اگر قوانین جدید را نمی‌پذیرید، جمع کنید و بروید
با وجود اینکه واتس‌اپ اعلام کرده قصد دارد اطلاعات کاربرانش را با مجموعه فیس‌بوک به اشتراک بگذارد، برخی کارشناسان فناوری اطلاعات معتقدند بسیاری از کاربران در ایران به حساسیت داده‌هایشان واقف نیستند، از سوی دیگر از آنجایی که تلگرام بیش از دو سال است که فیلتر شده و پیام‌رسان‌های بومی هم بین مردم چندان همه‌گیر نیستند، احتمالا تغییری در استفاده از پیام‌رسان‌ها در ایران رخ نمی‌دهد. این در حالی است که در سراسر دنیا موجی از کوچ کاربران از واتس‌اپ به سایر پیام‌رسان‌ها رخ داده و بسیاری اپلیکیشن‌های دیگری مانند سیگنال و تلگرام و حتی پلتفرم‌های بومی خود را ترجیح داده‌اند.
واتس‌اپ به‌تازگی از کاربران خواسته با جمع‌آوری اطلاعاتشان شامل شماره تلفن و مکان توسط فیس‌بوک و زیرمجموعه‌های آن موافقت کنند و اگر تا ٨ فوریه با شرایط جدید استفاده از سرویس واتس‌اپ موافقت نکنند، دسترسی به این اپلیکیشن را از دست خواهند داد. برخی از فعالان حریم خصوصی در توییتر اقدام واتس‌اپ که «یا جمع‌آوری اطلاعاتتان را بپذیرید یا بیرون بروید» را زیر سوال برده و به کاربران پیشنهاد کردند به اپلیکیشن‌هایی نظیر سیگنال و تلگرام مهاجرت کنند. در این راستا واتس‌اپ قوانین خود را به‌روز و اعلام کرده که از این به بعد به عنوان عضوی از مجموعه فیس‌بوک، اطلاعات کاربر را با سایر اپلیکیشن‌های گروه فیس‌بوک به اشتراک می‌گذارد که این فقط به واتس‌اپ هم خلاصه نمی‌شود، بلکه اطلاعات واتس‌اپ، اینستاگرام و فیس‌بوک با هم به اشتراک گذاشته می‌شود و این کل کاربرهای جهان را در برمی‌گیرد. کاربر ممکن است در فیس‌بوک تصاویری را به‌صورت عمومی‌تر با دیگران به اشتراک گذاشته باشد، اما وقتی از یک پیام‌رسان استفاده می‌کند، اطلاعات خصوصی‌تری در مقایسه با شبکه‌های اجتماعی دارد و از این به بعد فیس‌بوک قرار است به کل اطلاعات واتس‌اپ دسترسی داشته باشد. واتس‌اپ به کاربران صفحه‌ای را نشان می‌دهد که در آن آمده است: این قوانین جدید ماست و برای استفاده از این اپلیکیشن باید قوانین را تایید کرده و در غیر این صورت، دیگر نمی‌توانید از این اپلیکیشن استفاده کنید. در این اطلاعیه حتی با ادبیات تندی نوشته شده که اگر این قوانین را نمی‌پذیرید، می‌توانید راهنمایی حذف اکانت را بخوانید.
