سرنوشت بورس تغییر می‌کند؟

تعادل|رقیه ندایی|

سال‌هاست که تالار شیشه‌ای و سهامداران با محدودیت دامنه نوسان دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این محدودیت مدت‌هاست که دست‌کاری می‌شود و پدیده‌هایی همانند صف‌نشینی و انجماد معاملاتی را به وجود آورده که نتیجه‌ای جز تخریب بازار سرمایه را ندارد. به عقیده بسیاری از کارشناسان اقتصادی و فعالان بورسی این فرآیند با ناکارآمد کردن بازار می‌تواند کوچ دایمی سرمایه را از بورس پدید آورد. باوجوداین در کنار تجربه‌های مثبت دنیا از ایجاد دامنه‌های غیر محدودکننده برای افزایش پویایی بازار، در ایران همواره دامنه مستحکم و ثابتی برای معاملات بدون توجه به تجمع سفارش‌ها و تغییرات روزانه قیمتی تعیین‌شده است. دامنه نوسان بورس که از سال گذشته تاکنون تغییراتی را داشت و از مثبت و منفی ۵ درصد به منفی دو تا مثبت ۶ درصد رسید و این تصمیم توسط شورای عالی بورس و باهدف تعادل‌بخشی به این بازار گرفته شد. البته عمر این تصمیم حدود سه ماه بود و دامنه نوسان از ابتدای اردیبهشت به مثبت شش و منفی سه افزایش یافت و درنهایت از ۲۵ اردیبهشت دوباره دامنه نوسان قیمت همه شرکت‌های حاضر در بورس و فرابورس، متقارن و در محدوده مثبت و منفی پنج‌درصدی دادوستد شد. به عقیده بسیاری از کارشناسان بازار سرمایه با توجه به شرایط اقتصادی در کشور دامنه نوسان باید به سمت زیادشدن حرکت کند و سپس فرآیند حذف آن در بازار سهام کلید بخورد. دهقان دهنوی، رییس سازمان بورس نیز در روز 27 فروردین‌ماه صراحتاً اعلام کرد که ازنظر من بازار خوب بازاری است که یا دامنه نوسان نداشته باشد یا دامنه آن گسترده باشد. صحبتی که انتظار حذف دامنه نوسان رابین اهالی بازار ایجاد کرد. رییس سازمان بورس در آخرین گفت‌وگوی خود در خصوص دامنه نوسان توضیح داد: یک طرح مطالعاتی درمورد دامنه نوسان ایجاد شده است و سعی کردیم مدل کاملی داشته باشیم. البته نتیجه آن هنوز مشخص نیست و زمانی که مدل کامل شود، اعلام خواهیم کرد. البته رییس سازمان بورس در خصوص زمان طرح دامنه نوسان توضیحی نداده و اغلب کارشناسان بازار سرمایه براین عقیده‌اند که موضوع دامنه نوسان به دولت بعدی کشیده خواهدشد. در سال جاری دامنه نوسان تغییر کرد و به عقیده کارشناسان و مدیران بورسی این تغییر برای افزایش نقد شوندگی بازار سرمایه بود اما؛ در اصل تأثیری بر روی نقد شوندگی ندارد و نداشته چراکه؛ اعتمادی در بازار وجود نداشت که بتواند بر روی نقد شوندگی تاثیر بگذارد. این روزها روند معقول اعتمادسازی در بورس انجام‌شده و باید دید آینده دامنه نوسان چه می‌شود.

