رد ادعای «همتی» درباره افت صادرات

روزنامه تعادل |

تعادل | فرشته فریادرس |

تعیین نرخ پایه صادراتی یکی از داغ‌ترین موضوعات در عرصه تجارت خارجی است که به صادرات و بازگشت ارزهای صادراتی گره خورده است.صادراتی که براساس آمارها تاپایان بهمن ۹۹ معادل 20 درصدو تا پایان سال ۹۹ معادل 15 درصد افت را نشان می‌دهد. سکاندار بانک مرکزی اما دلیل این افت صادرات را به کاهش نرخ پایه صادراتی گره می‌زند که به اصرار وزیر اقتصاد و رییس کل گمرک انجام شده است. ادعایی که معاون فنی گمرک آن را رد می‌کند و می‌گوید: طبق پیشنهاد بانک مرکزی به دولت، کمیته قیمت‌گذاری کالاهای صادراتی در گمرک مکلف شده، در مقاطع دوماهه ارزش کالاهای صادراتی را به‌روزرسانی کند. همچنین بنابر بسته سیاستی نحوه برگشت ارز صادراتی، بانک مرکزی مجاز شد 20 درصد از ارزش صادراتی اعلامی توسط گمرک ایران را به دلیل نحوه محاسبه ارزش پایه صادراتی در میزان بازگشت ارز حاصل از صادرات آنان منظور کند. گفته‌های مهرداد جمال ارونقی حکایت از این داردکه بانک مرکزی نه تنها با تشکیل کمیته مخالفت نداشته، بلکه گمرک را مکلف به به‌روزرسانی ارزش‌ها از طریق مصوبه هیات وزیران کرده است. «تعادل» به منظور روشن شدن ابعاد بیشتر این موضوع و چگونگی تعیین نرخ پایه صادراتی وجزییات آن به گفت‌وگو با «مهرداد جمال ارونقی»معاون فنی گمرک پرداخته است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید: 

     

با توجه به سیاست‌های ارزی دولت در شرایط اقتصادی حاضر، لزوم ارزش‌گذاری صحیح کالاهای صادراتی، یکی از دغدغه‌ها و اولویت‌های مهم گمرک ایران بوده است به نحوی که ارزش‌گذاری پایین در اقلام صادراتی، باعث افزایش صادرات و متعاقباً کمبود کالا در سطح عرضه شده و ارزش‌گذاری بالا و غیرواقعی در این اقلام، باعث تعطیلی بنگاه‌های اقتصادی به دلیل عدم امکان ایفای تعهدات ارزی غیرواقعی و نیز گرایش به صدور کالا با کارت‌های اجاره‌ای یا یک‌بارمصرف می‌گردد. بنابراین نقش گمرک در تحقق اهداف و برنامه‌ها، به منظور بازگشت ارز حاصل از صادرات، حفظ اشتغال پایدار و نیز توسعه صادرات غیرنفتی بسیار حایز اهمیت است.

اما درمورد تعیین نرخ پایه صادراتی باید توجه داشت ارزش گمرکی کالای صدوری، عبارت است از قیمت فروش کالا برای صدور به اضافه هزینه بیمه، باربری و حمل و نقل و سایر هزینه‌هایی که به آن کالا تا خروج از قلمرو گمرکی تعلق می‌گیرد که از روی سیاهه و اسناد تسلیمی صادرکننده تعیین می‌گردد. حال، در صورت عدم ارایه اسناد یا نا متناسب بودن ارزش اظهار شده به دلایل مستند، گمرک ارزش کالای صدوری را با استعلام از مراجع ذیربط و براساس قیمت عمده فروشی آن در بازار داخلی به اضافه هزینه‌هایی که تا خروج از قلمرو گمرکی به آن تعلق می‌گیرد تعیین می‌نماید.

