بازخوانی کارنامه صادراتی ایران

تعادل |

رصد آمارهای تجارت خارجی کشور تا پایان اردیبهشت سال جاری بیانگر این است که میزان صادرات غیرنفتی ایران در این بازه زمانی به ۶.۳ میلیارد دلار رسیده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل افزایشی ۴۸ درصدی را نشان می‌دهد. رصد مقاصد صادراتی ایران نیز نشان می‌دهد، مانند سال‌های گذشته همچنان چین با ۲ میلیارد دلار، اصلی‌ترین واردکننده کالا از ایران به شمار می‌رود. همچنین سه کشور «امارات متحده عربی، ترکیه و افغانستان» نیز به ترتیب میزان واردات خود از ایران در این بازه زمانی راافزایش داده‌اند.اما تحلیل داده‌های آماری حکایت از این دارد که«عراق» به عنوان واردکننده اصلی کالا از ایران در دو ماه ابتدایی امسال کاهش واردات داشته؛ این در حالی است که با بازشدن شدن مرزها انتظار می‌رفت میزان صادرات به این کشور افزایشی باشد نه کاهشی. در میان کالاهای اصلی صادراتی ایران، معدن و پتروشیمی نقش اصلی دارند. همچنین برآوردها نشان می‌دهد، «بنزین، پلی اتیلن، متانول، شمش آهن و فولاد و صنایع فولادی» اصلی‌ترین کالاهای صادراتی ایران در دو ماه ابتدایی سال جاری بوده‌اند. درهمین حال، تازه‌ترین گزارش گمرک حاکی از این است که در سال گذشته ۸۵درصد ارزش صادرات ایران به روسیه، محصولات کشاورزی و غذایی بوده است. از سوی دیگر، بازخوانی روند تجارت به ترکیه نیز نشانگر این است که باوجود موافقت‌نامه‌های تسهیل تجارت ایران و ترکیه، در یکی دو سال اخیر شاهد افت مبادلات بوده‌ایم؛ حالا اما آمارها از بهبود تجارت دو کشور خبر می‌دهد.

    کارنامه دوماهه صادراتی ایران 

 جزییات جدیدی از تجارت خارجی کشور در دو ماهه ابتدایی امسال منتشر شده که نشان می‌دهد، تحولاتی گسترده در بخش‌های مختلف این تجارت است.بر اساس آمارهای رسمی گمرک ایران که از سوی معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران مورد تحلیل قرار گرفته، میزان صادرات غیرنفتی ایران تا پایان اردیبهشت سال جاری به ۶.۳ میلیارد دلار رسیده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل افزایشی ۴۸ درصدی را نشان می‌دهد. در مقابل ارزش واردات نیز رشد حدود ۳۰ درصدی به ثبت رسیده است. به لحاظ وزنی میزان صادرات ایران با رسیدن به مرز ۱۶.۹ میلیون تن رشد ۱۷ درصدی را تجربه کرده، اما واردات از نظر وزنی با عدد ۵.۳ میلیون تنی با کاهشی ۱۶.۵ درصدی روبرو بوده است.  در میان مقاصد اصلی صادرات ایران تغییرات جدیدی رخ داده که پیش بینی آن در ماه‌های گذشته دشوار به نظر می‌رسید. مانند سال‌های گذشته همچنان چین با ۲ میلیارد دلار، اصلی‌ترین واردکننده کالا از ایران به شمار می‌رود. میزان واردات این کشور نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش ۷۴ درصدی داشته است. همچنین سه کشور «امارات متحده عربی، ترکیه و افغانستان» نیز به ترتیب میزان واردات خود از ایران را ۲۵، ۱۷۲ و ۸درصد افزایش داده‌اند. اما تغییر عجیب ثبت شده کاهش ۱۳ درصدی صادرات ایران به عراق در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته است. تحلیل داده‌های آماری بیانگر این است که عراق به عنوان دومین واردکننده اصلی کالا از ایران در دو ماه ابتدایی امسال کاهش واردات داشته است. این در حالی است که سال گذشته با توجه به مسدود بودن مرزها، میزان تجارت پایین بود و به نظر می‌رسید این آمار امسال باید رشد کند. در حوزه واردات اما تغییرات بسیار گسترده‌تر است. رتبه نخست صادرکنندگان کالا به ایران از چین به امارات متحده عربی انتقال یافته و این همسایه جنوبی با رشد ۱۸۱ درصد صادرات خود به ایران در این مدت ۱.۸ میلیارد دلار صادرات را ثبت کرده است. چین ۱.۵ میلیارد دلار و ترکیه نیز ۶۳۲ میلیون دلار کالا به ایران صادر کرده‌اند.تغییر دیگر در جدول واردات، بازگشت کشورهای اروپایی به این عرصه است. با کنار رفتن کشور «هند » و «آلمان» با وجود کاهش در آمار نهایی، همچنان چهارمین صادرکننده عمده کالا به ایران است و پس از آن سوییس با رشد قابل توجه ۲۰۰۰ درصد قرار دارد. در میان کالاهای اصلی صادراتی ایران، معدن و پتروشیمی نقش اصلی دارند. برآوردها نشان می‌دهد که «بنزین، پلی اتیلن، متانول، شمش آهن و فولاد و صنایع فولادی» اصلی‌ترین کالاهای صادراتی ایران در دو ماه ابتدایی سال جاری بوده است. در میان کالاهای وارداتی نیز ذرت دامی، روغن خام سویا، روغن آفتاب گردان، شکر، کنجاله، گندم، جو، دانه سویا و برنج قرار دارند.

