اختلاف نظر بر سر زمان اضافه شدن عرضه نفت ایران
کاهش قیمت نفت دامن شرکت‌های متوسط و کوچک را گرفته است
گروه انرژی نادی صبوری
همه بر اهمیت نفت واقف هستند. شاید نفت تنها کالایی محسوب شود که با وجود اینکه معاملات آن در زندگی روزمره مردم عادی صورت نمی‌گیرد و دور از چشم‌ها و در اسکله‌ها تحویل داده می‌شود تا این اندازه برای مردم حساسیت‌برانگیز است. قیمت نفت برای همه با اهمیت است. برای من هر روز سوار شدن در تاکسی فرصتی است تا ارزیابی کنم که مردم در کوچه و خیابان به چه چیزهایی فکر می‌کنند و می‌توانم بگویم درکنار قیمت کالاهای سبد خانوار مثل سیب‌زمینی و پیاز و برنج، قیمت نفت نیز در مکالمات روزانه مردم جایی برای خود دارد. نفت برای مردم کشوری در خاورمیانه که اقتصادی وابسته به درآمد صادرات نفت دارد مانند آب حیاتی است و حالا این مردم با توجه به خبر تفاهم هسته‌یی منتظر هستند تا اثر آن را بر افزایش صادرات نفت و در نتیجه بر بهبود کیفیت زندگی‌شان حس کنند. یکی از مهم‌ترین سوال‌هایی که اکنون ذهن مردم را درگیر خود کرده، این است که ایران چه زمانی خواهد توانست صادرات نفت خود را افزایش دهد؟ مسوولان وزارت نفت جوابی صریح دارند: «بلافاصله بعد از برداشته شدن تحریم‌ها» بیژن زنگنه، وزیر نفت در تازه‌ترین حضور مطبوعاتی خود در جمع خبرنگاران شب قبل از افتتاح فاز
12پارس جنوبی و در سال تشریفات این فرودگاه با قطعیت اظهار کرد که ایران خواهد توانست با برداشته شدن تحریم‌ها تولید خود را یک میلیون بشکه افزایش دهد. محسن قمصری، مدیر امور بین‌الملل وزارت نفت و مسوول فروش نفت ایران نیز موضعی مشابه با وزیر دارد. اما در میان کارشناسان دنیای نفت در این زمینه اختلاف نظر وجود دارد. درحالی که اداره اطلاعات انرژی امریکا در تازه‌ترین گزارش خود که «تعادل» متن کامل آن را بررسی و منتشر کرده است، پیش‌بینی می‌کند که ایران در صورت برداشته شدن تحریم‌ها خواهد توانست حداقل تا انتهای سال 2016 معادل حداقل 700هزار بشکه بر تولید نفت خود اضافه کند.
پیش‌بینی آقای رییس از تولید ایران
رییس آینده آژانس بین‌المللی انرژی روز گذشته نظر متفاوتی را بیان کرده است. فتیح بیرول، رییس آتی ترکیه‌یی این آژانس به رویترز گفته است: «بازار جهانی نفت تا ۵ سال پس از لغو تحریم‌ها شاهد افزایش قابل توجهی در صادرات نفت ایران نخواهد بود.» نرسی قربان، کارشناس اقتصاد انرژی اما معتقد است که برآورد اداره اطلاعات انرژی امریکا به واقعیت نزدیک‌تر است. او به «تعادل» می‌گوید: «تولید نفت ایران به واسطه تحریم‌ها متوقف شده بود و مساله در ایران نداشتن پتانسل تولید نیست.» مهدی یوسفی، کارشناس مسایل بازار موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی نیز در این باره به «تعادل» می‌گوید: «تفاوت میان برآورد گزارش اداره اطلاعات انرژی امریکا و اظهارنظر رییس آتی آژانس بین‌المللی انرژی این است که گزارش اولی با عدد و رقم بوده اما اظهارنظر آقای بیرل عدد ندارد در نتیجه نمی‌توان به‌طور قطع گفت که منظور او از «افزایش قابل توجه» چه بوده است؟»
رییس بعدی آژانس بین‌الملل انرژی گفته است حتی اگر ایران و قدرت‌های جهانی تا پایان ژوئن به توافق نهایی دست یابند، بازار جهانی نفت تا 5 سال شاهد افزایش قابل توجهی در صادرات نفت ایران نخواهد بود. اما کارشناس اقتصاد انرژی اعتقاد دارد که بازگشت نفت ایران به بازار بیش از آنکه در گرو افزایش تولید باشد در گرو توانایی ایران برای بازاریابی و بازپس‌گیری سهم خود است. نرسی قربان می‌گوید: «احتمالا نظر رییس بعدی آژانس بین‌المللی انرژی درباره افزایش تولید ایران نسبت به متوسط 3میلیون و 800 هزار بشکه‌یی قبل از تحریم است در غیر این حالت افزایش تولید نفت ایران نسبت به تولید بیش از 2میلیون بشکه‌یی درحال حاضر چیز بعید و سختی به نظر نمی‌آید».
