تیر خلاص مازوت به نفتی‌ها
زنگنه توپ آلودگی را به زمین مصرف خانگی و صنایع سیمان انداخت
کلانتری از صدور بخشنامه‌ای خبر داد که مانع سوزاندن نفت کوره در نیروگاه‌ها و صنایع نمی شود
نرگس رسولی | بالاخره بعد از یک سال که استاندار تهران متهم بوی نامطبوع تهران و البته عامل آلودگی هوا را مازوت اعلام کرده بود حالا مسوولان زیر بار تفهیم این اتهام برآمده و رسما و البته با شروط متهم اصلی آلودگی هوای تهران و کلانشهرها را مازوت خواندند. تا پیش از این هر بار که صحبت از آلودگی هوا به میان می‌آمد جاده مخصوصی‌ها، خودروهای فرسوده و بنزین به عنوان متهمان اصلی آلودگی هوا روی سیبل اتهام می‌رفتند و هر بار یکی به دفاع از خود بر می‌خاست و عنوان می‌کرد که آنچه باعث متهم شناخته شدن‌شان شده است را رفع کرده است و حالا قرعه به نام دیگری افتاده و حالا وزارت نفت است که باید اعلام کند چرا مازوت به نیروگاه‌ها می‌دهد و چرا بزرگ‌ترین دارنده گاز قادر به تامین گاز نیروگاه‌های خود نیست که مازوت سوخت اصلی این نیروگاه‌ها شده است.
متهم یک ساله
بوی نامطبوع و مرموزی که اخیرا در شهر می‌پیچد ناشی از فعالیت کارخانه‌های سیمان تهران با سوخت مازوت است. آن گونه که بندپی گفته، سوخت مورد استفاده این کارخانه مازوت و حاوی مقادیر معتنابهی دی‌اکسید گوگرد است که با افزایش غلظتش در هوا، بوی نامطبوع را موجب می‌شود و جدای از این، حجم بزرگی از آلاینده‌ها را روانه آسمان تهران می‌کند. آلاینده‌هایی که قرار شده با تغییر سوخت این کارخانه به گاز توسط وزارت نفت، میزان‌شان کاسته شود، حالا یک سال از آن روزها گذشته اما همچنان نه تنها کارخانه‌های سیمان که نیروگاه‌ها هم با سوخت مازوت برق تولید می‌کنند و خبری از جایگزینی نیست . جالب اینجاست تا پیش از این گروهی اعلام می‌کردند که خودروها عامل حدود ۷۰ درصد آلودگی هوای تهران است، گروه دیگری تاکید دارد که بخاری‌های منازل و موتورخانه‌های ساختمان‌ها در فصول سرد، عامل عبور آلودگی از مرز‌های قابل تحمل هستند و برخی تاکید و اصرار دارند که وارونگی جوی مقصر اصلی است. سوای موارد ذکر شده، بعضی مدعی هستند که کمبود گاز در فصول سرد موجب می‌شود که سوخت با کیفیت نازل‌تر در اختیار همگان قرار گیرد و دلیل اصلی افزایش آلودگی هوا، همین عامل است. ادعایی که مجبور شدن صنایع به سوزاندن مازوت شاهد اثبات آن معرفی می‌شود تا در قامت یک عامل کلیدی خودنمایی کند.
آمارهای هر ساله
طبق آمار اعلام شده در حال حاضر ۹۰ درصد برق کشورمان از محل نیروگاه‌های حرارتی که با گاز طبیعی، گازوئیل و مازوت کار می‌کنند، تولید می‌شود. نیروگاه‌هایی که در سال 97 تنها ۶۷ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی، ۶ میلیارد لیتر گازوئیل و ۳.۵ میلیارد لیتر مازوت و تقریبا همین میزان در سال 98 مصرف کردند و حالا برای سال جاری قطع گاز کارخانه‌ها و نیروگاه‌ها و شروع استفاده از سوخت مازوت باعث شده تا زودتر از قبل خبر آلودگی هوا و گذر از مرز هشدار به سر زبان‌ها افتد؛ اما این بار قرار نیست که با سکوت از کنار بار سنگین مازوت بر دوش آلودگی هوا گذشت؛ این بار نماینده‌های مجلس هم به جمع معترضین اضافه شده‌اند و صحبت از جلوگیری از استفاده از مازوت در سوخت نیروگاه‌ها و کارخانه‌ها می‌کنند .
