دورنمای حضور ایران در بازار نفت

محمود جام‌ساز

اجلاس اوپک‌پلاس با حضور ۱۰ کشور غیراوپکی به سرکردگی روسیه و ۱۳ کشور اوپک با زعامت عربستان سعودی با هدف بالا نگه داشتن قیمت نفت و‌ در حقیقت تنظیم بازار برگزار شد و تصمیم بر کاهش صادرات نفت برخی کشورها از جمله عربستان در این اجلاس گرفته شد، اما مساله اصلی برای صنعت نفت ایران آن است که مشتریان سنتی نفت ایران در حال خرید از سایر کشورها هستند. باتوجه به اینکه کیفیت نفت ایران به نسبت سایر کشورها ویژگی‌های متمایزی دارد، این کشورها هزینه‌های بسیاری را متحمل شدند تا پالایشگاه‌های خود را متناسب با نفت شرکای جدید تغییر دهند. از سوی دیگر فرسودگی چاه‌های نفت ایران و عدم تزریق گاز به میادین نفتی ایران که چیزی حدود 70 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جدید نیاز دارد باعث شده دورنمای تولید نفت ایران حتی به اندازه تولید نفت در زمان اجرای برجام نیز نتواند برسد. مبتنی بر این واقعیات ایران نیازمند سرمایه‌گذاری مولد روی زیرساخت‌های نفت خود است تا ظرفیت‌های تولید نفت خود را افزایش دهد. در حال حاضر تولید نفت ایران حدود یک میلیون و 800 تا یک میلیون بشکه مصرف داخلی دارد و بین 300 تا 400 هزار بشکه نفت برای صادرات به خارج ظرفیت دارد. این میزان صادرات در میان کشورهای اوپک پلاس رقم بالایی نیست. مگر اینکه ایران بتواند صادرات نفت خود را به محدوده سابق بازگرداند و حداقل 3 تا 4 میلیون بشکه نفت در روز صادر کند. در حال حاضر عراق در حال تولید این میزان نفت است و ایران حتی در سال‌های قبل از انقلاب حتی تا 6 میلیون بشکه نفت نیز صادرات داشته است. مساله مهم برای نفت ایران آن است که ایران در حال حاضر در شرایط تحریم نفتی قرار دارد، این تحریم نفتی برداشته نمی‌شود مگر اینکه یک توافق جدی میان ایران و 1+5 انجام شود. آنچه مورد نظر ایران است بازگشتن کشورهای 1+5 به برجام است، برجامی که سال 2015 عملیاتی شد و تحریم‌ها براساس قطعنانه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل برداشته شد. ایران اعلام کرده بعد از بازگشت طرف‌های مقابل به برجام ایران هم روند کاهش تعهدات خود را متوقف خواهد کرد و به تعهدات برجامی خود بازمی‌گردد. تحقق این روند در حال حاضر بسیار دشوار به نظر می‌رسد، چراکه شرایط کلی ایران، منطقه، امریکا و... بسیار تغییر کرده است. به عبارت روشن‌تر در حال حاضر یک ائتلاف نانوشته علیه ایران با محوریت عبری و عربی برقرار شده و این محور تلاش زایدالوصفی را برای سنگ‌اندازی در مذاکرات ترتیب می‌دهند. محدودیت ورود دلار به کشور باعث شده تا بخشی از اقتدار اقتصادی ایران دچار آسیب شود و عبور از این چالش‌ها نیازمند به‌کارگیری دیپلماسی فعال در منطقه است. در کنار این موارد نحوه بازیگری و مخالفت‌خوانی‌های مجلس با برجام باعث شده تا غرب با نوعی ابهام موضوع مذاکره و گفت‌وگو با ایران را پیگیری کند. تصویب سریع طرح اقدام راهبردی و تصویب تولید اورانیوم 20درصدی باعث شده تا روند رایزنی‌ها و دیپلماسی ایران درخصوص برجام با دشواری‌های فراوانی روبه‌‌رو شود. در واقع حل این ابهامات نیازمند به‌کارگیری نوع خاصی از دیپلماسی خلاقانه و نوین است که ایران بتواند به صورت گام به گام و تدریجی مسائل پیش روی برجام را از میان بردارد. در کنار این موارد نمی‌توان، نقش کاسبان و دلالان تحریم در کشور را فراموش کرد. جریاناتی که از دور زدن تحریم‌ها و تداوم تحریم‌ها سودهای کلانی به جیب زده‌اند و به مثلث قدرت، ثروت و اطلاعات متصل هستند.

بخشی از گروه‌های تندرو در کشور با این گروه‌ها در ارتباط هستند و این مثلث با نفوذ در مقابل منافع ملی کشور که پایان تحریم‌ها و عادی شدن شرایط است ایستادگی می‌کنند. اگر ایران نتواند سرنوشت نهایی CFT و پالرمو را که در مجمع تشخیص در حال بررسی است تعیین تکلیف کرده و به دولت ابلاغ کند، اقتصاد ایران همچنان در لیست سیاه FATF  باقی خواهد ماند. تنها دو کشور ایران و کره‌شمالی در لیست سیاه قرار دارند. معنای قرار گرفتن در این لیست سیاه آن است که هیچ بانکی در دنیا حاضر به مبادله و معامله با ایران نخواهد بود و هر نوع نقل و انتقالات بانکی با ایران مسدود خواهد شد. در گذشته و در زمان ترامپ، برخی بانک‌های اروپایی که به هر روشی ارتباطی با ایران داشتند، با جرایمی مجموعا 17 تا 18 میلیارد دلاری روبه‌رو شدند. جرایمی که باعث می‌شود هیچ بانکی در دنیا جرات تبادل مالی و نقل و انتقال بانکی با ایران را نداشته باشد. با این توضیحات در حال حاضر مهم‌ترین مساله حل مشکل برجام برای فروش نفت و بعد از آن حل مشکل FATF  برای تبادلات بانکی است. تا این موضوعات حل نشود، ایران وزنی در بازار نفت جهانی و اوپک پلاس نخواهد داشت. به هر حال کشورهایی در این مجامع دارای نفوذ هستند که بتوانند حجم بالایی نفت بفروشند و در فضای روابط بین‌الملل دارای جایگاهی باشند، بنابراین قبل از هر اقدامی باید ابتدا زمینه گفت‌وگو با کشورهای 1+5 فراهم شود و پس از آن تلاش برای FATF  در دستور کار قرار بگیرد تا ایران بتواند به بازسازی وجهه خود در بازار نفت بپردازد.