به منظور تعیین ارزش کالاهای صادراتی، گمرک ایران می‌تواند کارگروهی متشکل از نمایندگان گمرک ایران و دستگاه‌های ذیربط شامل اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی جمهوری اسلامی ایران، سازمان توسعه تجارت و وزارتخانه ذیر‌بط تشکیل دهد. چون احصاء قیمت عمده فروشی بازار داخلی برخی از محصولات صادراتی از سوی گمرک ایران ممکن نیست از این رو نسبت به استعلام کتبی ارزش کالاهای صادراتی از وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی مانند وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نفت، سازمان توسعه تجارت، وزارت صنعت، معدن وتجارت، اتحادیه‌ها و انجمن‌ها، اقدام و سپس جوابیه در کارگروه مزبور مطرح می‌شود. باید توجه داشت مجموع ارزش کالاهای صادراتی ثبت شده در پرتال گمرک جمهوری اسلامی ایران بالغ بر 57887 رکورد بوده که سهم ارزش‌های ثبت شده صادراتی در سال 1399 طی 31 جلسه کارگروه مزبور بالغ بر 19300 رکورد است. 

هرگونه کاهش ارزش پایه صادراتی در این کارگروه مصوب می‌شود که البته گمرک ایران نیز در این کارگروه صرفاً دارای یک رأی است. اما باید به این نکته مهم توجه کرد که طبق پیشنهاد بانک مرکزی به دولت، کمیته قیمت‌گذاری کالاهای صادراتی در گمرک مکلف شده است، در مقاطع دوماهه ارزش کالاهای صادراتی را به روز رسانی کند. همین طور وفق بسته سیاستی نحوه برگشت ارز حاصل از صادرات، بانک مرکزی مجاز شد 20 درصد از ارزش صادراتی اعلامی توسط گمرک ایران را به دلیل نحوه محاسبه ارزش پایه صادراتی در میزان بازگشت ارز حاصل از صادرات آنان منظور کند. 

در مورد کاهش ۲۰ درصدی صادرات هم که اعلام شده نیاز به این توضیح است که در دوازده ماهه سال 1399، میزان صادرات قطعی کالاهای غیر نفتی کشور بالغ بر 113 میلیون تن و به ارزش 35 میلیارد دلار بوده است که در مقایسه با مدت مشابه سال 1398، کاهشی 15 درصدی در وزن و 6/14 درصدی در ارزش دلاری داشته است. آمار صادرات به تفکیک کالاهای پتروشیمی، میعانات گازی و سایر کالاها در سال گذشته نشان می‌دهد صادرات کالاهای پتروشیمی بالغ بر 6/47 میلیون تن، میعانات گازی معادل 576 هزار تن و سایر کالاها بالغ بر 4/65 میلیون تن بوده که نسبت به سال 1398، به ترتیب 89/22، 42/42 و 46/7 درصد از نظر ارزش کاهش داشته است. 

بله. افت ۷ میلیاردی صادرات مورد نظر رییس کل بانک مربوط به آمار ۱۱ ماهه سال ۹۹ بوده است. 

در اینجا باید به این موضوع توجه داشت که نرخ بازار داخلی برخی کالاها مانند «محصولات پتروشیمی، سنگ آهن، شمش فلزات و ...» متأثر از قیمت‌های اعلامی بازارهای بین‌المللی یا منطقه‌ای معتبر است. به عنوان مثال، قیمت محصولات پتروشیمی در سایت نشریه بین‌المللی ARGUS یا نرخ شمش فلزات برگرفته از سایت بورس فلزات لندن LME و.... بوده که این قیمت‌ها نیز به صورت ماهیانه یا هفتگی توسط نمایندگان دستگاه‌های عضوکارگروه ارزشگذاری جهت لحاظ در تعیین و محاسبه قیمت کالاهای یادشده ارایه می‌شود و هرگونه افزایش یا کاهش ارزش‌های پورتال گمرک ایران متأثر از افزایش یا کاهش قیمت‌های بین‌المللی یا منطقه‌ای مربوطه خواهد بود.

بله. با یک بررسی ساده می‌توان به این موضوع رسید که کاهش نرخ پایه صادراتی از دلایل عمده کاهش صادرات یا تقلیل ارزش صادرات کشور نبوده و دلایل متعددی در این راستا نقش ایفاء می‌کنند که لازم است به این دلایل هم توجه لازم صورت پذیرد تا شائبه‌ای برای افکار عمومی به وجود نیاید. 

