رازآلودگی دردستان « رمز ارزها»
درآمد ۱۰۸ میلیون تومانی استخراج هر واحد بیت‌کوین در ایران
نرگس رسولی | شاید دولت فکرش را هم نمی‌کرد که روزی، مصوبه‌اش در مورد قانونی خواندن رمزارزها یا همان بیت‌کوین باعث شود تا برق پایتخت ایران فدای تولید بیت‌کوین‌ها شود. چندی است که ماجرای تولید بیت‌کوین در مزارع خاص در ایران سروصدای زیادی به‌پا کرده و هر چه این ماجرا توسط رسانه‌ها واکاوی می‌شود، جزییات جدید و قابل توجهی هم از آن بیرون می‌آید.
رمزارزها کی لو رفتند
چند هفته پیش بود که یک‌باره آلودگی هوای تهران موجب شد تا اسناد و مدارک قدیمی ورق خورده و صحبت‌های محسنی‌بندپی، استاندار تهران در مورد استفاده از مازوت در کارخانه‌های صنعتی و نیروگاه‌ها به عنوان عامل اصلی آلودگی هوا بر سر زبان‌ها بیفتد؛ ماجرایی که اگرچه قدیمی بود و سال‌ها قدمت داشت اما شدت و حدت این هفته‌های اخیرش کار را به جایی رساند که تقریبا همه وزرای مربوطه در مورد آن صحبت کرده و هر کس تقصیر را به گردن دیگری انداخت. از بیژن نامدار زنگنه شیخ‌الوزرای نفتی دولت که وزارتخانه‌اش را مجبور به این کار خواند و در نهایت گفت سرما اجازه نمی‌دهد گاز به نیروگاه‌ها بدهیم ضمن اینکه بازار داشته باشیم همه مازوت‌های‌مان را صادر می‌کنیم نه مصرف داخل، تا وزیر نیرو که اعلام کرد برای تامین برق خانگی نیروگاه‌ها مجبور به استفاده از سوخت مازوت هستند. اما نکته همین‌جا بود، در روزهای محدودیت کرونا که برق اتوبان‌ها و خیابان‌ها برای ذخیره نیروگاهی خاموش می‌شود و به خاطر فصل زمستان و کاهش مصرف برق خانگی (به جهت عدم استفاده از وسایل سرمایشی) چرا وزارت نیرو در تامین برق با مشکل مواجه شده است. نکته‌ای که بسیاری را وادار کرد تا کنکاش بیشتری در محل مصرف برق داشته باشند. وزارت نیرو در تابستان و بعد از آن با تشویق کم‌مصرف‌ها به رایگان شدن برق‌شان فاز جدیدی در کاهش مصرف را آغاز کرد تا هم کم‌مصرف‌ها را خوشحال کند و هم دهک‌های پایین را خرسند از عدم پرداخت برق کند، پس تداوم مسائل تشویقی وزارت نیرو قطعا در زمستان میزان مصرف را بیشتر کاهش داده است. پس باید دلیل افزایش مصرف و خاموشی‌های گسترده‌ای که حتی در تابستان سال‌های گذشته هم روی نداده را از محلی دیگر جست‌وجو کرد. همین کنکاش‌ها بود که یک‌باره نام رمزارزها و افزایش قیمت آنها موجب توجه به آنها شد. قرار گرفتن قیمت ارزان تولید برق، زمین‌های مستعد کشاورزی جهت ایجاد مزارع بیت‌کوین، توجه سهامداران زیان‌دیده بورسی به سمت سرمایه‌گذاری در رمزارزها کم‌کم پازل دلیل آلودگی هوا، خاموشی‌ها و سکوت برخی را کامل کرد.
قانونی دیرینه اما امضایی تازه
تابستان ٩٦ بود که بانک مرکزی در پس توجه جهانی به موضوع رمزارزها و احتمال اینکه این نوع ارز در آینده محل اصلی خرید و فروش و البته سرمایه‌گذاری جهانی باشد، مبنا را بر این گذاشت تا بهمن ماه همان سال موضوع رمزارزها را بررسی و قوانین خاص آنها مطابق با شرایط کشورمان را تدوین کند؛ موضوعی که اگرچه در آن سال جواب نداد و حتی شاید به دلایل خاص عمدا به فراموشی سپرده شده بود در تیر ماه سال جاری مجددا موردتوجه قرار گرفت و رسما دولت (بانک مرکزی) برای استخراج بیت‌کوین قانون نوشت. ٩ تیر ماه ١٣٩٩ هیات وزیران با هدف تسهیل فضای کسب و کار در کشور و رفع سردرگمی فعالان حوزه استخراج رمز، امکان‌پذیری نظارت، کنترل و برنامه‌‌ریزی دولتی بر فعالیت‌های استخراج رمزارز، شفاف‌سازی، ساماندهی و سلامت فعالیت‌های این حوزه و حفاظت از منابع عمومی در حوزه برق و انرژی، نسبت به تعیین‌تکلیف تجهیزات استخراج رمزارز موجود در کشور تصمیماتی را اتخاذ کرد.
