تکرار اشتباهات در بورس
گروه بازارسرمایه|
چندهفته‌ای می‌شود که اجماع همگانی در میان مسوولین اقتصادی کشور برای سرو سامان دادن به وضعیت بازارسرمایه افزایشیافته و خبرهای مثبتی نیز در خصوص بازار مخابره شد اما این خبرها تنها توانست چند روز به صورت کوتاه‌مدت شاخص را مثبت نگاه دارد و بعد ازآن بازارسهام به وضعیت سابق خود یعنی روند اصلاحی بازگشت و بدین‌ترتیب شاخص کل در اولین روز کاری هفته جاری ۱/۱ درصد افت کرد و امیدها در بورس کاهش یافت، البته خروج نقدینگی توسط حقوقی‌ها از بازار داستان دیگری دارد و این گروه نقدینگی باقی مانده در بازار را نیز ازآن خود کرده‌اند.
به جز این موارد بورس دارای ایرادات و تخلفات گوناگونی است که سیاستمدار باید جلوی تکرار مجدد این مشکلات در بازار را بگیرد تا شاید وضعیت تغییر کند و سهامداران به بورس اعتماد کنند.
اگر به قوانین و مقررات توجه کنیم و در نهایت وضعیت بازار و حواشی آن را بررسی کنیم به این نتیجه می‌رسیم که بازارسهام مشکلات عدیدی دارد که اغلب این مشکلات از سال ۱۳۹۹ و با وسیع شدن بازار رخ داد. برای مثال تا پیش از سال گذشته هسته مشکلات عمده‌ای نداشت چراکه؛ سهامداران خاصی در بازار وجود نداشتند اما؛ این روزها سهامداران به اوج خود رسیده‌اند و در سال مذکور شاهد مختل شدن هسته بودیم. به جز هسته بازار مشکلات زیادی در بازار وجود دارد که بررسی تک به تک این موارد شاید چند روزی زمان‌بر باشد اما؛ به‌طور کلی اگر مشکلات شناخته شده بورس حل شود میزان اعتماد در بازار افزایش می‌یابد در نتیجه سهامداران در این بازار باقی می‌مانند و به سمت وسوی دیگر بازارهای مالی نمی‌روند.همان‌گونه که گفته شد بازار سهام مشکلات و تخلفات زیادی دارد که برخی از آنها بدین‌ترتیب است. نخستین و قدیمی‌ترین مشکل این بازار اختلالات در سامانه معاملات است و سابقه چندین و چند ساله بورس نشان می‌دهد که سامانه پیش از سال ۱۳۹۹ نیز مشکلاتی داشته است اما؛ با ورود سیل سهامداران به بورس در سال گذشته و رونق معاملات بازار، اختلال سامانه معاملات و هنگی هسته و سیستم کارگزاری‌ها به معضل هرروزه بازار تبدیل شد. روزی نبود که بازار صف خرید نشود و سامانه معاملات به لحاظ نرم‌افزاری یا سخت‌افزاری اختلال پیدا نکند یا سامانه معاملاتی چند کارگزاری از دسترس خارج نشود. البته این مشکل در روزهای عرضه اولیه برای سهامداران بازار چند برابر می‌شد. قیمت سهم‌ها با تأخیر در سامانه معاملاتی کارگزاری‌ها نمایش داده می‌شد و چه بسیار نمادهایی که رخت سبزشان را به خاطر همین اختلال با جامه سرخ عوض کردند.
درنتیجه اگر می‌خواهیم وضعیت را تغییر دهیم و اجازه ندهیم سرمایه‌گذاران از بورس خارج شوند در وهله اول باید زیرساخت‌های معاملات و بازار را برای فعالیت سهامداران جزو اولویت‌ها قراردهیم.
