هزار میلیارد تومان و چند پرسش
علی ولی‌اللهی|وزیر ورزش و جوانان هفته گذشته ورزش را ارزان‌ترین و سالم‌ترین ابزار برای پرکردن اوقات فراغت جوان‌ها دانست و گفت: حداکثر هزینه ۱۶ تیم لیگ برتری فوتبال ایران یکهزار میلیارد تومان است.» مسعود سلطانی‌فر در دیدار استاندار و مجمع نمایندگان استان کرمان این اظهارات را بر زبان آورد و در ادامه افزود: «حتی یک ریال از مبلغ هزار میلیارد تومان از بودجه دولتی پرداخت نمی‌شود و در هیچ عرصه دیگری نمی‌توانید با یکهزار میلیارد تومان اوقات فراغت بالغ بر ۵۰ میلیون نفر را پر کنید که این مهم بیانگر ظرفیت بالا در ورزش است و اهمیت زیادی دارد.» اظهارات مسعود سلطانی‌فر در شرایطی صورت گرفت که فوتبال ایران یکی از ناشفاف‌ترین لیگ‌های فوتبال دنیا از لحاظ درآمد و هزینه را دارد. سال‌هاست تمام گمانه‌زنی‌ها در خصوص هزینه تیم‌ها برای جذب بازیکنان و دستمزد اعضای باشگاه، بدهی‌ها، درآمدها از طریق فروش بازیکن، اسپانسرینگ، بلیتفروشی و خلاصه هر چیزی که مربوط به مسائل مالی می‌شود در فضایی ابهام‌آلود صورت می‌گیرد. رسانه‌ها معمولا سعی می‌کنند با توجه به اظهارات مدیران تیم‌ها، برخی قراردادها که رسانه‌ای می‌شوند و مخصوصا شکایت‌های بین‌المللی داخلی و خارجی که از تیم‌ها می‌شود خرج و مخارج تیم‌ها را دربیاورند. حال در چنین شرایطی وزیر ورزش اعلام کرده است که مجموع هزینه تیم‌های لیگ برتری که شامل ۱۶ تیم می‌شوند در حدود ۱۰۰۰ میلیارد تومان است. با توجه به وسعت رقم اعلام شده اولین سوال این است که آیا چنین رقمی صحت دارد؟
واقعا هزار میلیارد تومان؟
یکی از مدیران مطلع فوتبال ایران که البته نخواست نامش آورده شود در پاسخ به این سوال که آیا رقم ادعایی وزیر ورزش درست است یا نه؟ پاسخ داد: «بله این رقم درست است. الان چند تا تیم خیلی خرج می‌کنند. فولاد و سپاهان و مس رفسنجان و گل‌گهر به همراه سه چهار تیم همیشه مدعی خرج زیادی می‌کنند. بنابراین رقم هزار میلیارد تومان درست است.» این فرد مطلع در ادامه افزود: «در این بین هزینه چهار تیم را نباید حساب کنید چون خیلی کم هزینه می‌کنند. اسم هم نمی‌برم. در لیگ خودتان نگاه کنید متوجه می‌شوید چه تیم‌هایی زیر خط فقر هستند.» ایشان در پاسخ به این سوال که آیا رقم هزار میلیارد تومان منطقی است یا خیر، گفت: «هزار میلیارد منطقی نیست یعنی باید کمتر باشد ولی درست است. در لیگ برتر با مدیران چند تیم بزرگ خودم صحبت کردم و رسیدن به این عدد دور از ذهن نیست. واقعیت هم همین است. پرسپولیس، استقلال، گل‌گهر، فولاد، سپاهان و تراکتور بازیکنان مشخصی دارند. قیمتشان هم معلوم است. چهار- پنج تا از همین تیم‌هایی که نام بردم بالای صد میلیارد هزینه کرده‌اند. همین می‌شود ۵۰ درصد هزینه‌های لیگ. غیر از آن چهار تیم نزدیک به ۹۰۰ میلیارد هزینه می‌کنند.» این مدیر ارشد فوتبال در پایان با اشاره به اینکه اکثر هزینه‌ها در بحث ترانسفر بازیکنان است، گفت: «بیشتر خرج باشگاه برای جابه‌جایی بازیکن و کادر فنی است. عمده خرج باشگاه‌ها در این زمینه است. البته هزینه‌های جاری هم خیلی زیاد شده است. شما یک سفر بخواهید بروید کلی باید هزینه کنید. البته برخی تیم‌ها خودشان هواپیمای اختصاصی دارند. خیلی از تیم‌ها هم وضعشان خوب است و چارتری می‌گیرند. پول خوب دارند و می‌دهند. هزینه هتل هم خیلی بالاست. هزینه غذا هم سنگین است. خالی بودن چهل درصد پروازها در شرایط کرونا هم باعث شده هزینه‌ها کمی بالاتر برود.»