     اثرات دامنه نوسان

در بازارهای مالی به‌ خصوص بورس به دلیل وجود برخی پیچیدگی‌‌ها و ریسک ‌پذیر بودن آن، باید توسط نهاد نظارتی بازار سرمایه یکسری محدودیت‌هایی در نظر گرفته شود. یکی از این محدودیت‌‌ها در حوزه دامنه نوسان قیمت سهم است. دامنه نوسان در بورس ایران به دلیل کمبود آگاهی‌های مالی و آشفتگی‌های قیمت و حساسیت بازار به شایعات و هیجانات ایجاد شده تا از ضرر و زیان سهام داران خرد و افراد مبتدی و کم تجربه جلوگیری شود. دامنه نوسان در بازارهای جهانی مانند فارکس وجود ندارد. بورس در هر کشوری نماد یک بازار رقابتی کامل است. زیرا تعداد خریداران و فروشندگان در آن بسیار زیاد است، اطلاعات به‌طور کامل در دسترس همگان قرار دارد و مهم‌تر از همه، قیمت توسط افراد فعال بازار بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا تعیین‌ شده و نتیجه دیکته قیمت‌ها از جایی خارج از بازار نیست. یکی از مهم‌ترین وظایف نهادهای ناظر بازار سرمایه، کنترل نوسان‌ها و موج‌های پر تلاطم بازار است. این کنترل با استفاده از ابزارها و قوانین مختلف انجام می‌شود. یکی از مهم‌ترین ابزارهای مورد استفاده در بورس اوراق بهادار تهران، دامنه نوسان است.دامنه نوسان باعث کاهش ریسک و نوسانات هیجانی قیمت در بازار می‌شود و برای افراد تازه‌کار در بورس بسیار مفید است و سطح اطمینانی برای افرادی که می‌خواهند شروع به سرمایه‌گذاری در بورس کنند فراهم می‌سازد چون این دامنه نوسان باعث می‌شود تا قیمت تنها در یک بازه معین تغییر کند و اگر شخصی با کاهش قیمت سهام مواجه شد دچار زیان‌های سنگینی نشود. برخی پژوهشگران بر اجرای حد نوسان سهام تأکیددارند، درحالی که برخی به آثار منفی آن اشاره می‌کنند. بااین‌وجود، در اغلب کشورها در طول زمان و با رشد بازارهای مالی دامنه نوسان قیمت سهام افزایش‌یافته است. به‌طورکلی، اعمال دامنه مجاز نوسان روزانه، فواید و مضراتی دارد. البته دراین‌بین فواید زیادی دارد و یکی از عوامل مهم به‌منظور جلوگیری در دست‌کاری قیمت‌ها در بازار بورس، دامنه نوسان بوده که اجازه تغییر قیمت در هر زمان به‌صورت دلخواه به سهامداران بزرگ را نمی‌دهد. کشف قیمت واقعی سهام نیز با استفاده از دامنه نوسان امکان‌پذیر است. درواقع زمانی که قیمت سهام به این حدود نزدیک شود، معاملات توسط نهاد نظارتی متوقف می‌شود تا به سهامداران فرصتی داده شود که درباره قیمت سهم مدنظر و ارزش واقعی آن بررسی و تفکرات لازم را به عمل‌آورند که در آینده نزدیک، سهم دچار هیجانات قیمتی نشود. یکی از عوامل مهم درزمینه کاهش تلاطم‌های موجود در بازار بورس، دامنه مجاز نوسان است. دامنه مجاز نوسان، تغییرات قیمتی سهام را محدود کرده و از این طریق از به وجود آمدن تغییرات ناگهانی جلوگیری می‌کند.