بر این اساس، کلیه دارندگان دستگاه‌های استخراج رمزارز (ماینر) مکلف شدند حداکثر ظرف مدت یک ماه از زمان اعلام وزارت صنعت، معدن و تجارت، نسبت به ثبت مشخصات هویتی خود به همراه تعداد و نوع دستگاه‌هایی که در مالکیت آنها است، در سامانه‌ای که وزارت صنعت، معدن و تجارت تعیین می‌کند، مطابق فرم موجود در این سامانه اقدام کرده و حسب مورد از طریق درگاه پرداخت اینترنتی تعبیه شده در همین سامانه، نسبت به پرداخت کلیه حقوق و عوارض دولتی اقدام کنند. دولت همچنین وزارت صنعت، معدن و تجارت را مکلف کرد ظرف مدت یک ماه از تاریخ عملیاتی شدن سامانه موضوع این مصوبه، فهرست مراکز دارای جواز تاسیس در این صنعت را اعلام کند. دارندگان دستگاه‌ها مکلفند از تاریخ اعلام فهرست مذکور، ظرف مدت یک ماه، تمام دستگاه‌های خود را به مراکز یاد شده تحویل دهند یا نسبت به اخذ مجوز فعالیت اقدام کنند. مراکز تحویل‌گیرنده نیز مکلفند رسید تحویل را در سامانه مذکور بارگذاری کنند. با این تصمیم، استفاده از ماینر در خانه و در مراکز تجاری ممنوع شده و تنها استفاده از آنها در مراکز تعیین شده امکان‌پذیر خواهد بود.
برق ٩٦٥ تومانی ماینرها
دولت در آن زمان برای ماینرها شرایط و ضوابطی را هم تعیین کرد که یکی فروش به قیمت ٩٦٥ تومان برای هر وات‌شان بود تا کمی از بار جذابیت تولید رمزارزها بکاهد. مشهدی‌رجبی، سخنگوی صنعت برق درباره این تصمیم گفته بود، قیمت برق این مراکز معادل متوسط نرخ برق صادراتی خواهد بود که بر این اساس این میزان ۹۶۵ تومان به ازای هر کیلووات ساعت تعیین شده است. می‌گویند بعد از مهلت یک ماهه دولت طبق آمارها اعلام کرد که تنها ٢٤ مرکز ماینر در ایران فعال هستند اما نامی از آنها و مالکیت اصلی آنها برده نشد. گو اینکه جذابیت ماینرها در پوشش مزارع کشاورزی و مرغداری‌ها موجب شد تا کم‌اطلاعی از بیت‌کوین فضا را برای خاص‌های اقتصادی باز کرده و این رانت جدید تنها برای گروهی مهیا باشد. این اتفاق زمانی افتاد که بحث استخراج ماهی از خلیج‌فارس، انعقاد قرارداد خاص با چینی‌ها، حضور نظامی چینی‌ها در جنوب و ده‌ها خبر دیگر در مورد گسترش روابط اقتصادی چشم بادامی‌ها با ایران اجازه ندهد اخبار درگوشی در مورد اجاره زمین‌های ایرانی برای تولید بیت‌کوین توسط چین آنچنان پوشش داده شود. البته نمی‌توان از جذابیت سرمایه‌گذاری در بورس و رسیدن به سودهای کلان برای آن عده که از سرمایه‌گذاری در دلار، طلا، مسکن، خودرو به بورس دلخوش کرده بودند مجال تفکر در مورد رمزارزها را نداد. البته عده‌‌ای دست‌های پشت پرده و مالکیت‌های خاص مزارع ماینرها را نیز دلیل دیگری برای عدم اجازه ورود سرمایه‌گذاران کوچک به این بازار می‌خوانند و معتقدند رانت‌های گروه‌های خاص، برخی نهادهای نظامی و سازمان‌های بزرگ اقتصادی که از رانت اطلاعاتی خاصی برخوردار هستند موجب شده تا کمتر اجازه فعالیت به افراد عادی در این بخش داده شود. و حالا که مردم باید آلودگی هوا ناشی از سوختن مازوت برای تولید برق یا بهتر بگویم برای تولید بیت‌کوین را تحمل کنند، بهتر است تا حداقل حقیقت‌های پشت پرده این ماینرها را بدانند و مسوولان به جای کتمان شفاف‌سازی کنند به‌گونه‌ای که نایبرییس هیات‌مدیره سندیکای صنعت