    جزییات صادرات به روسیه 

از سوی دیگر، براساس تازه‌ترین آمار اعلامی از سوی سخنگوی گمرک، ایران در سال گذشته یک میلیون و 51هزار و 71تن انواع کالا به ارزش 504میلیون و 575هزار و 624دلار به روسیه صادر کرده است که 429میلیون و 624 هزار و 813دلار آن انواع محصولات شیلاتی، کشاورزی و غذایی بوده است که 68درصد وزن و 85درصد ارزش کالاهای صادراتی ایران به روسیه را به خود اختصاص داده است. «سیب» با 95میلیون و 500هزار دلار در صدر کالاهای صادراتی کشورمان به روسیه قرار دارد وانواع «پسته» به ارزش 56میلیون و 750هزار دلار، در رتبه دوم قرار گرفته است. همچنین رصد سبد صادراتی ایران به روسیه نشانگر این است، «کیوی» با 30 میلیون دلار، «انگور» با 28میلیون دلار، «آلبالو» با 22میلیون دلار، «فلفل» با 22میلیون دلار، «گوجه فرنگی» با 16میلیون دلار، «رب گوجه فرنگی » با حدود15میلیون دلار، «انواع آب میوه و ژله و مربا» با 12میلیون دلار و «انواع سبزیجات تازه »با 9میلیون و 133هزار دلار، به ترتیب 10 کالای اول کشاورزی و غذایی صادراتی ایران به روسیه هستند. همچنین «کاهو» با هشت میلیون و 800هزار دلار، «ماهی و میگو» با هشت میلیون و 440هزار دلار، «لبنیات» با هفت میلیون و 700هزار دلار، «سیر» با چهار میلیون و 400هزار دلار، «هندوانه» با چهار میلیون دلار، «بادمجان» با سه میلیون و 750هزار دلار، «انواع کلم» با سه میلیون و 700هزار دلار، «زردآلو» با سه میلیون و 500هزار دلار، «خیار» با سه میلیون و 275هزار دلار، «توتون» با سه میلیون و 53هزار دلار، «انواع سبزیجات و و میوه‌های سخت پوست» با ۲ میلیون و 924هزار دلار، کرفس با دو میلیون و 250 هزار دلار، «شکلات و انواع بیسکوییت» با دو میلیون دلار، پیاز با یک میلیون و 674هزار دلار، «نمک خوراکی» با یک میلیون و 232هزار دلار، «سیب زمینی» با یک میلیون و 230هزار دلار و «انواع چای» با 550هزار دلار، «گل‌های خشک و نعناع» با 235هزار دلار، انواع ادویه و حنا با 300هزار دلار در رتبه‌های بعدی خرید روسیه از ایران قرار دارند.

     دلیل رشد صادرات روسیه چیست؟ 

در همین حال، شعیب بهمن کارشناس مسائل روسیه یکی از دلایل رشد صادرات روسیه به ایران را مساله تحریم می‌داند و می‌گوید: در طول سال‌های اخیر با شدت گرفتن تحریم‌ها علیه ایران، مراودات اقتصادی ایران با بعضی از کشورهای غربی به خصوص اروپایی کاهش پیدا کرده است. بنابراین ایران به دنبال یافتن جایگزین‌های دیگر در کشورهای مختلف است که روسیه توانسته بخشی از این جایگزین‌ها را به خوبی تامین کند.به گفته این کارشناس مسائل روسیه، مساله مهم در این باره نگاه کوتاه‌مدت به روابط اقتصادی است. در این دوره اخیر ایران ناگزیر به استفاده از کالاها و خدمات روسی شده است اما متاسفانه این موضوع کوتاه‌مدت است. روس‌ها هم اعتقاد دارند که هرگاه روابط ایران با کشورهای غربی و به خصوص اروپا بهبود پیدا کند، سریعا اروپایی‌‌ها جایگزین روسیه می‌شوند. دو کشور باید تعاملات و روابط موجود را پایدار کنند و آن را توسعه ببخشند. این کارشناس با تاکید بر اینکه نباید به رابطه با روسیه به عنوان رابطه وارداتی نگاه کنیم، به «ایلنا» گفته است: ما می‌توانیم نگاه صادرات‌محور نیز داشته باشیم. در اقتصاد ایران هم مولفه‌ها و زیرساخت‌هایی وجود دارند که می‌توانند زمینه‌های صادرات به روسیه را فراهم کنند. بنابراین ما باید دیدگاه جامع، کامل و بلندمدتی به روابط تجاری با روسیه داشته باشیم و همچنین نقاط همکاری و بازارهای طرف مقابل را شناسایی کنیم. بهمن معتقد است که در روابط با روسیه بیش از آنچه روابط اقتصادی و تجاری حاکم باشد، نگاه سیاسی حاکم است. کمااینکه طی سال‌های گذشته ما حتی یک رایزن بازرگانی نیز در روسیه نداشتیم. اگر این موضوع را با کشوری مانند ترکیه مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که ترک‌ها در شهرهای مختلف روسیه رایزن بازرگانی دارند و به رغم همه اختلافاتی که با روس‌ها در زمینه مسائل سیاسی دارند ولی سطح مبادلات‌شان با روسیه بسیار بیشتر از ایران است.

