ناوگان هوایی در انتظار رفع تحریم

مجید اعزازی

از یک قرن میان سوم اسفند 1299 تا سوم اسفند 1399 تنها 17 روز باقی مانده است. اگر سوم اسفند 1299 به دلیل کودتای رضاخان و سیدضیاءالدین طباطبایی در تاریخ ماندگار شد، سوم اسفند 1399 نیز احتمالا به دلیل تعلیق اجرای پروتکل الحاقی در چهارچوب قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» به روزی تاریخی بدل خواهد شد، مگر اینکه طی روزهای باقی‌مانده از این یک قرن پرآشوب، دولت جوبایدن، دوباره روی هفتمین صندلی متعلق به معماران «برجام» بنشیند و سرنوشتی دیگر را رقم زند.برنامه جامع اقدام مشترک «برجام» آنگونه که همگان واقف و معترفند، ماحصل 12 سال مذاکره و چانه‌زنی پیدا و پنهان ایران و اعضای گروه 1+5 (انگلیس، فرانسه، امریکا، چین، روسیه به علاوه آلمان) است. اما دونالد ترامپ، رییس‌جمهور سابق امریکا در تاریخ 18 اردیبهشت سال 1397 از این توافقنامه چندجانبه خارج شد. از آنجا که بایدن بارها در جریان کارزارهای انتخاباتی خود از بازگشت به برجام سخن گفته بود، پیروزی او از سوی اغلب ناظران برابر با بازگشت فوری و بدون شرط امریکا به  این توافقنامه تعبیر می‌شد. اما طی 15 روز گذشته از دوران ریاست‌جمهوری بایدن، او نشان داد که برای بازگشت به این توافقنامه عجله‌ای ندارد و به عبارتی حل و فصل این مساله در نظر او همسنگ برخی از خروج‌های ترامپ از معاهدات بین‌المللی دیگر همچون معاهده آب و هوایی پاریس نیست و نه تنها عدم حل و فصل فوری آن زیانی را متوجه منافع امریکا نخواهد کرد که فرصتی را برای نظرسنجی و نظرخواهی سایر طرفین و دستیابی به اجماع با همپیمانان سابق ایجاد خواهد کرد. در این میان، برخی تحلیلگران بر این باورند که بایدن به انتظار فرارسیدن سوم اسفند 99 نشسته است تا پس از تعلیق اجرای پروتکل الحاقی توسط دولت روحانی، درباره شرایط جدید تصمیم‌گیری کند. گروه دیگری از ناظران بر این باورند که دولت بایدن منتظر استقرار دولت بعدی ایران در تابستان 1400 است. در این حال، دولت دوازدهم طی یک هفته گذشته تلاش‌هایی را برای خروج از بن‌بست «اول امریکا به برجام بازگردد، بعد ایران یا بالعکس اول ایران به تعهدات خود عمل کند، بعد امریکا» آغاز کرد، از جمله محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران پیشنهاد کرد که با طراحی مکانیسمی از سوی اروپا، ایران و امریکا بطور «همزمان» تعهدات برجامی خود را از سر گیرند. دیروز اما حسن روحانی، رییس‌جمهور ایران با لحنی متفاوت گفت: «برجام می‌خواهند اهلا و سهلا؛ نمی‌خواهند، بروند دنبال کارشان».فارغ از اینکه سرنوشت برجام چه خواهد شد و چه زمانی به نتیجه خواهد رسید، رفع برخی از معضلات اقتصادی کاملا به مساله برجام و رفع تحریم‌های امریکا گره خورده است. معضلاتی که در جایگاه خود از اهمیت بالایی نیز برخوردارند. یکی از این معضلات نوسازی ناوگان هواپیمایی فرسوده کشور از طریق خرید هواپیماهای نو و حتی دست‌دوم است. می‌دانیم که در جهان امروز، محصول نهایی اغلب صنایع، نتیجه همکاری چندین کشور و شرکت بین‌المللی است. درباره هواپیما نیز این مساله بطور خاص و برجسته عیان است. بر اساس تحریم‌های خصمانه امریکا علیه کشور، ایران نمی‌تواند هواپیماهایی را که حتی از قطعات امریکایی در آنها استفاده شده، خریداری کند. از این رو، خرید هر گونه هواپیمای نو یا دسته دوم منوط به دریافت مجوز اوفک است. افزون بر این، خرید بسیاری از قطعات مورد نیاز هواپیماهای ناوگان هوایی ایران که اغلب از خانواده بویینگ، ایرباس، ‌ای.تی.آر هستند، با هدف اورهال هواپیماهای فرسوده کنونی نیز با مشکل مواجه است.این در حالی است که از حدود 300 فروند هواپیمای موجود در ناوگان هوایی کشور حدود 130 فروند هواپیما فعال است و مابقی به دلیل نبود قطعه یا عمر پروازی بیش از حد استاندارد از رده خارج شده‌اند. گذشته از این، بر اساس سند چشم‌انداز 20 ساله کشور قرار بود در سال ۱۴۰۴، صنعت هواپیمایی ایران در جابه‌جایی بار، مقام اول و در جابه‌جایی مسافر، مقام دوم را در منطقه داشته باشد. اما با توجه به تحریم‌های 40 ساله علیه صنعت هوایی کشور و از سوی دیگر، رشد شتابان ایرلاین‌های فعال در منطقه، دستیابی به این هدف بعید به نظر می‌رسد. در چنین شرایطی، تنها راه‌حل، فعال کردن قراردادهای خرید هواپیمای برجامی است. قراردادهایی که با خروج امریکا از برجام، از سوی شرکت‌های ایرباس و ‌ای.تی.آر تعلیق شد یا قرارداد خرید  هواپیما از بویینگ که به‌طور کل از سوی این شرکت کنار گذاشته شد. بی‌گمان، صنعت هوایی یکی از صنایع پیچیده، مدرن و مورد نیاز امروز ایران و جهان است و ورود هواپیماهای نو و جدید به ناوگان هوایی می‌تواند مسیر توسعه و گسترش صنعت هوایی و صنعت گردشگری کشور را احیا کند.