دومین مشکل نیز دستکاری در قیمت سهم‌ها است و طی سال گذشته نیز شاهد اعتراض سهامداران به سرخطی‌ها و ثبت سفارش‌های مشکوک بودیم. در بازاری که معمولاً یا صف خرید است یا صف فروش، سرخطی زدن یک امتیاز محسوب می‌شود و طبق برخی شواهد و قراین، برخی کدها به دلایلی، برای ثبت سفارش سرخطی از رانت برخوردار بودند. گاهی هم صف خریدیک سهم با یک عرضه بدون منطق به‌صف فروش کشیده می‌شد و مشخص نبود آیا قصدی در کار بوده یا نه. نظارت بر ثبت سفارش‌ها و جلوگیری از ثبت سفارش‌هایی که می‌تواند روند عادی سهم را دستخوش تغییر کند و موجب تحمیل ضرر و زیان به سهامداران خرد گردد، ضرورت دارد.
سومین مشکل نیز اعمال سلیقه‌های جدید در قوانین و مقررات بازار بوده، درست است اگرچه مقررات مربوط به توقف و بازگشایی نمادها و گزارش‌های مالی شرکت‌ها کاملاً شفاف است، ولی در اجرای این مقررات گاهی بسیار سلیقه‌ای رفتار می‌شود. گاهی برخی از سهم متوقف نشده و برخی دیگر بیش از اندازه متوقف مانده و این موضوع را می‌توان اعمال سلیقه دانست.
چهارمین مشکل نیز تنبیه سهامدار به‌جای مدیران متخلف است و در این چندین و چندساله بارها دیده‌ایم که مدیران شرکت‌ها در افشای اطلاعات، قصور کرده یا با دستکاری در صورت‌های مالی و ارایه اطلاعات گمراه‌کننده به بازار، موجبات ضرر و زیان سهامداران را فراهم کرده‌اند؛ ولی واکنش ناظران بازار به چنین تخلفاتی، توقف طولانی‌مدت نمادها یا انتقال به بازار پایین‌تر بوده که قطعاً چنین تنبیهی بیشتر به ضرر سهامداران خواهد بود!
پنجمین موضوع نیز پذیرش‌های شائبه‌دار شرکت‌ها در بورس و فرابورس است. اگر اخبار را بررسی کنیم متوجه می‌شویم که شرکت‌های بسیار زیادی در صف ورود به بازارسرمایه هستند و تاکید تحلیلگران هم همواره بر افزایش عمق این بازار با اقداماتی همچون ورود شرکت‌های جدید به بازار بوده اما؛ گاهی فرآیند پذیرش شرکت‌ها، حاشیه‌ساز می‌شود و عرضه‌های اولیه در قیمتی بالاتر از ارزش ذاتی انجام می‌شود و سهامداران عمده هم مسوولیتی در قبال روند قیمت سهم بعد از عرضه اولیه ندارند.حداقل انتظار فعالان بازار سرمایه این است که سهامداران عمده متعهد شوند مثلاً در یک سال ابتدای عرضه سهم، سهم را در قیمت عرضه اولیه حمایت کنند و سهم‌ها به قیمت کمتر از عرضه اولیه نرسند تا به‌این‌ترتیب اگر سهمی وارد عرضه اولیه شد، سهامداران خرد متحمل ضرر و زیان نشوند.
شمشین موضوع نیز نظارت دقیق‌تر بر عملکرد نهادهای مالی است که بخش عمده مشکلات بازارسهام به عملکرد نهادهای مالی بازمی‌گردد. اصلاح مقررات نهادهای مالی و نظارت دقیق بر عملکرد آنها ضرورت دارد. ضمن اینکه تخلفاتی که به هیات‌های رسیدگی گزارش می‌شود، با تأخیر بسیار موردبررسی قرار می‌گیرد.
