کاهش 50 درصدی چک‌های برگشتی در یک سال اخیر

اجرای قانون جدید، ثبت چک و کنترل سوابق، عامل عمده کاهش برگشتی‌ها بوده است

گروه بانک و بیمه | محسن شمشیری |

اجرای قانون جدید، ثبت چک و کنترل سوابق، عامل عمده کاهش برگشتی‌ها بوده است اما پرسش این است که چه اثری بر تعداد مبادلات بانکی، معاملات و رونق و رکود اقتصاد دارد و تا چه حد معامله و مبادله و قراردادها را تحت تاثیر قرار می‌دهد و جایگزین چک در برخی معاملات چه خواهد بود؟

از کل تعداد و مبلغ چک‌هـای مبادلـه شـده در فروردین ماه 1400 به ترتیب 8.2 درصد تعداد و 10.7 درصد مبلغ برگشت داده شده است. درصد تعداد و مبلغ چک‌های برگشت داده شده در اسفندماه 1399 به ترتیب معادل 7.9 درصد 12.1 درصد و در فروردین ماه سال 1399 به ترتیب برابر 18.3 درصد و 20 درصد بوده است. 

این موضوع نشان می‌دهد که قانون جدید چک و اطلاع از وضعیت برگشتی‌ها و سوابق صادرکننده چک و همچنین ثبت چک در سامانه صیاد و سایر تغییراتی که در صدور و وصول و برگشتی و سوابق چک و افراد صادر‌کننده و حساب‌ها و دسته چک‌ها رخ داده موجب شده که تعداد برگشتی‌ها در یکسال اخیر از 18 درصد تعداد چک مبادله شده فروردین 99 به 8 درصد تعداد مبادله شده در فروردین 1400 رسیده و مبلغ چک برگشتی نیز از 20 درصد مبلغ چک‌های مبادله شده فرودین 99 به 10.7 درصد چک‌های مبادله شده در فرودین 1400 کاهش یافته و در واقع در این یک‌سال به خاطر قانون جدید چک و تمهیداتی که شبکه بانکی در یک‌سال اخیر در نظر گرفته است، سهم ارزش چک‌های برگشتی 50 درصد کاهش داشته است و از نظر تعدادی نیز سهم تعدادی چک‌های برگشتی از مبادله شده‌ها 55 درصد کاهش داشته است و از 18.3 درصد در فرودین 99 به 8.2 درصد در فروردین 1400 رسیده است. 

از کل تعداد و مبلغ چکهـای مبادلـه شـده در فروردین ماه 1400 به ترتیب 91.8 درصد تعداد و 89.3 درصد مبلغ وصل شده است. درصد تعداد و مبلغ چکهای وصول شده در اسفندماه 1399 به ترتیب معادل 92.1 درصد تعداد و 89.7 درصد مبلغ و در فروردین ماه سال 1399 به ترتیب برابر 81.7 درصد تعداد و 80 درصد مبلغ بوده است. 

چکهای رمزدار وصولی درفروردین ماه 1400، درکل کشوربیش از375 هزارفقره چک رمزدار به ارزشی بالغ بر 729 هزار میلیارد ریال وصـول شد کـه نسـبت بـه مـاه قبـل از نظـر تعـداد و مبلـغ به ترتیب 56.2 درصـد و58.4 درصد کاهش داشته است

در استان تهران حدود102 هزار فقره چک رمزدار به ارزشی بیش از 402 هزار میلیاردریال وصول شد.در ماه مذکور 5/45 درصد از تعداد چکهای رمزدار وصولی در سه استان تهران با 27 درصد، اصفهان 10 درصد و خراسان رضوی 8 درصد وصول شد که بیشترین سـهم رادر مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند.

همچنــین 66 درصد ارزش چک رمزدار در سه استان بوده که تهران با 55 درصد، اصفهان 6 درصد و خراسان 5 درصد وصول شده است. 