دیگر مدیری که در این زمینه به سوال ما پاسخ داد فرهاد حمیداوی مالک تیم شهر خودرو بود. او که یکی از تیم‌های خصوصی لیگ برتر را اداره می‌کند در مورد ادعای وزیر ورزش گفت: «نمی‌دانم. تاکنون برای ۱۶ تا تیم را محاسبه نکردم ولی به نظرم سه چهار تا تیم ۱۵۰ میلیاردی داریم و الباقی این مبلغ هم تقسیم می‌شود بین تیم‌های دیگر.» او در مورد هزینه تیم‌های خصوصی نیز گفت: «بیشترین هزینه بین تیم‌های خصوصی را تیم ما دارد. ما در سه سال گذشته بطور میانگین سالی ۳۵ میلیارد تومان هزینه کرده‌ایم.» پیش از این روزنامه «همشهری» در گزارشی به میزان هزینه تیم‌ها در فصل جاری پرداخته بود. همشهری در این گزارش مدعی شده است که تیم‌های استقلال و پرسپولیس هر یک بالای صد میلیارد در فصل جدید فقط در بازار نقل‌وانتقالات هزینه کرده‌اند.
به عنوان مثال یک بازیکن معمولی به نام آرمان رمضانی برای پیوستن از سایپا به پرسپولیس چیزی در حدود ۵ میلیارد تومان خرج روی دست سرخ‌ها گذاشت. همچنین ادعای مهدی ترابی قبل از ترک پرسپولیس که گفته بود «در قطر ۲۵ میلیارد به من می‌دهند و اگر پرسپولیس نصف این مبلغ را هم به من بدهد می‌مانم» نشان می‌دهد رقم پرداختی پرسپولیس به ستاره‌هایش چیزی در حدود ۸ تا ۱۰ میلیارد تومان بابت هر نفر است. این وضعیت برای استقلال هم به همین شکل است. دیاباته رقمی نزدیک به ۱۱ میلیارد می‌گیرد و محمد نادری برای پیوستن به استقلال از باشگاه بلژیکی نزدیک به ۱۲ میلیارد تومان خرج برداشته است. در گزارش همشهری سپاهان دیگر تیم لاکچری معرفی شده و البته برای فولاد رقم ۶۰ میلیارد تومان در بخش قرارداد بازیکنان در نظر گرفته شده است. همچنین گل‌گهر و تراکتور دو تیم دیگر پرخرج لیگ معرفی شده‌اند که رقم هر بازیکنشان کمتر از سه، چهار میلیارد تومان نیست و برای ستاره‌ها این رقم تا ۸ الی ۱۰ میلیارد تومان افزایش می‌یابد.
اگر مجموع این موارد به اضافه سایر دیتاهایی که از گوشه و کنار به گوش می‌رسد را کنار هم قرار دهیم رسیدن به مبلغ هزار میلیارد تومان برای یک فصل نه تنها دور از ذهن نیست بلکه کاملا هم منطقی به نظر می‌رسد. نکته جالب توجه افزایش تقریبا ۸ برابر هزینه‌ها تنها در یک سال گذشته است. طبق لیست قراردادهای بازیکنان سرخابی در فصل ۹8-۹7 که توسط رسانه‌ها منتشر شد، گران‌ترین بازیکن پرسپولیس بیرانوند بود که سه میلیارد و پانصد میلیون تومان می‌گرفت و بعد از او گران‌ترین بازیکن سرخ‌ها یک میلیارد و هفتصد میلیون تومان دریافت می‌کرد. در استقلال نیز شرایط به همین گونه بود و علی کریمی با قرارداد سه میلیاردی گران‌ترین بازیکن تیمش بود. کریمی در فصل جدید با رقم حدود ده میلیارد هم حاضر به ماندن در استقلال نشد.