اداره اطلاعات انرژی امریکا نیز در تازه‌ترین گزارش خود درباره پتانسیل افزایش تولید و صادرات نفت خام ایران نوشته بود: «ایران ذخیره 30میلیون بشکه‌یی نفت خام در اختیار دارد و از نظر تکنیکالی این ظرفیت را دارد که تا در جهشی با سرعت زیاد حداقل 700هزار بشکه در روز بر تولید خود اضافه کند»
برگشت به بازار نفت زمان‌بر است
یوسفی، کارشناس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی معتقد است: «تجربه گذشته نشان می‌دهد که بازگشت کشورهایی که مدت زمان زیادی از بازار دور می‌مانند و به واسطه دلایل مختلف تولید خود را کاهش می‌دهند زمان‌بر است. این تجربه در مورد عراق، روسیه و حتی خود ایران در زمان جنگ نیز مصداق پیدا می‌کند. بازگشت «زمان‌بر است اما بر سر مدت این زمان اختلاف نظر وجود دارد.» او می‌گوید: «به هر حال مهم‌ترین نهاد در داخل کشور برای قضاوت وزارت نفت است که اعلام کرده، ایران خواهد توانست تولید خود را یک میلیون بشکه افزایش دهد.» یوسفی در ادامه می‌گوید: «اکنون مشخص نیست اظهارنظر رییس آتی آژانس بین‌المللی انرژی درباره سرمایه‌گذاری‌های جدید در نفت ایران و مازاد بر 600 هزار بشکه سابق است یا صحبت بر سر همین تولید فعلی است در نتیجه نمی‌توان قضاوت چندانی روی این اظهارنظر مطرح کرد».
اما گذشته از زمان و میزان اضافه شدن نفت خام ایران به بازار، کاهش چشمگیر قیمت نفت در ماه‌های اخیر عواقب دیگری نیز داشته است. رییس آتی آژانس بین‌المللی انرژی در این باره می‌گوید: «رشد اقتصاد جهانی به خصوص در آسیا و اروپا و سرمایه‌گذاری برای افزایش تولید نفت عوامل مهم تعیین‌کننده روند قیمت نفت در آینده خواهد بود.»
وی در ادامه بیان می‌کند: «ما شاهد یک چشم‌انداز رشد اقتصادی بسیار کند در اروپا هستیم. رشد اقتصادی اروپا برای تعیین تقاضا برای نفت بسیار اهمیت دارد.» بیرول همچنین اظهار می‌کند درحالی که کاهش قیمت‌ها موجب خروج 100میلیارد دلار سرمایه از بخش نفت در سال 2015 شده، تنش‌های ژئوپلیتیک در خاورمیانه، تردیدهایی را در مورد امنیت سرمایه‌گذاری شرکت‌های جهانی در این منطقه ایجاد کرده است.
