خطر انحصارگرایی در صنعت لوازم خانگی

تعادل |

تشکل بخش‌خصوصی در حوزه لوازم خانگی به دنبال انحصارگرایی. درخواست انجمن صنایع لوازم خانگی ایران از دولت برای ممنوعیت واردات کالاهای خارجی، حکایت جدیدی است که صنعت کشور پیش از این، روایت‌هایی از آن را از دولتی‌ها شنیده است؛ ‌درست مثل خودکفایی در تولید گندم یا صنعت خودرو. اما پرسش این است که آیا با ایجاد انحصار و بستن دروازه واردات می‌توان در این صنعت به خودکفایی رسید؟ فعالان اقتصادی معتقدند با ایجاد انحصار، اصل رقابت که تکمله رشد و شکوفایی صنایع است، مورد خدشه قرار خواهد گرفت. آنها می‌گویند این استراتژی که جلوی واردات بخشی از صنعت گرفته شود تا آنکه واحدهای تولیدی بقا داشته باشند و در زمانی که دوره آن نیز مشخص نیست، به شکوفایی برسند، از اساس اشتباه است و این رویکرد هیچ جایگاهی در اقتصاد امروز جهان ندارد .از این منظر، سیاست دولت در این صنعت باید بر این اصل استوار باشد که با مدیریت واردات در مسیر متعادل کردن بازار گام بردارد، تا هم فضای مسموم بازار لوازم خانگی را رقابتی کند، هم تا مانع از انحصار طلبی و قاچاق در بازار شود.

    تولید در زمین بدون رقیب 

 تا پیش از این شاهد گفته‌هایی چون جشن خودکفایی گندم و سایر محصولات کشاورزی بودیم، حال این شعارها به حوزه تولیدات صنعتی نظیر لوازم خانگی، خودرو ...نیز سرایت کرده است. به‌طوری‌که وزیر صمت به تازگی در اظهاراتی گفته است: «با تداوم وضعیت مطلوب تولید لوازم‌‌خانگی در آینده نزدیک جایی برای عرض‌اندام برندهای خارجی وجود نخواهد داشت» علیرضا رزم‌حسینی با ترسیم سیاست‌های وزارت صمت در جهت تحقق شعار پشتیبانی و رفع موانع تولید، بیان کرده: «سیاست وزارت صمت در جهت تقویت تولید داخلی و کالای ساخت ایرانی است و اگر وارداتی هم صورت گیرد، در جهت تقویت همین هدف و تامین مواد اولیه واحدهای تولیدی کشور است.» سیاستی که به نظر می‌رسد حتی روی کاغذ هم منطقی نباشد؛ چراکه با منع ورود برندهای خارجی نه تنها شاهد انحصار در بازار داخلی خواهیم بود، بلکه مانع از شکل‌گیری رقابت، تولید بی‌کیفیت و عدم ورود تکنولوژی‌های جدید به کشور خواهیم بود. 

اما جالب‌تر اینجاست که انجمن صنایع لوازم خانگی ایران که تشکلی خصوصی است و اعضای آن گروهی از تولیدکنندگان و صنعتگران لوازم خانگی به شمار می‌روند، طی درخواستی از دولت، خواستار ممنوعیت واردات لوازم خانگی به کشور طی یک دوره پنج‌ساله شدند. آنطور که دبیرکل این انجمن صنعتی عنوان کرد، این درخواست با هدف حمایت از صنایع داخلی صورت گرفته و درخواست‌کنندگان به دنبال آن هستند تا ممنوعیت واردات کالاهای این بخش همزمان با اجرای برنامه هفتم توسعه، در دستورکار قرار گیرد. این درخواست از سوی انجمن صنایع لوازم خانگی ایران در حالی به تازگی مطرح شده است که وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز از جشن خودکفایی در صنعت لوازم خانگی طی آینده‌ای نزدیک خبر داد و سیاست وزارتخانه متبوعش که در روزهای پایانی دوره دوازدهم به سر می‌برد را اینگونه اعلام کرد که «تا زمانی که نیازی در داخل وجود نداشته باشد، وارداتی صورت نمی‌گیرد.»

با این حال، تقاضای انجمن صنایع لوازم خانگی ایران برای ممنوعیت واردات کالاهای خارجی، با واکنش کارآفرینان و فعالان اقتصادی مواجه شده است. در این رابطه، سید حسین سلیمی از صنعتگران با سابقه و از اعضای اتاق بازرگانی ایران، از مواجهه با چنین رویکردی از سوی یکی از تشکل‌های بخش‌خصوصی اظهار تاسف کرد و این نکته را یادآور شد که صنایع کشور در زمین رقابت، قوام و قدرت پیدا می‌کنند و تجارب داخلی و بین‌المللی در طول تاریخ صنعت جهان نشان داده که اعمال ممنوعیت‌ و برافراشتن دیوار بلند تعرفه‌ها و محدودیت‌ها برای حمایت از صنایع، نتیجه‌ای غیر از انحصارگرایی و تضعیف مصرف‌کنندگان داخلی در پی نخواهد داشت.