     سهم 64 درصدی چک عادی

از ارزش چک ها

در کل کشور حدود 6.8 میلیون فقره چک وصول شد کـه از ایـن تعداد حدود 6.4 میلیون فقره عادی وحدود 400 هزار فقره رمزدار بوده است. بـر ایـن اسـاس درکل کشور 94.4 درصد از کل تعداد چکهای وصولی عادی و 5.6 درصد رمزداربوده است.

حدود 2051 هزار میلیارد ریال چک وصول شد که حـدود 1322 هزار میلیارد ریال چک عادی و بیش از 729 هزار میلیارد ریال چک رمزدار بوده است. 64.4 درصد از ارزش چک‌های وصولی نیز عادی و 35.6 درصد رمزدار بوده است. 

این در حالی است که در سال‌های اخیر به دلیل بی‌اعتمادی به چک‌های عادی و افزایش شدید تعداد و مبلغ برگشتی‌ها، مردم و کسب وکارها به سمت چک‌های رمزدار رفتند و سهم چک رمزدار از مبلغ وصولی به 70 درصد و سهم چک عادی به 30 درصد رسیده بود. اما در یک‌سال اخیر با رشد اعتبار چک عادی، جمع‌آوری چک‌های رمزدار و تضمینی سرگردان و بدون نام، که دست به دست در بازار می‌چرخید، اکنون شرایطی پدید آمده که سهم چک عادی بیشتر شده است. همچنین چک به نام افراد صادر می‌شود و حامل صادر نمی‌شود. در نتیجه از ابتدا مشخص است که چک عادی یا رمزدار به نام چه کسی صادر شده چه کسی درخواست صدور داشته یا صاحب حساب کیست و همچنین به حساب چه شخصی واریز می‌شود. در نتیجه کاهش سرگردانی چک عامل عمده کاهش تعداد برگشتی است. 

البته برخی کارشناسان معتقدند که این وضعیت باعث رکود معاملات می‌شود و از چک حامل برای معاملات استفاده نمی‌شود و چک به راحتی صادر نمی‌شود و در نتیجه مبادلات اقتصادی با چک نیز کاهش می‌یابد و روی رکود و کاهش رونق و رشد اقتصاد اثر می‌گذارد و عملا استفاده کمتری از چک در معاملات می‌شود. از جمله معاملات خاکستری یا سیاه، قاچاق، یا معاملاتی که افراد نمی‌خواهند به هر دلیلی نامی از آنها در مبادلات باشد، ترجیح می‌دهند که از پول نقد یا دلار یا رمز ارزدیجیتالی استفاده کنند و چک به نام آنها صادر نشود یا در بانک برای وصول چک مراجعه نکنند. 

     تعداد و مبلغ برگشتی کم شد

در اولین ماه سال جاری ۵۶۹ هزار فقره چک برگشت خورده که از نظر تعداد و مبلغ معادل ۲۵.۴ و ۴۹.۳ درصد کاهش داشته است.

در فروردین سال جاری بیش از ۶.۹ میلیون فقره چک به ارزش هر ۱۴۸ هزار میلیارد تومان مبادله شده است که از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب ۲۷.۸ و ۴۲.۷ درصد کاهش یافته است.

معادل ۶.۴ میلیون فقره با ارزش ۱۳۲ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان از چک‌های مبادل‌های وصول شده است که از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب ۲۸ و ۴۱.۸ درصد کاهش دارد.  در کنار چک‌های وصولی بالغ بر ۵۶۹ هزار فقره چک برگشت خورده که از نظر تعداد و مبلغ چک‌های برگشتی به ترتیب با ۲۵.۴ و ۴۹.۳ درصد کاهش داشته است.

در استان تهران بیش از سه میلیون فقره چک با ارزشی معادل ۶۹ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان مبادله شده که بیانگر صدرنشینی استان تهران در مبادله چک در سطح کشور است. چک‌های وصول شده در تهران حدود ۱.۸ میلیون فقره به ارزشی بالغ بر ۶۰ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان و چک‌های برگشتی معادل ۱۴۹ هزار فقره به ارزش ۶ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان گزارش شده است.