وی با اشاره به کاهش 20درصدی سرمایه‌گذاری شرکت‌های جهانی در سال 2015 می‌گوید: «ما حتی در زمان بحران مالی، هرگز شاهد کاهش چنین حجمی از سرمایه‌گذاری نبوده‌ایم.» او اضافه می‌کند: «اگر کند شدن تولید و رشد قوی تقاضا با هم اتفاق بیفتد، این ممکن است موجب وارد آمدن فشار افزایشی بر قیمت‌ها در آینده شود.» آژانس بین‌المللی انرژی بخش بزرگی از این کاهش سرمایه‌گذاری را در کشورهای امریکا، کانادا و برزیل می‌داند.
بیرل در ادامه می‌افزاید: «این بدان معناست که رشد تولید در امریکا ممکن است به میزان قابل توجهی کاهش یابد و این یک عامل مهم برای بازار نفت در دوره‌های سه ماهه بعدی خواهد بود... دشوار می‌توان عدد و رقمی را بیان کرد اما احتمالا ممکن است این کاهش بر تولید نفت امریکا در سال 2016 تاثیر بگذارد.»
ادغام شرکت‌های متوسط نفتی
در ابرشرکت‌ها
نشانه‌های تاثیر کاهش قیمت نفت بر تولید که بیرل بر آن اشاره می‌کند را می‌توان در ادغام شرکت‌های نفتی متوسط در ابرشرکت‌ها دید. به گزارش «تعادل» به نقل از گاردین این هفته همزمان با قرارداد 70میلیارد دلاری شرکت داچ با شرکت بی‌جی برای عهده‌داری این شرکت دور جدیدی در ادغام‌های بزرگ نفتی و خلق ابرشرکت‌ها ایجاد شد. حالا همه چشم‌ها به شرکت اکسون موبیل دوخته شده است. این شرکت که غول بزرگ‌ترین سهامداران انرژی محسوب می‌شود اکنون که قیمت نفت کاهش یافته و جبهه‌یی از فروشندگان را ایجاد کرده با پول و فرصت زیادی مواجه شده است. مدیرعامل اکسون اخیرا در یکی از دیدارهای نادر خود با تحلیلگران وال‌استریت با افتخار اعلام کرده که تماس‌های جدی از بانک‌های سرمایه‌گذار دریافت کرده است که به دنبال ناجی برای شرکت های پریشان‌حال نفتی هستند. هرچند که بهای نفت برنت حوزه دریای شمالی اخیرا نسبت به قیمت 115دلاری ماه ژوئن سال گذشته کاهش شدیدی یافت و به کمتر از 60 دلار در ازای هر بشکه رسید اما بسیاری از شرکت‌های انرژی بعد از یک دوره سه ساله بهره بردن از قیمت‌های بالای نفت قرارداد خود را تمدید کردند.
یکی از مهم‌ترین هدف‌ها، پرچمدار سابق گروه نفتی بریتانیا بی‌پی بوده است. اما واقعیت این است که مسایل قانونی حادثه دیپ‌واتر هورایزن در خلیج مکزیک و ارتباط عمیق آن با بخش نفتی دولت روسیه، این شرکت را به یک قرص سمی تبدیل کرده که هیچ‌کس تمایلی به فروبردن آن ندارد.
صحبت‌های ناتمامی نیز در مورد آینده دیگر شرکت‌های اروپایی انرژی نظیر توتال فرانسه و انی ایتالیا وجود دارد و دیگر شرکت‌های امریکایی نظیر شورون، کونوکوفیلیپس و آنادارکو یا مینوس پلترای دریای شمال را نادیده گرفته‌‌اند. آخرین دور ادغام های بزرگ شرکت‌های نفتی یعنی زمانی که شورون به تگزاکو، کونوکو به فیلیپس و اکسون به موبیل ملحق شد نیز افت شدید قیمت نفت جرقه این امر را زد.
مدیرعامل بعدی شرکت بعدی بی‌پی، جان براون نیز در همان زمان ابتدا آماکو و به دنبال آن آرکو و کاسترول را تصاحب کرد.