رقمی در حد بودجه تمام ورزش ایران
رقم هزار میلیارد تومان هزینه ۱۶ تیم لیگ برتری فوتبال ایران در ظاهر رقم بزرگی به نظر می‌رسد. بسیاری از مردم در نگاه اول معتقدند لیگ برتر فوتبال ایران ارزش خرج کردن چنین پولی را ندارد. در مقام مقایسه باید گفت بودجه جاری وزارت ورزش در سال جاری (۹۹) معادل ۷۸۱ میلیارد و ۹۲۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان بود. بودجه عمرانی این وزارتخانه نیز ۲۶۰ میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود. تمام بودجه وزارت ورزش در سال ۱۴۰۰ کمتر از ۱۵۰۰ میلیارد تومان برآورده شده است. (هزار و ۴۸۱ میلیارد تومان) . از این دست مقایسه‌ها زیاد می‌توان انجام داد. به عنوان مثال بودجه نوسازی مدارس در سال جاری ۵۶۰۰ میلیارد تومان است. کل بودجه سلامت کشور در سال ۹۹ هشتاد و پنج برابر پولی است که در فوتبال باشگاهی هزینه می‌شود. همچنین بودجه صداوسیما در سال ۹۹ هزار و هفتصدو چهل وپنج میلیون تومان است و در سال ۱۴۰۰ این رقم به دو هزار و ۶۱۹ میلیارد تومان می‌رسد. بودجه بخش آموزشی کشور نیز در سال جاری ۵۷ هزار میلیارد تومان است که در سال آینده رشدی ۱۷ درصدی خواهد داشت. بسیاری از مردم معتقدند با توجه به اینکه هزینه در فوتبال باشگاهی کسر قابل توجهی از بزرگ‌ترین نیازهای کشور نظیر آموزش و سلامت را در بر می‌گیرد، چنین هزینه‌ای منطقی نیست. این دسته افراد معتقدند اینکه قرار باشد ۵۷ هزار میلیارد تومان برای میلیون‌ها معلم و دانش‌آموز هزینه شود و در عوض هزار میلیارد تومان تنها به عده‌ای کمتر از ۵۰۰ نفر برسد نشان‌دهنده توزیع نامناسب ثروت در کشور است.
کشورهای همسایه چقدر خرج می‌کنند؟
از منظری دیگر می‌توان هزینه‌های لیگ برتر فوتبال ایران را در خود فوتبال مقایسه کرد. به این معنا که ببینیم در کشورهای حوزه خلیج فارس، همسایه‌های شمالی نظیر ترکیه و در لیگ‌های اروپایی چه هزینه‌هایی صورت می‌گیرد. در وهله اول باید گفت که رقم هزار میلیارد تومان معادل ۳۳ میلیون دلار می‌شود (با احتساب دلار سی‌هزار تومانی) . در لیگ فوتبال عربستان بر اساس آمار ترنسفر مارکت در حال حاضر ارزش بازیکنان حاضر در این لیگ ۳۲۰ میلیون یورو تخمین زده می‌شود. در فصل قبل خرید سه بازیکن برای تیم النصر (گونزالز مارتینز و مایکون و عسیری)، یک بازیکن برای الهلال (لوسیانو وتو) نزدیک ۲۵ میلیون یورو برای دو تیم هزینه در برداشته است. طبق گفته رسانه‌های عربستانی بن سلمان ولیعهد این کشور در سال گذشته دستور سرمایه‌گذاری ویژه در بخش فوتبال را صادر کرده است و بودجه‌ای ۱۲۰ میلیون یورویی صرفا برای خرید بازیکن در اختیار تیم‌ها قرار گرفته است. هدف لیگ عربستان وورد به جمع ده لیگ معتبر دنیاست. در کشور ترکیه ارزش بازیکنان حاضر در این لیگ ۷۶۰ میلیون یورو برآورد شده است. در بین خریدهای تیم‌های سوپرلیگ ترکیه به وفور بازیکنانی با قیمت‌های بین ۵ تا ۱۰ میلیون یورو دیده می‌شود. سوپرلیگ ترکیه از چند سال پیش تبدیل به یک مقصد جذاب برای ستاره‌های دنیای فوتبال شده است. فنرباغچه سال گذشته لوییز گوستاوو را از مارسی با رقم ۶ میلیون دلار خریداری کرد. بشیکتاش نیز با رقم ۶.۵ میلیون یورویی آدام لیاییچ را به خدمت گرفت. این تیم ودات موریکی را نیز با ۵.۶ میلیون یورو به استانبول آورد. گالاتاسرای نیز با ارقام مشابه بازیکنان زیادی به خدمت گرفت. از جمله آنها می‌توان به لوویینداما اشاره کرد که با رقم میلیون یورویی به گالا پیوست. در این فهرست ارزش بازیکنان حاضر در سوپرلیگ قطر ۱۴۴ میلیون یورو است. ارزش تمام بازیکنان حاضر در فوتبال ایران نیز ۱۰۱ میلیون یورو برآورد شده است. همین مقایسه کوچک با لیگ‌های کشورهای اطراف ایران نشان می‌دهد جام خلیج‌فارس از لحاظ گردش مالی در مکان به مراتب پایین‌تری نسبت به سایر لیگ‌ها جا می‌گیرد. در حالی که ایران از لحاظ وسعت و میزان علاقه به فوتبال در سطح بسیار بالاتری نسبت به کشوری نظیر قطر قرار دارد. از لحاظ مقایسه با سطح اول فوتبال دنیا هم که فوتبال باشگاهی ایران حرفی برای گفتن ندارد. چرا که رقم هزار میلیارد تومانی که در طول یک فصل برای ۱۶ تیم خرج می‌شود، هزینه جابه‌جایی تنها یک بازیکن در یک لیگ معتبر اروپایی به حساب می‌آید. بنابراین اگر رقمی که در فوتبال ایران در یک سال هزینه می‌شود را با خود فوتبال مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که در مورد رقم بسیار پایینی حرف می‌زنیم.