علاوه بر این، در فروردین ماه کل کشور حدود ۵۴۹ هـزار فقـره چـک بـه ارزشی بیش از ۱۴ هـزار و ۶۰۰ میلیـارد تومان به دلایل کسری یـا فقـدان موجـودی برگشـت خورده است که از نظر تعداد و ارزش ۹۶.۵ و ۹۲.۴ درصد از کل چک‌های‌برگشتی به دلایل کسری یا فقدان موجودی بوده است.  از سوی دیگر، در استان تهران حدود ۱۴۲ هزار فقره چک به ارزشی حدود ۵ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده که در استان تهران از نظر تعداد ۹۵.۲ درصد و از نظر مبلغ ۸۶.۳ درصد از کل چک‌های برگشتی به دلایل کسری یا فقدان موجودی بوده است. 

براساس داده‌های بانک مرکزی در فروردین‌ماه ۵۶۹ هزار فقره چک به ارزش ۱۵۸ هزار میلیارد ریال برگشت داده شد که در مقایسه با ماه قبل از آن (اسفند ۹۹) از نظر تعداد ۲۵.۴ درصد کاهش داشت.

با توجه به اهمیت کاربرد و امتیاز چک، این ابزار هنوز هم از مهم‌ترین ابزار پرداخت در کشور است. طبق آخرین داده‌های بانک مرکزی از میزان چک‌های مبادله‌ای در فروردین ماه، در کل کشور حدود ۵۶۹ هزار فقره چک به ارزش بیش از ۱۵۸ هزار میلیارد ریال برگشت داده است. براساس جداول بانک مرکزی، چک‌های برگشتی در فروردین ۱۴۰۰ نسبت به اسفند ۹۹ از نظر تعداد ۲۵.۴ درصد و از نظر مبلغ ۴۹.۳ درصد کاهش داشته است.

از کل تعداد و مبلغ چک‌های مبادله شده در فروردین ماه به ترتیب ۸.۲ درصد و ۱۰.۷ درصد برگشت داده شده است در حالی که در اسفند ۹۹ از کل چک‌های مبادله شده ۷.۹ درصد و در فروردین ماه ۱۸.۳ درصد وصول نشد.

در استان تهران حدود ۱۴۹ هزار فقره چک به ارزش ۶۵ هزار میلیارد ریال برگشت داده شد که از نظر تعداد ۷.۷ درصد و ارزش ۹.۷ درصد چک‌های مبادل‌های برگشت داده شده است.

بررسی جداول حاکی از این است که در سایر استان‌های کشور، بیشترین تعداد چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادل‌های به ترتیب به استان‌های کهگیلویه و بویر احمد (۱۳.۵ درصد)، لرستان (۱۱.۵ درصد)، و ایلام (۱۱.۳) درصد است. استان‌های گیلان (۵.۶ درصد)، مازندران (۶.۸ درصد) و گلستان (۷.۱ درصد) پایین‌ترین نسبت تعداد چک‌های برگشت به کل تعداد چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده است. ۹۶ درصد چک‌ها به دلیل کسری موجودی برگشت داده شد.در نخستین ماه سال ۱۴۰۰، در کل کشور حدود ۵۴۹ هزار فقره چک به ارزش بیش از ۱۴۶ هزار میلیارد ریال به دلیل کسری با فقدان موجودی برگشت داده شده است و کسری و فقدان دلیل اصلی این اتفاق بوده است. براساس داده‌های آماری ۹۶ درصد چک‌ها (از نظر تعداد) و ۹۲.۴ درصد از بعد ارزش به دلیل کسری یا فقدان موجودی وصول نشده است.

بررسی استانی چک‌های برگشتی نشان می‌دهد که در استان‌های خراسان جنوبی، اصفهان، کهگیلویه و بویراحمد بیشترین تعداد چک‌های برگشتی به دلیل کسری بودجه و البرز، همدان، خراسان رضوی و خراسان شمالی کمترین میزان را داشتند.

در پایخت نیز ۹۵.۲ درصد از تعداد چک‌های برگشتی و ۸۶.۳ درصد از مجموع مبالغ چک‌ها، به دلیل کسری یا فقدان موجودی وصول نشد.