واکسیناسیون و نظام بازار آزاد

مهدی تدینی

امریکا تا امروز بیشترین تعداد واکسن را به شهروندان خود تزریق کرده است. تا دیروز، نوزدهم آوریل، حدود ۲۱۰ میلیون دوز واکسن تزریق کرده بود که به این ترتیب حدود ۶۴ درصد از شهروندانش حداقل یک دوز و حدود ۲۹ درصد دوز کامل را دریافت کرده‌اند. اگر به رتبه‌‌بندی کشورها بر اساس درصد جمعیتِ واکسینه‌ شده نگاه کنیم، تعداد واکسن تزریق‌ شده در امریکا برابر با تعداد واکسنی است که در ۳۴ کشور انجام شده است (یعنی ۳۴ کشوری که به ترتیب بیشترین درصد جمعیت خود را تاکنون واکسینه کرده‌اند.) با این سرعت خیره‌‌کننده‌‌ای که واکسیناسیون در امریکا دارد، به زودی اکثر جمعیت امریکا واکسینه خواهد شد و آن‌گاه آنها می‌توانند بگویند «کرونا را شکست داده‌اند». پیش از آنکه به امریکا برگردم، به آمار چند جای دیگر هم اشاره کنم: از جهت درصد واکسینه‌ شده به ترتیب رژیم صهیونیستی (۵۵ درصد با ۱۰.۳ میلیون دوز)، بحرین (۲۹.۵ درصد، با ۱.۱ میلیون دوز)، شیلی (۲۸.۶ درصد با ۱۳.۲ میلیون دوز) جای دارند و چهارمین کشور امریکاست که به آن اشاره شد. طبعاً جمعیت کشورها متفاوت است و بحرین با یک میلیون دوز درصد جمعیت بیشتری را به نسبت امریکا واکسینه کرده است. از جهت تعداد دوز تزریقی نیز انگلستان با ۴۳ میلیون، برزیل با ۳۳ میلیون، آلمان با ۲۲ میلیون و ترکیه با ۲۰ میلیون دوز کم‌ وبیش موفق بوده‌اند. البته حساب چین و هند را جدا کرده‌ام: چین ۱۹۵ و هند ۱۲۷ میلیون دوز تزریق کرده‌اند که این میزان درصد اندکی از جمعیت عظیم آنها را تشکیل می‌دهد. بیایید به امریکا بازگردیم: این همان امریکاست که از دیرباز به انحای مختلف نظام سلامت آن را نقد می‌کنند. اما در بزرگ‌ترین بحرانی که در سده اخیر در زمینه بهداشت و درمان و سلامت عمومی گریبان جهان را گرفته است، پس از آن شوک آغازین به سرعت به بحران واکنش نشان داد و می‌توان انتظار داشت تا در چند ماه آینده شرایط کاملا عادی به امریکا بازگردد. این واکنش سریع اتفاقا برآمده از اقتصاد بازار آزاد بود؛ همان اقتصادی که سیبل تهاجم دیرینه برخی منتقدان است. مطالعه این مساله می‌تواند پاسخ به بسیاری از پرسش‌ها در این باره باشد که معمولا بازار آزاد را سیستمی غیرانسانی قلمداد می‌کنند که در بحران‌های بزرگ انساندوستی را کنار می‌گذارد... در حالی که سیستم بازار آزاد با رقابت بی‌محابا سر خدمت‌ رسانی به انسان‌‌ها دستاوردهای بشری را شتاب بخشیده و زمینه پیدایش فناوری‌‌ها را پدید آورده است. نمی‌توان این سیستم را فقط بر اساس زباله‌‌ای که تولید می‌کند قضاوت کرد. فعلا سه واکسن در امریکا تزریق می‌شود: فایزر‌ـ ‌بیونتک، مودرنا و جانسون‌اند جانسون. به ترتیب ۱۱۰، ۹۳ و ۷ میلیون دوز از هر یک از  این واکسن‌ها تزریق شده است. آنچه بیش از همه باعث شد این مطلب را تدارک ببینم، این بود که دیدم فردی ایرانی‌تبار که خود را روزنامه‌نگار مستقل می‌نامد، از تصویر خندان خود موقع تزریق واکسن سلفی گرفته و بابت واکسن از اوگور شاهین و اوزلم تورچی تشکر کرده است. این سطح از میانمایگی در فهم مسائل طبعا نه تنها برای مخاطبان، بلکه برای خود فرد هم زیانبار است. شاهین و تورچی از پایه‌‌گذاران شرکت بیونتک هستند که سال ۲۰۰۸ شرکت خود را در آلمان تأسیس کردند. این شرکت داروسازی در زمینه مبارزه با سرطان فعالیت می‌کند. 

در اینکه این دو انسان‌های بزرگی‌‌اند و خدمت شایسته‌‌ای مانند بسیاری از پژوهشگران دیگر انجام داده‌اند تردیدی نیست. اما اینکه تولید و تزریق صدها میلیون ــ و به زودی میلیاردها ــ دوز واکسن در یک جامعه مدرن و پیچیده را خدمت دو نفر بدانیم، یعنی ساده‌ترین دریافت را از جهان امروز نداریم. نظام بازار آزاد است که این تقسیم کار بین‌المللی پیچیده و کارآمد را ایجاد کرده است تا بشر به کارآمد‌ترین شکل از خود دفاع کند. این تقسیم کار بین‌المللی و بازارمحور به روشن‌ترین شکل در ساخت و تولید انبوه واکسن‌های کرونا قابل مشاهده است. این نیروی واکنش سریع، دقیق، کارآمد در وهله نخست دستاورد علم و فناوری نیست که اکنون برای آنها هورا بکشیم! بلکه دستاورد سیستمی است که خود پدیدآورنده فناوری است. برای مثال اگر ویروس خطرناکی وارد بدن شود و چند گلبول محافظ در اسرع وقت خود را به این ویروس برسانند و آن را دفع کنند، این نتیجه سیستم فراگیر و پیچیده بدن است که در اسرع وقت و به کارآمدترین شکل گلبول‌های محافظ را به ویروس مهاجم می‌رساند و با پشتیبانی کامل از آنها زمینه موفقیت را فراهم می‌کند. 

بازار جهانی و نظام تقسیم‌ کار بین‌المللی دقیقا همین کارکرد را دارد. امثال اوگور شاهین‌ها و دیگر دانشمندان و شرکت‌داران به لطف این سیستم بازار محور و سرمایه‌محورِ کارآمد است که می‌توانند با سرعت، دقت و کارآمدی بالا فناوری را تولید و در خدمت سلامت بشر قرار دهند.