کاربران تاثیرگذاری که از واتس‌اپ
می‌روند
میلاد نوری، کارشناس فناوری اطلاعات، با اشاره به واکنش‌ها درباره تصمیم واتس‌اپ، اظهار کرد: این اتفاق باعث شده بسیاری از افراد تاثیرگذار مانند پاول دوروف، مدیر تلگرام و ایلان ماسک، مدیر تسلا درباره این موضوع اظهارنظر کنند و کاربران در کل دنیا که برایشان حفاظت از دیتا مهم‌تر است، عکس‌العمل نشان دادند و حتی تصویری را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کردند که در حال حذف واتس‌اپ هستند. در اپ‌استور اپل در کشورهای زیادی، روز گذشته پیام‌رسان سیگنال و تلگرام، در ترندهای اول قرار گرفتند و این نشان می‌دهد کاربران دنیا برایشان مهم است و در حال مهاجرت به اپلیکیشن‌های دیگر هستند. نوری خاطرنشان کرد: در سیستم‌های یادگیری ماشین و هوش مصنوعی و استفاده کلان از دیتا، از اطلاعات ردوبدل‌شده الگوبرداری می‌شود. همانطور که وقتی وارد سایتی می‌شوید، تبلیغات مرتبطی به شما پیشنهاد می‌شود، چون بر اساس رفتار شما، محتوا را کدگذاری و الگوی رفتاری ایجاد کرده‌اند؛ بنابراین اینکه اطلاعات پیام‌رسان در اختیار فیس‌بوک قرار گیرد، به این معنا نیست که کلمه به کلمه چت را بخوانند، بلکه به این معناست که رفتار کاربر را تحلیل می‌کنند و بر مبنای آن، یا اتفاقات دنیا را پیش‌بینی کرده یا استفاده اقتصادی و تبلیغاتی می‌کنند. وی با اشاره به ادعای واتس‌اپ مبنی‌بر کدگذاری دوطرفه پیام‌ها بیان کرد: اینکه واتس‌اپ می‌گوید اطلاعات را دوطرفه کدگذاری می‌کند، ادعایی است که ثابت نشده است؛ کما اینکه بنیان‌گذار تلگرام بارها در کانال تلگرامی و توییتر، واتس‌اپ را به خاطر این مساله به چالش کشیده است. بنیان‌گذاران سیگنال هم بارها واتس‌اپ را به دلیل این موضوع به چالش کشیدند زیرا سورس واتس‌اپ در اختیار ما نیست و کسی نمی‌تواند ادعای رمزنگاری پیام‌ها را تایید کند. این کارشناس فناوری اطلاعات ادامه داد: این در حالی است که تلگرام یک پیام‌رسان اوپن سورس است و کارشناسان فناوری و برنامه‌نویسان در دنیا می‌توانند سورس تلگرام را بررسی و این ادعا را راستی‌آزمایی کنند و این مساله که این پیام‌رسان از کدگذاری دوطرفه استفاده می‌کند، ثابت‌شده است. حتی زمانی داعش که می‌خواست در کشورهای مختلف عملیاتی را انجام دهد، از تلگرام برای پیام‌رسانی به اعضای خودش استفاده می‌کرد و پس از مدتی که استفاده داعش از این پیام‌رسان زیاد شد، تلگرام همه اکانت‌ها و کانال‌هایشان را بست. نوری با بیان اینکه واتس‌اپ در دنیا بزرگ‌ترین کاربر را میان پیام‌رسان‌ها دارد، افزود: صرف نظر از اینکه ممکن است خیلی از کاربران از واتس‌اپ ناراضی باشند، این پیام‌رسان قدمت زیادی دارد، زیرمجموعه برند فیس‌بوک بوده و تماس صوتی تصویری باکیفیتی داشته که مورد استفاده بسیاری از کاربران در دنیاست؛ در حالی که‌تلگرام در یک سال گذشته تماس صوتی و تصویری را اضافه کرد و برای مردم دنیا خیلی شناخته‌شده نبوده است. ایران و روسیه و بعضی از کشورهای آسیایی از ابتدا از تلگرام استفاده کردند، اما الان موجی شروع شده که کاربران اروپایی و امریکایی هم با این پیام‌رسان آشنا شده اند؛ همانطور که همین حالا هم تلگرام و سیگنال در ترندهای اپ‌استورهای مختلف بالا آمده است.
نشر اطلاعات برای کاربران ایرانی
حساسیت‌برانگیز نیست
با این اوصاف وضعیت آماری استفاده از واتس‌اپ در ایران در این شرایط چطور خواهد بود؟ این کارشناس در این باره گفت: بعید می‌دانم در ایران عدد و رقم جابه‌جاشده قابل توجه باشد. اولا در ایران تلگرام فیلتر است؛ در حالی‌که مردم جهان به عنوان یک پیام‌رسان جدید به سمت تلگرام می‌روند، در ایران مردم از قبل تلگرام داشتند و فیلترینگ باعث شده مردم کمتر از آن استفاده کنند. شاید همچنان برخی کاربران در تلگرام باشند، اما کمتر به آن مراجعه می‌کنند. این کارشناس فناوری اطلاعات ادامه داد: از طرفی در ایران قانون خاصی درباره حفاظت از اطلاعات کاربران وجود ندارد و به مردم هم اطلاع‌رسانی نشده است. اگر با کاربران ایرانی صحبت کنید که قرار است اطلاعات خصوصی‌تان از طریق واتس‌اپ با فیس‌بوک به اشتراک گذاشته شود، خیلی برایشان حساسیت‌برانگیز نیست. همانطور که در نشر اطلاعات، زمانی که یک اپراتور هک می‌شود، لیست سفرهای کاربران منتشر می‌شود، سامانه‌ای هک شده و کدملی و آدرسش فاش می‌شود، برای کاربر مهم نیست.