دخل نداریم
همان‌طور که گفته شد مخارج در لیگ‌های معتبر اروپایی و حتی همین لیگ‌های کشورهای اطراف با فوتبال ایران قابل مقایسه نیست. با این حال آنچه چنین هزینه‌هایی را در آن کشورها منطقی می‌کند بحث درآمدزایی است. همان چیزی که قدیمی‌ها از آن به عنوان «دخل‌وخرج» نام می‌برند. تیم‌ها از طریق فروش بازیکن، حق پخش تلویزیونی، فروش اقلام هواداری و بلیتفروشی درآمد کسب می‌کنند. به عنوان مثال حق پخش تلویزیونی در سوپرلیگ ترکیه برای فصل جدید بیش از ۳۰۰ میلیون یورو بوده است. این در حالی است که ما در ایران چیزی به نام حق پخش تلویزیونی نداریم. دو سال است که گفته می‌شود صداوسیما بخشی از درآمدهایش بابت تبلیغات را باید به ورزش اختصاص دهد. این درصد ابتدا قرار بود ۵۰-۵۰ باشد و حالا شنیده می‌شود ۷۰-۳۰ به نفع صداوسیما تغییر کرده است. برآوردی که در این مسیر صورت گرفته نیز به نظر اشتباه می‌آید. طبق نتایج به دست آمده درآمد حاصل از تبلیغات ناشی از پخش مسابقات ورزشی در قانون بودجه سال ۹۹ معادل ۵۰ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است و در صورت پرداخت سهم درآمدهای تبلیغاتی ناشی از پخش مسابقات ورزشی از سوی سازمان صدا و سیما به وزارت ورزش معادل ۱۵ میلیارد تومان به این وزارتخانه در سال ۹۹ باید پرداخت شود؛ رقمی که مربوط به تمام رشته‌های ورزشی است که سهمی از پخش در صدا و سیما دارند! این بدان معناست که کل حق پخش تلویزیونی فوتبال اندازه خرید دو بازیکن معمولی در لیگ هم درآمد ندارد. در بخش تبلیغات محیطی نیز سازمان لیگ فدراسیون فوتبال درآمدهایی دارد که هرگز تکلیف پرداختش مشخص نشده است. به عنوان مثال تمام مدیران تیم‌های لیگ برتری مدعی شده‌اند که درآمدی بابت تبلیغات محیطی به دست نیاورده‌اند. از آن بدتر اینکه تیم پرسپولیس به عنون قهرمان چهار دوره اخیر لیگ ایران نه تنها درآمدی از تبلیغات محیطی نداشته بلکه حتی بابت قهرمانی‌اش نیز به سودی نرسیده است. در واقع می‌توان گفت تنها راه درآمد باشگاه‌های فوتبال ایران از دو مسیر اصلی تامین می‌شود. یکی خرید و فروش بازیکن و دیگری اسپانسرینگ. البته بلیتفروشی هم جزو راه‌های درآمدزایی باشگاه‌ها به حساب می‌آید ولی در شرایط کرونایی اخیر تیم‌ها نمی‌توانند روی آن حساب باز کنند.
می‌توانیم بیشتر هم هزینه کنیم
فوتبال ایران مشکلات زیادی در بخش مالی دارد. بدهی‌های انباشته و عدم شفافیت بخش بزرگی از این مشکلات را شامل می‌شود. وزیر ورزش مدعی شده است که دولت در فوتبال هیچ هزینه‌ای نمی‌کند. این مساله در مورد تیم‌های استقلال و پرسپولیس مدتی است که مصداق پیدا کرده اما در مورد تیم‌هایی که وابسته به صنایع و کارخانجات هستند شائبه‌هایی وجود دارد. در این بین باید تیم‌های نفتی را مستثنی بدانیم چرا که وزارت نفت به صراحت اعلام کرده حتی یک ریال به این تیم‌ها پول نخواهد داد. به هر حال باید گفت رقم هزار میلیارد تومان شاید در نگاه نخست بسیار بزرگ به نظر برسد اما در اشل فوتبالی رقم خاصی به حساب نمی‌آید و شاید اگر ساز و کار فوتبال ایران درست می‌بود و صداوسیما حق تیم‌ها را نمی‌خورد و باشگاه‌های ایرانی می‌توانستند هزینه‌های به مراتب بیشتری را هم انجام دهند. از سمت دیگر همان‌طورکه وزیر ورزش می‌گوید، هزینه هزار میلیارد تومانی برای سرگرمی جمعیتی ۵۰ میلیون نفری قابل قبول و چه بسا منطقی است.
