معنای «رجل سیاسی» در قانون و شرع؟

معین شرقی

از جمله شرایطی که قانون اساسی برای تصدی منصب ریاست‌جمهوری در نظر گرفته است، دارا بودن وصف «رجل سیاسی» برای رییس‌جمهور است. اصل ١١٥ قانون اساسی تصریح دارد: رییس‌جمهور باید از میان‌ رجال‌ مذهبی‌ و سیاسی‌ که‌ واجد شرایط زیر باشند انتخاب‌ گردد: ایرانی‌ الاصل‌، تابع ایران‌، مدیر و مدبر، دارای‌ حسن‌ سابقه‌ و امانت‌ و تقوی‌، مومن‌ و معتقد به‌ مبانی‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ و مذهب‌ رسمی‌ کشور.  سال‌هاست که نظرات و تفسیر‌های مختلفی از سوی اعضای شورای نگهبان و علمای حقوق و سیاست در خصوص اینکه آیا واژه «رجل سیاسی » مختص جنسیت است یا خیر مطرح شده است که البته از سوی شورای نگهبان نیز منعی بابت نامزدی بانوان برای تصدی ریاست قوه مجریه در نظر گرفته نشده است. اگر به متون دینی و به‌ویژه آیات و احادیث مراجعه کنیم، این کلمه، هم شامل حال مردان و هم زنان است و در قرآن کریم کلمه رجل برای هر دو به کار رفته است. خود صیغه مذکر در قرآن جنبه تقلید دارد؛ یعنی در زبان عربی براساس ساختار و قواعد دستوری زبان عربی، اگر کسی مردان و زنان را مورد خطاب قرار دهد، از صیغه مذکر استفاده می‌کند. پس از منظر فقهی باید این تغییرات اعمال و تعاریف درست مورد نظر جامعه استفاده شود. محققان و پژوهشگران بر این امر توافق دارند که رجل سیاسی یعنی کسی که قدرت سیاسی دارد و می‌تواند در جامعه نقش ایفا کند. قانون اساسی ثابت نبوده و تغییرپذیر است و باید هر زمان در آن بازنگری شود، بالاخره هر نسلی به تناسب مصالح و منافع کشور قانون را تغییر می‌دهد، درواقع قانون تابعی از خواسته‌ها و منافع ملی است.  از طرفی وقتی به مفاهیم، دلایل و استدلال‌های مجلس خبرگان اول درباره تعیین واژه رجل سیاسی برمی‌گردیم، برداشت ما از نیت و قصد مصوبین این قانون، این است که منظورشان بزرگان سیاسی بوده است و جنس مذکر یا مونث مدنظر نبوده است. رجل سیاسی می‌تواند فردی باشد از بین فعالان یا شخصیت‌های سیاسی کشور که جزو بزرگان و شناخته‌شده‌ها در حوزه سیاسی و اجرایی کشور باشند، از همین منظر قانون اساسی شامل همه افراد است. قطعا یک زن در تعاریف جدید و ماشینی‌شدن زندگی انسان امروز، مسوولیت سنگین و مهمی در جامعه برعهده دارد و می‌تواند جزو رجل سیاسی محسوب شود.  این نشان می‌دهد زنان توانایی مدیریت یک اداره یا  سازمان یک کشور را خواهند داشت. امروز در سراسر دنیا در بسیاری از مسوولیت‌ها ما شاهد موفقیت زنان در سطوح مختلف بوده‌ایم و نه‌تنها می‌توانیم در سطوح مدیریت میانی، بلکه در سطوح مدیریت کلان کشوری به استناد قانون اساسی، زنان را جزو رجل سیاسی محسوب کنیم.  رجل سیاسی به شخصیت سیاسی اطلاق می‌شود نه به جنسیت خاصی اما ما شاهد هستیم که زنان هرچند در انتخابات ریاست‌جمهوری کاندیدا می‌شوند ولی هیچگاه به ‌عنوان کاندیداهای نهایی مطرح نشده‌اند.