پیام‌رسان بومی چطور می‌تواند
جای واتس‌اپ را بگیرد؟
در شرایطی که واتس‌اپ اعلام کرده کاربران باید با اشتراک‌گذاری اطلاعاتشان با فیس‌بوک موافقت کنند و در اعتراض به این موضوع، موج کوچ جهانی به سایر پیام‌رسان‌ها آغاز شده، یک حقوقدان فضای مجازی می‌گوید مهاجرت کاربران ایرانی از واتس‌اپ به این وابسته است که پیام‌رسان‌های داخلی خدماتشان را با چه کیفیتی ارایه دهند و چطور مسائل را تنظیم کنند که حریم خصوصی افراد نقض نشود. محمدجعفر نعناکار، حقوقدان فضای مجازی، نیز با اشاره به خریداری واتس‌اپ و اینستاگرام توسط فیس‌بوک بیان کرد: در راستای ادغام این اپلیکیشن‌ها، فیس‌بوک اطلاعات را ادغام و پلتفرم جامع‌تری را ایجاد خواهد کرد و این مساله به‌خودی خود منجر می‌شود که حریم خصوصی برای بخشی از کسانی که از این پلتفرم‌ها استفاده می‌کنند، به خطر بیفتد. وی با بیان اینکه در کل دنیا اصلی درباره حریم خصوصی و استفاده از پلتفرم‌هایی که داده جابه‌جا می‌کنند وجود دارد، گفت: در دنیا، افراد مکاتبات اداری، اسناد مالی و حقوقی و اطلاعات خصوصی خود را معمولا از طریق بستر ایمیل جابه‌جا می‌کنند. شرکت‌ها از دامین و‌هاست شخصی خود عموم مردم هم از سرویس‌هایی که به‌صورت رایگان یا پولی در اختیارشان قرار می‌گیرد، استفاده می‌کنند. در هر دو صورت چه در لایسنس اگریمنت (جواز پیمان) پلتفرم‌های عمومی و چه هاست‌های داخلی و میزبانی داخلی شرکت‌ها، تعریف حریم خصوصی مشخص است. این حقوقدان فضای مجازی با بیان اینکه فرهنگ سایبری در ایران دستخوش تغییر شده و تمام افراد از پیام‌رسان‌ها به عنوان اتوماسیون استفاده می‌کنند، افزود: مخصوصا پس از فیلتر شدن تلگرام، اقبالی از واتس‌اپ شد و در حال حاضر افراد برای ارسال اطلاعات شخصی و حتی در ادارات برای ارسال اسناد، به جای ایمیل، از پلتفرم‌های ارسال پیام استفاده می‌کنند. البته سال گذشته شورای عالی فضای مجازی مصوبه‌ای ابلاغ و استفاده نهادهای دولتی و شرکت‌ها و موسساتی که به‌نوعی به حاکمیت و دولت متصل هستند، استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی را برای مبادلات خودشان در راستای جلوگیری از نقض حریم خصوصی ممنوع کرد.
پلتفرم‌های خارجی
پاسخگوی مشکلات در ایران نیستند
نعناکار ادامه داد: متاسفانه در ایران قانون خاص و مدون قابل ارجاعی که حریم خصوصی را تعریف کند، وجود ندارد. هرچند به‌صورت پراکنده چه در منشور حقوق شهروندی و چه در قوانین دیگر به موضوع حریم شخصی پرداخته شده، اما به‌صورت جامع تعریف چندان درستی از این مجموعه نداریم. نکته دیگر اینکه پلتفرم‌های خارجی متاسفانه به این علت که با نظام حاکمیتی ما همراه نیستند، پاسخگوی ما هم نیستند. بنابراین در شرایطی که اتفاقی در خصوص نقض حریم خصوصی در این پلتفرم‌ها برای شما بیفتد، یا خسارتی وارد و احیانا غرامتی درخواست شود، ممکن است نتوانید مساله را از صاحب پلتفرم پیگیری کنید. وی در پاسخ به اینکه در شرایطی که واتس‌اپ اعلام کرده اطلاعاتش را با فیس‌بوک به اشتراک می‌گذارد، واکنش کاربران ایرانی چیست، توضیح داد: اینکه آیا ایرانی‌ها با این موج جهانی که ایجاد شده، به پیام‌رسان دیگری مهاجرت می‌کنند یا خیر، خیلی به این وابسته است که پیام‌رسان‌های داخلی ما، یعنی آن پنج پیام‌رسان مطرح، با چه کیفیتی خدمات