فراموشی قانون هوای پاک
به گونه‌ای که احمد مرادی، نایب‌رییس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی تاکید کرده که باید جلوی استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها که موجب تشدید آلودگی هوا شده را گرفت. متاسفانه استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها یک کار آسیب‌پذیر و مخرب است. امروز دنیا در تامین سوخت نیروگاه‌های خود از این موضوع فاصله گرفته و به سمت بهره‌گیری از سیستم‌های نوین رفته است. وی در ادامه اظهار کرد: بر اساس گزارش‌ها با توجه به فرا رسیدن فصل سرما و افزایش مصرف گاز، وزارت نفت تحویل گاز به نیروگاه‌ها را کاهش داده و از آنها خواسته به جای آن از گازوئیل یا سوخت‌های مایع نظیر مازوت استفاده کنند. این وضعیت آلودگی هوا را تشدید کرده و باید جلوی آن گرفته شود. از سوی دیگر باید یک راهکار اساسی برای کنترل آلودگی هوا پیدا کرد. تردد گسترده خودروها به ویژه خودروهای فرسوده و همچنین تردد موتورسیکلت‌های دیزلی نقش اعظمی در گسترش این آلودگی دارند. امروز شرایط به یک بحران در کلانشهرها تبدیل شده است. سازمان محیط زیست و استانداری‌ها و شهرداری کلانشهرها باید مدیریت یکپارچه‌ای برای مهار این وضعیت داشته باشند. مرادی در ادامه تاکید کرد: مجلس برای تصویب لایحه هوای پاک زمان زیادی گذاشت که امروز به یک قانون تبدیل شده است اما در بخش اجرا در برخی از جاها یا اجرایی نشده یا به طور ناقص اجرا شده است و دولت اعتبار لازم برای اجرایی شدن آن را تخصیص نمی‌دهد. دستگاه‌های نظارتی نظیر سازمان بازرسی و دیوان محاسبات باید به این موضوع ورود کرده و دلیل تعلل دولت برای اجرایی شدن این قانون را روشن کنند. اجرایی شدن این قانون می‌تواند بخش اعظمی از آلودگی‌ها را کاهش دهد.
تمایل نداریم، مجبوریم
البته بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت که این روزها به خاطر سوخت مازوت در سیبل اتهام است در دفاع از خود رویه خاصی در پیش گرفته و اول توپ را به زمین خانوارها انداخته و از آنها خواسته که مصرف سوخت‌شان را مدیریت کنند. هر وقت مصرف برق کاهش یابد مصرف مازوت هم کم می‌شود. بعد هم توپ را به زمین سیمانی‌ها انداخت که زمانی پای قرارداد دریافت مازوت به جای گاز و نفت کوره را امضا کرده بودند و گفت: برخی استانداران کشور درخواست می‌کنند که استان آنها از مصرف مازوت مستثنی شود اما با هر استانی که صحبت می‌شود چنین خواسته‌ای مطرح است. صنایع سیمان از ابتدا قرار بود در فصل زمستان مازوت مصرف کنند و قراری برای مصرف نفت کوره در این فصل نبود. امروز در دولت تصویب می‌کنیم که قیمت نفت کوره معادل گاز مصرفی شود.