     چرا دامنه نوسان؟

بهزاد احمدی نسب، کارشناس بازار سرمایه در خصوص حذف دامنه نوسان می‌گوید: ازجمله مسائلی که می‌تواند منجر به بهبود روند معاملات بازار شود، اتخاذ برخی از تصمیمات درزمینه برداشته شدن دامنه نوسان است که امیدواریم سازمان بورس این موضوع را در دستور کار خود قرار دهد و هر چه زودتر آن را به مرحله اجرا برساند. این اقدام ممکن است در ابتدا باعث ایجاد شوک در معاملات بازار شود اما نکته مثبت این اتفاق این است که بازار در کوتاه‌ترین زمان به میزانی که نیاز به اصلاح دارد، نزولی می‌شود اما بعدازآن، هیجان از بازار خارج می‌شود و ضمن ایجاد تعادل در معاملات، شاخص بورس دوباره به مدار صعودی بازمی‌گردد. برخی سهام در بازار وجود دارند که از ارزش زیادی برای سرمایه‌گذاری برخوردار نیستند اما باقیمت‌های بسیار بالا معامله می‌شوند، در مقابل برخی دیگر از سهام که از موقعیت بسیار خوبی برخوردارند باقیمتی کمتر از ارزش ذاتی خود معامله می‌شوند، درحالی که حذف دامنه نوسان می‌تواند روند معاملات سهام شرکت‌ها را متعادل کند و آنها را به ارزش ذاتی خود نزدیک کند. علیرضا توکلی کاشی، معاون توسعه کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران که مطالعاتی گسترده نیز در این زمینه داشته است، در مقایسه دامنه نوسان معاملات بورس در ایران و سایر کشورها می‌گوید: دامنه نوسان به شکلی که در ایران است، در دنیا وجود ندارد. آنچه تحت عنوان دامنه نوسان پویا یا ایستا در بازار سایر کشورها جریان دارد به این شکل است که اگر نیاز به اصلاح یا رشد بیشتر قیمت سهم وجود داشته باشد و این میزان فراتر از دامنه تعیین‌شده باشد، اجازه این اصلاح یا رشد به سهم داده می‌شود. درحالی که در بازار سرمایه ایران اجازه تغییرات قیمتی سهم بیش‌ازحد مشخص‌شده داده نمی‌شود. اصولاً کارکرد دامنه نوسان در بورس‌ها برای «جلوگیری از اشتباه معامله‌گران» است. مثلاً ممکن است معامله‌گری بخواهد ۱۰۰ سهم را به قیمت ۱۰۰۰ تومان بخرد یا بفروشد، اما به‌اشتباه اقدام به خرید یا فروش ۱۰۰۰ سهم به قیمت ۱۰۰ تومان کند. وی توضیح می‌دهد: چنین خطاهایی همواره در هیجانات معامله‌گران و تعجیل آنان در سفارش‌گذاری برای بهره‌گیری از موقعیت‌های معاملاتی رخ می‌دهد و این موضوع بارها سبب بروز خسارت‌های سنگین به معامله‌گران و حتی معامله‌گران حرفه‌ای شده است، بنابراین علت اصلی اعمال دامنه نوسان این است که چنانچه قیمت وارد‌شده از آن محدوده فاصله زیادی داشته باشد، سامانه به‌صورت خودکار جلوی آن را بگیرد. چنین محدودیت‌هایی به این معنا نیست که اگر سهمی به دلایل بنیادی بخواهد در یک روز ۳۰ یا حتی ۳۰۰ درصد تغییر قیمت دهد، این مکانیزم جلوی آن را بگیرد‌ چراکه دامنه نوسان پویا و ایستایی که اکنون در دنیا مورداستفاده قرار می‌گیرد، راهکارهایی برای حل مساله جلوگیری از خطای کاربران و معامله‌گران بدون آسیب‌زدن به آزادی نوسان قیمت‌ها هستند. کار دامنه نوسان پویا این است که اجازه نمی‌دهد قیمت در هر دو معامله متوالی بیش از میزان مشخصی بین یک تا ۲ درصد تغییر کند. به این صورت که اگر قیمت سهم‌اکنون ۱۰۰۰‌تومان است در معامله بعدی نمی‌تواند بیشتر از یک تا ۲ درصد نوسان قیمت داشته باشد‌ اما پس از ثبت قیمت این معامله، معامله بعدی می‌تواند بر اساس آن قیمت نوسان کند. بنابراین قیمت سهم می‌تواند حتی تا ۱۰ درصد نیز در قالب ۱۰‌معامله متوالی یک‌درصدی جابه‌جا شود.