پیشتر عرض شد؛ از دلایل عمده می‌توان به کاهش قیمت محصولاتی چون پتروشیمی، شمش فلزات و ...، کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی اشاره کرد. البته علاوه شرایط کرونایی، کاهش نرخ پایه صادراتی از دیگر عوامل اثر گذار بر افت صادرات سال ۹۹ بوده است. 

بله، نرخ پایه‌های صادراتی براساس نرخ ارز اعلامی از سوی بانک مرکزی تعیین و اعلام می‌شود. 

بله این موضوع امکانپذیر است و گمرک هم قبلا نرخ پایه صادراتی را بر اساس ریال محاسبه می‌کرد. منتها براساس مصوبه ابلاغی سال ۱۳۹۷ بانک مرکزی مقرر شد نرخ پایه صادراتی براساس ارز محاسبه شود که این تصمیم هم به دلیل تنگناهای ارزی و صیانت از منابع ارزی گرفته شد. بنابراین مشکل خاصی برای گمرک که بخواهد نرخ پایه صادراتی را براساس ریال در نظر بگیرد، وجود ندارد. 

نص صریح ماده ۱۶ قانون گمرکی، ارزش پایه صادراتی کالاها باید بر اساس قیمت عمده صادراتی در نظر گرفته می‌شود. اما در مورد کالاهایی که ارزش آنها به صورت تهاتر، دایمی یا مستمر به روز می‌شود، ارزش آنها مرتبا به روز رسانی می‌شود. برهمین اساس، اتحادیه‌های مربوطه قیمت‌ها را به صورت هفتگی یا ماهانه در اختیار گمرک قرار می‌دهند و گمرک هم موظف است براساس قیمت‌های دریافتی، ارزش کالاها را به روز رسانی کند. 

ممکن است با توجه به تکثر وتنوع اقلام، یک ایستایی در این زمینه وجود داشته باشد، اما گمرک حتما قیمت‌ها اعلامی از سوی اتحادیه‌ها را چه به صورت هفتگی باشد یا ماهانه اعمال می‌کند. دراینجا پیشنهاد گمرک برای تسریع در انجام امور این است که اگر اتحادیه‌ها تمایل داشته باشند می‌توانند در بانک اطلاعاتی خودشان قیمت‌ها را به روز رسانی کنندو پس از تایید گمرک قیمت‌های درج شده از همان تاریخ اعلامی اعمال شود. 

بله همه این هزینه‌ها تا زمان خروج کالا از قلمرو گمرکی در تعیین نرخ پایه صادراتی لحاظ می‌شود. البته چند درصدی هم به عنوان سایر هزینه‌ها نیز در نظر گرفته می‌شود. 

در مقاطع مختلف سال ارزش محصولات متناسب با آن فصل و شرایط فصلی درنظر گرفته می‌شود. حتی اگر نیاز باشد که در مقاطع کوتاه‌تر این کار انجام شود، اتحادیه مربوطه می‌تواند ارزش محصول خود را براساس قانون گمرکی اعلام کند تا گمرک هم در این زمینه اقدام لازم وفوری را برای درج قیمت جدید انجام دهد. 

در تمامی این موارد، اتحادیه و سندیکای مربوطه قیمت محصول را براساس نوع بسته‌بندی یا فله‌ای بودن، نوع کالاو درجه‌بندی آن به گمرک اعلام می‌کند و گمرک هم براساس آن اعمال نظر می‌کند. بنابراین سطح درجه‌بندی و نوع بسته‌بندی و ... بر تعیین قیمت اثر گذار و در تعیین نرخ پایه صادراتی لحاظ می‌شود. اما اینکه این تفکیک در سطح کشورها اعمال شود، نه چنین چیزی در محاسبات گمرک برای نرخ پایه صادراتی در نظر گرفته نمی‌شود. 

البته درنظر گرفتن کشور هدف صادراتی، سهم چندانی در فرمول محاسباتی نرخ پایه صادراتی ندارد. اما به هر حال می‌شود در این مورد هم اقداماتی انجام داد.