اما باز هم از خیر مصرف مازوت نگذشت و مهم‌ترین خواسته فعلی وزارتخانه را حذف تدریجی و با برنامه ١٨٠ میلیون لیتر مازوت از چرخه مصرف خواند.البته عیسی کلانتری، رییس سازمان حفاظت از محیط زیست ایران که پیش‌تر گفته بود که سوزاندن مازوت توسط نیروگاه‌های برق علت افزایش شدید آلودگی هوای کلانشهرهای کشور طی روزهای اخیر بوده، روز یکشنبه خبر داد که معاون دادستان کل کشور با صدور بخشنامه‌ای خواسته تا فرد و نهادی مانع سوزاندن نفت کوره در نیروگاه‌ها و صنایع نشود.کلانتری علت صدور این بخشنامه را وجود برخی مسائل امنیتی که به آنها اشاره نکرده، عنوان کرده است. البته او چندی پیش به نقل از مقام‌های وزارت نفت گفته بود که به دلیل تحریم‌ها، برخی نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها به دلیل پُر بودن انبارها، چاره‌ای جز استفاده از سوخت مازاد مازوت ندارند.البته بهزاد اشجعی، دبیر کمیته فنی صدور مجوزهای زیست محیطی سازمان حفاظت محیط زیست ایران ضمن تاکید بر اینکه مطابق اذعان وزارت نفت در نشستی مشترک، امکان صادرات مازوت وجود دارد، گفته که: «استنباط این است که استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها و کارخانه‌های بزرگ، جنبه «راحت‌طلبی» دارد زیرا سوختی ارزان و قابل دسترس برای نیروگاه‌ها است.»
در همه این احوال اردکانیان وزیر نیرو سعی کرده تا جانب احتیاط را رعایت کرده و هم به نعل بزند و هم به میخ و فقط از الزام تولید برق و شرایط استفاده از نفت کوره و مازوت در شرایط کمبود گاز گفته است.
تداوم روزهای هشدار
طبق آنچه سازمان کنترل کیفیت هوا اعلام کرده کیفیت هوای تهران روز یکشنبه (١٤دی) برای پنجمین روز متوالی در شرایط ناسالم برای همه گروه‌های جامعه قرار گرفته است. افزون بر تهران، آلودگی شدید هوا در شهرهای کرج، قزوین، قم، تبریز، مشهد، اراک و اصفهان نیز گزارش شده است. کمیته اضطرار آلودگی هوای تهران روز شنبه با توجه به پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی مبنی بر ادامه پایداری شرایط جوی پیشنهاد تعطیلی موقت شهر را داد که پذیرش این پیشنهاد همچنان با مقاومت‌هایی از سوی دولت مواجه است.
عامل جدید
در حالی که همه متفق‌القول مازوت را متهم آلودگی می‌خوانند به یک‌باره یک کارشناس محیط زیست اعلام کرده که به نظر می‌رسد اینها نمی‌تواند دلایل اصلی موضوع آلودگی هوا باشد و جریان بزرگ‌تری در پس پرده این معضل وجود دارد؛ ماجرایی که نه به مازوت برمی‌گردد و نه به تردد خودروها. یک منبع آگاه و کارشناس هواشناسی روایت دیگری از آلودگی هوای تهران و کرج دارد.
بر اساس اعلام این منبع آگاه، شبکه‌های ماهواره‌ای موضوع مازوت را مطرح کرده و قریب به ۴۰ نفر از اساتید اصفهان توماری امضا کرده‌اند تا جلوی کار گرفته شود؛ این درحالی است که داستان چیز دیگری است. آنها معتقدند سدسازی دلیل آلودگی هواست. آلودگی‌های شیمیایی اوزون، soxها، noxها و co و آلودگی‌های فیزیکی همان غبار از 5/2 میکرون تا 10 میکرون هستند، این دانه‌های ریز غبار با یک باد کوچک به هوا بلند شده و می‌توانند موجب آلودگی شوند، نگاه علمی به آرشیو داده‌های آلودگی هوای تهران و کرج نشان می‌دهد که همه از نوع PM ۱۰ یا PM ۲.۵ یا همان غبار هستند.