این کارآفرین در حوزه صنعت، به صنعت خودروسازی در کشور اشاره کرد و با بیان اینکه وضعیت کنونی این صنعت باید آینه تمام نمای تصمیم‌گیری‌های اینچنینی باشد، به «پایگاه خبری اتاق تهران» گفت: در حمایت از تولید و صنایع داخلی، شک و شبهه‌ای در کشور وجود ندارد و بخش‌خصوصی به‌طور قاطع خود بر این باور است که صنعت کشور باید به‌طور جدی مورد حمایت قرار گیرد، اما این استراتژی که جلوی واردات بخشی از صنعت گرفته شود تا آنکه واحدهای تولیدی بقا داشته باشند و در زمانی که دوره آن نیز مشخص نیست، به شکوفایی برسند، از اساس اشتباه است و این رویکرد هیچ جایگاهی در اقتصاد امروز جهان ندارد. سلیمی، افزود: تببین سیاست‌های حمایتی، بر عهده دولت است و انجمن یا تشکل‌های صنعتی نیز باید پیرو اصل وجود رقابت در عرصه تولید باشند و این نکته را فراموش نکنند که مصرف‌کننده داخلی باید اختیار لازم برای انتخاب کالای مورد نیاز خود را داشته باشد و اینکه با اعمال محدودیت‌ها، این اختیار را از مصرف‌کننده سلب کنیم، شایسته صنایع کشور نیست.

    جریان‌سازی برای شکل‌گیری انحصار 

از سوی دیگر، با توجه به اینکه صنعت لوازم خانگی ایران با عدم تناسب عرضه و تقاضا مواجه است و بخشی از نیاز داخلی از طریق قاچاق کالا تامین می‌شود، برخی برندهای داخلی با جریان‌سازی به دنبال ادامه ممنوعیت واردات لوازم خانگی هستند، این در حالی است که عملا این مساله به افزایش قاچاق لوازم خانگی دامن زده که هیچ منافعی برای کشور ندارد. از این رو، دولت در شرایطی کنونی باید در مسیر متعادل کردن بازار گام بردارد، تا فضای مسموم بازار لوازم خانگی را رقابتی و تا مانع از انحصار طلبی و قاچاق در بازار شود.

به‌طوری‌که رییس کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی ایران چندی پیش با انتقاد به اینکه در حال حاضر برخی تولیدکنندگان داخلی فناوری دست دوم را به کشور وارد کرده‌اند و از این طریق مدعی بومی‌سازی لوازم خانگی در ایران هستند، گفته بود: به‌طور قطع ایران با استفاده از فناوری‌های از رده خارج کشورهای شرق آسیا نمی‌تواند در بازار لوازم خانگی حرفی برای گفتن داشته باشد، به همین دلیل باید واردات لوازم خانگی در کشور از سر گرفته شود و البته این به معنی عدم حمایت از تولید داخلی نیست و شرکت‌هایی که توان رقابت در بازار دارند می‌توانند محصولات خود را در داخل و خارج عرضه کنند.

ابوالفضل روغنی گلپایگانی با بیان اینکه لوازم خانگی وارداتی مشمول تعرفه هستند، به همین دلیل مشکلی برای تولیدات داخلی ایجاد نمی‌کنند، به «خبرگزاری موج» گفته است: در شرایط کنونی تولیدکننده‌ای می‌تواند مدعی عرضه محصولات با کیفیت باشد که صادرات داشته باشد و هر شرکتی که به این توانمندی رسیده باشد، به‌طور قطع به دنبال انحصار بازار نخواهد رفت و مصرف‌کننده‌ها هم با استفاده از محصولات با کیفیت داخل به دلیل قیمت رقابتی و مناسبی که دارد از این مزیت بهره مند خواهند شد.

از طرفی، نگاهی به جهان اطراف نشان می‌دهد که حتی در کشورهای دارای بهترین تولیدات لوازم خانگی و خودرو، نظیر کره، ژاپن، آلمان، امریکا و... نیز کالاهایی با برندهای غیرملی آن کشورها به وفور به چشم می‌خورد و می‌توان در کشور تولیدکننده سامسونگ و ال جی، ردپای بوش و در کشور تولیدکننده بی‌ام و، حضور تویوتا و هیوندای را مشاهده کرد. دلیل حضور این برندها هم به این دلیل است که این محصولات، کالاهایی رقابتی‌ هستند که با میل و سلیقه و نیازهای متفاوت مصرف‌کنندگان گره خورده‌اند. 

براین اساس جشن خودکفایی صنعت لوازم خانگی یا ممنوعیت واردات به مدت ۵ سال دراین حوزه در شرایطی مطرح می‌شود که بازار لوازم خانگی ایران در رکود عمیقی فرو رفته که ناشی از عدم تمایل مصرف‌کنندگان به خرید است؛ بخشی از این مساله ناشی از تورم و گرانی کالا و کاهش قدرت خرید مردم است، اما بخش دیگر این مساله متاثر از عدم رضایت مصرف‌کننده از محصولات بازار است‌؛ بنابراین این به معنی ضرورت ایجاد فضای رقابتی برای بازار لوازم خانگی است تا تولیدکننده‌ها متناسب با نیاز مصرف‌کننده کیفیت محصولات خود را بالا برند و توان صادرات به کشورهای همسایه هم پیدا کند و از این طریق وضعیت تولیدات ملی هم محک خواهد خورد که چقدر اداعای برندهای داخلی واقعی است. این در حالی است که برخی تولیدکنندگان مونتاژکار داخلی در عرصه لوازم خانگی. به بهانه حمایت از تولید داخل و لابی‌گری در فضای رانتی ومسموم اقتصاد و همچنین لابی‌گری با برخی از مدیران دولتی، مانع از ورود برندهای خارجی به کشور شدند. حال در گامی فراتر به دنبال این هستند تا با بسته شدن کامل دروازه‌های واردات از آب گل‌آلودی که چرخه تولید و عرضه محصولات لوازم خانگی را در برگرفته، به نفع خود ماهی بگیرند.