برق، احتمال مقصر بودن بیت‌کوین در آلودگی هوا را رد می‌کند اما یک فعال صنعت ماینینگ، صحت چنین موضوعی را امکان‌پذیر می‌داند. پیام باقری، نایبرییس هیات‌مدیره سندیکای صنعت برق معتقد است که استخراج رمزارز در تابستان و شرایط پیک مصرف، ممکن است مشکلاتی را برای شبکه ایجاد کند اما در زمستان که مصرف برق کاهش می‌یابد و ۲۰ هزار مگاوات از تولیدات صنعت برق نسبت به تابستان آزاد می‌شود، ماینینگ نمی‌تواند فشاری برای شبکه باشد. اما امیر بیات، فعال صنعت ماینینگ معتقد است این موضوع می‌تواند کاملا منطقی باشد، براساس آمارها حداقل 8درصد از ماینینگ دنیا در ایران انجام می‌شود و بسیار بعید است که این حجم از استخراج با روش‌های غیرقانونی و خانگی صورت بگیرد؛ بنابراین به احتمال قوی برخی نهادهای دولتی که به برق پرقدرت دسترسی دارند در حال انجام ماینینگ صنعتی هستند. بیات می‌گوید: ماینرهای معمولی به منابعی مثل برق پنج مگاواتی دسترسی ندارند و چنین امکانی در کارخانه‌های بزرگ، نهادهای دولتی یا در جوار نیروگاه‌ها یافت می‌شود. به گفته او، در این شرایط می‌توان نتیجه گرفت یا مراکز دولتی به صورت مستقیم در حال ماینینگ هستند یا این امکان را در اختیار افرادی قرار داده‌اند که از روابط ویژه‌ای برخوردارند.
میزان مصرف برق ماینرها
طبق برآوردها محققان دانشگاه کمبریج، میزان مصرف برق بیت‌کوین از کل انرژی مصرفی یک کشور چون سوییس فراتر رفته است. براساس تخمین این نهاد تولید بیت‌کوین در جهان در حال حاضر در حدود هفت گیگاوات برق در یک‌سال مصرف می‌کند. این مصرف در طول سال به ۶۴ تراوات ساعت مصرف الکتریسیته می‌رسد. مصرف برق سالانه سوییس حدود ۵۸ تراوات و مصرف برق چک در یک‌سال حدود ۶۲ تراوات است. مصرف متوسط انرژی سالانه شبکه Bitcoin بیش از کل کشور سوییس و چک بیشتر است. در سال ٢٠١٩ بیت‌کوین حدود ۲۵صدم درصد برق مصرفی جهان را تشکیل می‌داد. این میزان بیشتر مصرف برق کل کتری‌های برقی بریتانیا در ۱۱ سال است، این موضوع همچنین نشانگر این است که کل انرژی به هدر رفته دستگاه‌های الکترونیکی غیرفعال در ایالات متحده می‌تواند تولید بیت‌کوین در جهان را چهار برابر کند.
درآمد بیت‌کوین در ایران
جذابیت بیت‌کوین از آنجا نشأت می‌گیرد که طبق محاسبات بلومبرگ با توجه به برق ارزان‌قیمت در ایران استخراج هر واحد بیت‌کوین در ایران با برق ارزان ۱۰۸ میلیون تومان درآمد عاید استخراج‌کننده بیت‌کوین می‌کند. از سوی دیگر بلومبرگ در گزارش خود که یک‌سال قبل از قانونی شدن رمزارزها در ایران منتشر کرده، آورده بود که تولید هر واحد بیت‌کوین معادل مصرف سالانه ۲۴ خانه در تهران برق مصرف می‌کند یا معادل مصرف برق یک خانه در تهران به مدت ۲۴ سال. یارانه هر کیلووات برق 500 تومان است یعنی تولید یک واحد بیت‌کوین، با یارانه دولتی، حدود 35 میلیون تومان، یا حدود ۲۷۰۰ دلار هزینه می‌برد. این در حالی است که اکنون نرخ بیت‌کوین، به بالاترین سطح خود رسیده و از ٣٤ هزار دلار فراتر رفته است. به این ترتیب با احتساب نرخ ٤٠ هزار دلار، درآمد استخراج هر واحد بیت‌کوین، (بدون احتساب هزینه برق) تقریبا ٣٠٠ میلیون تومان است. در حال حاضر نرخ بیت‌کوین به ٨٩٢ میلیون و ٨٨ هزار و ١٦٩ تومان رسیده است.
