت و موجب بهبود روند تولید آنها خواهد شد. باهمه اینها شواهد نشان می‌دهد، علیرضا رزم حسینی وزیر صمت نگاه مثبتی به واردات خودرو داشته باشد. به‌طوری‌که چندی پیش هم در اظهاراتی عنوان کرد که صنعت خودرو انحصاری است و باید از حالت انحصاری خارج شود. حال باید دید که آیا دیدگاه وزارت صمت با نظر مجلس در زمینه آزادسازی واردات خودرو، همسو است یا خیر.