درنهایت آخرین مشکل نیز تخلفات و حواشی کارگزاری است که مشکلات زیادی دراین خصوص وجود دارد. مهم‌ترین مشکل کارگزاری‌ها، تبلیغات برای جذب مشتری بدون فراهم کردن زیرساخت‌های لازم برای فعالیت آنلاین مشتریان بود. کارگزاری‌ها هیچ محدودیتی در صدور کد معاملاتی (از منظر تعداد) ندارند و در روزهای رونق بازار سرمایه، کدهای معاملاتی یکی پس از دیگری صادر می‌شد، حال‌آنکه سامانه معاملاتی برخی کارگزاری‌ها توان پاسخگویی به این تعداد مشتری را نداشت! به‌رغم آنکه قرار بود محدودیت‌هایی برای سهامدارانی که تازه کد بورسی خود را دریافت کرده بودند در نظر گرفته شود، ولی تازه‌واردها بدون هیچ آموزشی راهی این بازار شدند و اتفاقاً در ریزش سنگین بورس، این گروه از سهامداران بیش از سایرین متحمل ضرر و زیان شدند. انتظار می‌رود حداقل چندساعتی صرف آموزش و مشاوره به سهامداران تازه‌وارد شود.
برخی کارگزاری‌ها، عمدا یا سهوا مبالغی به‌حساب مشتریان خود شارژ کرده و مشکلاتی برای سهامداران ایجاد کردند. برای مثال، برخی کدهای معاملاتی به علت شارژ اشتباه حسابشان، چند ساعت و حتی بیشتر مسدود بوده و سهامداران گله‌دارند که با این اتفاق، امکان معامله در لحظه را ازدست‌داده‌اند و زیان کرده‌اند! علاوه بر این، مدارک و مستنداتی وجود دارد که نشان می‌دهد سامانه معاملاتی بعضی کارگزاری‌ها، قیمت اوراق تبعی را اشتباه نشان داده و موجب گمراهی سهامداران شده و ضرر و زیانی به آنها تحمیل کرده است. ازآنجاکه پرتفوی اکثر سهامداران خردی که دچار مشکلات این‌چنینی شده‌اند، چندان بزرگ نیست و ضمناً آشنایی کافی با مقررات بازار سرمایه هم ندارند، این قبیل مشکلات، فقط به طرح شکایت‌های تلفنی در رسانه‌های بورسی و درج در فضای مجازی ختم می‌شود و کمتر کسی پیگیر شکایت از کارگزاری‌ها در مراجع ذیصلاح می‌شود.
اطلاع‌رسانی کافی در مورد مسوولیت‌های حقوقی استفاده از کد بورسی اشخاص غیریا در اختیار قرار دادن کد بورسی به سایر اشخاص انجام‌نشده و بعضی سهامداران نمی‌دانند درصورتی‌که کد بورسی خود را در اختیار سایرین قرار دهند، مسوولیت قانونی و حقوقی هر تخلفی که با کد مذکور صورت گرفته، با صاحب کد بورسی است. کد بورسی همچون کارت‌بانکی می‌تواند زمینه‌ساز سوءاستفاده و تخلف و فساد شود و اجاره کد بورسی به هر روش ممکن، ممنوع است. کارگزاری‌های بورسی، مجاز به سبد گردانی نیستند و ارایه هرگونه خدمات
سبد گردانی منوط به اخذ مجوز رسمی از سازمان بورس و اوراق بهادار و با شرایط خاص است. به‌هیچ‌عنوان کد بورسی خود را در اختیار کارگزاران قرار ندهید. سامانه معاملاتی کارگزاری‌ها به سامانه ثبت‌احوال متصل نیست و گاهی بعد از فوت یک سهامدار، یکی از ورثه یایک شخص غیر، با کد بورسی متوفی اقدام به معامله کرده که شکایت سایر ورثه را (هم از معامله‌کننده و هم از کارگزاری) به دنبال داشته است. سامانه معاملاتی کارگزاری‌ها هم باید همچون بانک‌ها به ثبت‌احوال متصل باشد و به‌محض ثبت فوت یک شخص در سامانه ثبت‌احوال، کد بورسی متوفی مسدود شود.
