ابزارهای ضروری توسعه

محمدرضا منجذب

بسیاری از تحلیلگران معتقدند بهره‌مندی از نیروی انسانی متخصص، پویا و مستعد یکی از پیش نیازهای اصلی توسعه پایدار در جوامع مختلف محسوب می‌شود. بدون بهره‌مندی از این ظرفیت انسانی دستیابی به افق‌های ترسیم شده برای رشد اقتصادی و توسعه در جوامع مختلف مقدور نخواهد بود. نمونه برجسته یک چنین کشورهایی آلمان و ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم هستند که تقریبا تمام زیرساخت‌های عمرانی، اقتصادی و... آنها در اثر جنگ و تهاجم هسته‌ای و... از میان رفته بود. اما همین کشورها با استفاده از ظرفیت‌های انسانی کارآمد خود و تمرکز بر مقوله توسعه توانستند در کمتر از یک دهه در مسیر توسعه پایدار و بهبود شرایط گام بردارند. به گونه‌ای که هر کدام از این کشورها در زمره 5اقتصاد برجسته جهانی قرار گرفتند. اساسا یکی از روش‌های کشورهای توسعه‌یافته برای ایجاد فاصله با کشورهای در حال توسعه و جهان سوم، زمینه‌سازی استفاده از استعدادهای نخبه این کشور‌ها است. کشوری مانند امریکا با ایجاد شرایط مناسب برای زندگی و فعالیت برای نخبگان سایر کشورها تلاش می‌کند تا همواره دست برتر را در مقوله اقتصاد، فناوری و تکنولوژی داشته باشد. بر اساس این اهمیت بنیادین است که اغلب کشورها تلاش می‌کنند با ایجاد فضای مناسب، اقتصادی، تخصصی و ارتباطی به گونه‌ای عمل کنند که نخبگان کمتری دست به مهاجرت بزنند. این روزها اخبار مختلفی در خصوص مهاجرت نخبگان کشورمان به سایر کشورها به گوش می‌رسد، به این آمارها دقت کنید؛ در طی ده ماه گذشته بعد از شیوع کرونا ۲۰۰ پزشک در کشورمان جان باخته‌اند و بیش از ۳۰۰۰ پزشک نیز مهاجرت کرده‌اند. ۲۵۰ هزار دکتر و مهندس ایرانی در عالی‌ترین سطوح امریکا مشغول کار و فعالیت هستند. تعداد پژوهشگران ایرانی در خارج از کشور بر اساس مقالات چاپ شده که در شرایط فعلی تعداد فعال این پژوهشگران ۳۲ هزار نفر و آمار مجموعه کلی آنها ۱۱۰ هزار نفر برآورد شده است و البته اخبار دیگری از این دست که به راحتی با یک سرچ ساده می‌تواند به ابعاد و زوایای آماری آنها دست پیدا کرد. پزشکان، مهندسان و نخبگانی که هزینه‌های فراوانی برای پرورش آنها صورت گرفته و به‌طور معمول می‌بایست بار توسعه کشور در بخش‌های گوناگون را به دوش بکشند. با وجود مجموعه این اعداد، ارقام و آمارها، واقع آن است که اقتصاد ایران از ظرفیت‌های فراوانی برای رشد و پویایی برخوردار است. یکی از مهم‌ترین ظرفیت اقتصادی ایران وجود نیروی انسانی متخصص آن است و سال‌ها طول می‌کشد که یک فردی به عنوان متخصص تربیت شود.  این در حالی است که از ۱۵ تا ۲۰ سال پیش شاهد خروج این سرمایه‌های انسانی از کشور هستیم. 

بنابراین ضروری است از طریق ایجاد اشتغال، فرصت‌های مطالعاتی مناسب، فضای فعالیت حرفه‌ای و... تلاش‌های بیشتری در جهت حفظ این سرمایه‌ها، صورت بگیرد. به تغبیر‌گری بکر نوبلیست اقتصاد، محور توسعه اقتصادی کشورها سرمایه انسانی آنهاست. سرمایه انسانی نیروی انسانی با مهارت بالاست که در طول سال‌های متمادی آموزش‌های مختلف و فراوانی داشته‌اند و گاها بصورت نخبگان نیز مطرح هستند.

همان‌طور که در سطور قبلی هم به ان اشاره شد، نمونه بارز این اهمیت، تجربه آلمان و ژاپن پس از جنگ جهانی دوم است، که با وجود اینکه تمامی صنایع فیزیکی خود را در بمباران متفقین از دست داده بودند، طی ده سال تمامی صنایع خود را بازسازی و از نو تولید کردند. علت این امر وجود سرمایه انسانی در کشورشان بود. شاید وقت آن رسیده باشد که هر چه سریع‌تر مهاجرت نخبگان از کشور مورد آسیب‌شناسی قرار گیرد و تمهیدات لازم اندیشیده شود تا ظرفیت‌های برجسته انسانی و نیروی نخبه کشورمان به جای به گردش درآوردن چرخ توسعه و فناوری در سایر کشورها به روند توسعه پایدار سرزمین مادری‌شان کمک کنند.