ارایه می‌دهند، دیگر اینکه چه ارزش افزوده‌ای برای کاربر ایرانی ایجاد می‌کنند و نکته سوم اینکه چطور مسائل را تنظیم می‌کنند که حریم خصوصی افراد نقض نشود. این حقوقدان فضای مجازی با بیان اینکه پنج پیام‌رسانی که در ایران کار می‌کنند، از جای خاصی پروانه به‌خصوصی ندارند و فعالیتشان تحت یک بنگاه تجاری است، افزود: لایسنس اگریمنت یا جواز پیمانی که پیام‌رسان‌های داخلی تدوین کرده‌اند که حریم خصوصی افراد را نقض نکنند، تحت نظارت سازمانی نیست و این ضعف بزرگ پیام‌رسان‌های داخلی است. اگر این مشکل حل شده و ارزش افزوده‌ای هم برای کاربران ایجاد شود، مانند استفاده از فناوری‌های حوزه فین‌تک، کیف پول الکترونیکی، پرداخت‌های خرد و اخذ خدمات دولتی، احتمالا ایرانیان هم مانند بسیاری از کشورهای دیگر از پیام‌رسان‌های بومی استقبال خواهند کرد. نعناکار ادامه داد: تا زمانی که این اتفاق نیفتد، این شائبه و نگرانی وجود دارد که سیستم فیلترینگ کشور نقض شود، یعنی مردم بیشتر به همان تلگرام رجوع کنند که هرچند فیلتر شده، اما فیلترشکن به‌وفور در دسترس است و نسخه‌های دیگر بی‌فیلتر از تلگرام هم وجود دارد، دیگر اینکه سراغ پیام‌رسان دیگری مانند سیگنال بروند که توسط ایلان ماسک توصیه شده که اینجا باز هم پهنای باند کشور در اختیار مجموعه‌ای قرار می‌گیرد که تحت سیطره حاکمیت نیست.
پیام‌رسان بومی چه زمانی
مورد اقبال قرار می‌گیرد
وی با اشاره به تجربه بین‌المللی برای همه‌گیر شدن پیام‌رسان‌ها، اظهار کرد: یکی از دلایلی که واتس‌اپ، تلگرام یا سیگنال مورد اقبال جهانی هستند، به این دلیل است که روابط جهانی برقرار می‌کنند و کاربر می‌تواند از طریق آنها با کاربران کشورهای دیگر ارتباط برقرار کند. با وجود این، هر کشوری معمولا یک پیام‌رسان داخلی هم دارد که خدمات دیگری را ارایه می‌دهد و مردم از آن هم استفاده می‌کنند. در ایران هم طبیعتا باید اینطور باشد. شما واتس‌اپ را دارید و با خارجی‌ها ارتباطات برقرار می‌کنید و یک پیام‌رسان داخلی هم دارید. این حقوقدان فضای مجازی در ادامه با بیان اینکه اگر پیام‌رسان داخلی بخواهد فراگیر شود، باید این دو اتفاق بیفتد، توضیح داد: لازم است توسط پیام‌رسان‌ها ارزش افزوده داخلی ایجاد شده و زندگی برای مردم تسهیل شود، از جمله امکاناتی مانند خریدن بلیت، پرداخت مالیات، نوبت‌دهی پزشکی، نسخه الکترونیکی، تبادلات مالی، دریافت اخبار، ارتباط گرفتن با نهادهای حاکمیتی روی پیام‌رسان‌ها تعریف شود. این ارایه خدمات منجر می‌شود که اقبالی صورت گیرد و مردم از این پلتفرم‌ها استفاده کنند. نعناکار در ادامه با اشاره به لزوم وجود نهاد نظارتی در پیام‌رسان‌ها گفت: مردم باید مطمئن باشند که از آنها صیانت می‌شود و اگر حقوقشان در یک پلتفرم داخلی ضایع شد، مرجعی هست که از حقوقشان دفاع و پیگیری کند و حق و حقوق افراد را بگیرد و از طرفی قوانین دست‌وپاگیر هم برای آنها وضع نکند. این اتفاق در تمام کشورها افتاده و صیانت از حقوق مردم به علاوه ارزش افزوده داخلی، اقبال نسبت به پیام‌رسان‌های داخلی را افزایش می‌دهد که البته این نافی این نیست که کسی از پیام‌رسان بین‌المللی استفاده کند، بلکه هر کدام از پلتفرم‌های داخلی و خارجی جایگاه خود را دارد و باید از ظرف زمان و مکان خودش مورد بررسی قرار گیرد.