     صادرات به ترکیه 

از سوی دیگر، آمارهای رسمی ترکیه از افزایش ۵۳ درصدی مبادلات کالایی با ایران در سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۱ میلادی در مقابله با مدت مشابه سال قبل حکایت دارد؛ با توجه به اینکه محدودیت‌های کرونا در هر دو دوره زمانی تقریباً یکسان بوده، به نظر می‌رسد با کاهش تنش‌های ارزی و همچنین تغییر فضای سیاسی در دوره پساترامپ، یخ تجارت ایران با ترکیه نیز در حال باز شدن است.ایران و ترکیه باوجود امضای موافقت‌نامه ترجیحی و سابقه دیرینه دادوستد، همچنان در رساندن حجم مبادلات خود به سطحی متناسب آب ظرفیت‌ها ناموفق بوده‌اند اما در سال‌های اخیر تحت تأثیر تحریم، تنش ارزی ایران و همچنین شیوه کرونا، مراودات دو کشور به پایین‌ترین میزان رسیده بود که فعلاً آمارهای رسمی از بهبود آن حکایت دارد. رصدتجارت ایران و ترکیه در سه‌ماهه ۲۰۲۱ میلادی حاکی از این است که ۹۸.۱ درصد از ارزش کل صادرات کالایی ایران به این کشور فقط ۲۰ قلم کالا بوده که از تنوع پایین اقلام صادراتی ایران به این کشور حکایت دارد.بررسی فهرست ۲۰ گانه اقلام صادراتی ایران به ترکیه نشان می‌دهد کالاهای فصل ۳۹ کتاب مقررات صادرات و واردات شامل پلاستیک و اجزای آن با سهم ۳۷ درصدی و پس‌ازآن، اقلام مشمول فصل ۷۴ شامل مس و مصنوعات مس با سهم ۱۹ درصدی، اقلام مشمول فصل ۷۹ شامل روی و مصنوعات آن با سهم ۱۱ درصدی و اقلام مشمول فصل ۷۶ شامل آلومینیوم و مصنوعات آن با سهم ۱۰ درصد از کل ارزش صادرات، بخش عمده صادرات ایران به ترکیه را تشکیل داده‌اند.آمارها نشان می‌دهد این چهار گروه کالایی، در حالی در صدر فهرست فصول عمده صادراتی ایران به ترکیه قرار گرفته‌اند که ارزش صادرات آنها نسبت به فصل نخست ۲۰۲۰ با افزایش بیش از دو برابری همراه بوده است. بررسی‌ها حاکی از این است که در میان ۲۰ قلم نخست صادراتی ایران به ترکیه، صادرات «محصولات صنعت آردسازی شامل مالت، نشاسته و فکول، اینولین و گلوتن گندم» و همچنین «فرآورده‌های سبزیجات، میوه‌ها و محصولات نباتی» نیز با رشد مواجه شده است. به گزارش «تعادل»، آمارهای گمرک ایران در پایان سال ۱۳۹۹، نشان می‌دهد، تجارت خارجی سالانه ایران ۱۴۵.۷ میلیون تن به ارزش ۷۳ میلیارد دلار بوده که از این میزان نزدیک به ۱۱۲.۳ میلیون تن به ارزش ۳۴.۵ میلیارد دلار صادرات و ۳۳.۴ میلیون تن به ارزش ۳۸.۵ میلیارد دلار واردات بوده است.همچنین مطابق آمارها، از مجموع واردات صورت گرفته بیش از ۲۳ میلیون تن به ارزش بالغ بر ۱۲ میلیارد دلار کالاهای اساسی بوده است که نشان می‌دهد ۷۰ درصد وزن کالاهای وارداتی ایران را کالاهای اساسی تشکیل می‌دهد و مابقی نیز عمدتا مواد اولیه تولید هستند.