سد امیرکبیر سال ۱۳۴۳ ساخته شده است، سد لتیان را هم روی رودخانه جاجرود تهران ساخته‌اند، این دو رودخانه در پایین‌تر از ورامین به هم پیوند می‌خورند و رودی را تشکیل می‌دهند که به شوره‌زار شمال (شمال شرق و شمال غرب) قم می‌ریزند.البته شمال قم بیابان و شوره‌زار نبود، ۵۰ سال پیش رودخانه جاجرود که سد لتیان روی آن احداث شده است ۱۲۰ مترمکعب بر ثانیه دبی و رودخانه امیرکبیر هم ۱۲۰ مترمکعب بر ثانیه آب داشت، زمانی که ۲ سد بزرگ روی این دو رودخانه ساخته شد به نوعی رگ طبیعت قطع و حقابه زمین‌های پایین‌دست حذف شد.بر اساس قانون هوای پاک، مجلس اجازه داده است که نیروگاه‌های گازی ۳ ماه از سال را برای افت هزینه‌ها از مازوت استفاده کنند. این سه ماه درست زمانی است که مصرف گاز خانگی بالا می‌رود، با سوختن مازوت دود سیاهی بلند می‌شود که بر اساس تحقیقات دانشگاه شریف همان سیانید است.با توجه به مساله مذکور می‌توان گفت آلودگی هوای تهران، کرج و اصفهان به مازوت بازنمی‌گردد و همان ذرات گرد و غبار یا pm۲.۵ هستند، آرشیو داده‌های هواشناسی این ۳ استان نشان می‌دهد آلودگی شیمیایی نیست و از ذرات فیزیکی نشات گرفته است.در استان البرز علاوه بر بادهای جنوب شرقی از شوره‌زار قم، تالاب صالحیه هم منبع اصلی آلایندگی شده است که در مرز بین استان البرز و قزوین قرار دارد. زمانی که باد غربی می‌وزد می‌تواند از روی تالاب صالحیه رد شده و همراه با باد غالب ذرات گرد و غبار را جابه‌جا کند.تالاب صالحیه هم پایین‌دست رودخانه کردان بوده و زمانی که این منطقه خشک شده است منشأ الایندگی شده و البرز را فرا می‌گیرد. در شب باد کوه به دشت وزیده و هوای سرد و چگال آلودگی‌ها را به سمت کرج، هشتگرد و نظرآباد می‌آورد. در روز هوای گرم در قالب صعود کوهستان آلودگی‌ها را روی دامنه کوه دپو می‌کند که شامل هشتگرد، نظرآباد، کرج و فردیس می‌شود. این دو پدیده موجب می‌شود آلودگی در البرز نوسان داشته باشد، اگر منشأ آلودگی مازوت باشد باید nox به بیشتر از ۲۰۰ یا ۳۰۰ برسد، در نتیجه آلودگی‌ها حاصل احتراق ناقص خودروها یا مازوت نیست.این گروه معتقدند که در زمستان امسال موج‌های آلودگی 10 و ۱۵ روزه داشتیم در حالی که این موضوع در هزار سال گذشته در کرج رخ نداده بود. امسال آنومالی اقلیمی منطقه به گونه‌ای شده که ۶ سامانه جبهه گرم داشتیم و با باد جنوبی حرکت کرده‌اند، به همین دلیل همزمان با بارش‌ها هم آلودگی (گرد و غبار پیش جبهه‌ای) وجود داشت.
موضوع مذکور چیزی شبیه به توفان گرد و خاک سال ۲۰۱۴ تهران است، ۵ سامانه بارشی برف و باران هم که از اول پاییز تاکنون در منطقه داشته‌ایم جبهه‌های گرم خیلی قوی داشته‌اند و آلودگی‌ها را با خود به شهر آورده‌اند. این همان باران توام با خاک و گل است.
اگر مسوولان یا یک شیمیدان یا هواشناس مشورت می‌کردند به راحتی می‌توانستند علت آلودگی هوای تهران و کرج را دریابند در حالی که برخی اساتید با تبعیت از شبکه‌های ماهواره‌ای موضوع مازوت را پیش کشیده و بیانیه امضا می‌کنند. آلودگی‌های شیمیایی و فیزیکی هر دو اثر بشر در طبیعت بوده و انسان ساخت هستند اما آلودگی شیمیایی کوتاه‌مدت و فیزیک بلندمدت است، زمانی که سد احداث می‌شود قطع رگ حیات حوزه‌های پایین‌دست را به دنبال دارد. مقایسه آمار سال گذشته با امسال نشان می‌دهد که افزایش ۲۰ درصدی سدها در دستور کار وزارت نیرو است.
وزارت نیرو سدها را افتتاح می‌کند و به واسطه درآمد میلیاردی که برای آن دارد با زیرکی و رندی خاصی دلایل آلودگی هوا را به سمت مسائل دیگر می‌برد، متاسفانه مسوولان دلسوز اقلیم منطقه نیستند و بعضا کارشناسان آنها فاقد اطلاعات علمی لازم هستند.
