ابزارهای مالی و توسعه بورس

رسول رحیم‌نیا

ابزارهای مالی مختلفی که در حال طراحی هستند، باعث می‌شود تا نقدینگی بالایی وارد بازار سهام شود که این موضوع منجر به افزایش حجم و ارزش معاملات و جلوگیری از ایجاد رفتارهای هیجانی و احساسی توسط سرمایه‌گذاران خواهد شد. توسعه این ابزارها باعث می‌شود تا سرمایه‌گذار به‌جای آنکه خود وارد بازار سرمایه شود از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری و ابزارهای مالی جدید که در حال طراحی هستند به این بازار ورود کند و از طریق تیم حرفه‌ای کارشناسی که در حال مدیریت صندوق‌ها هستند مانع از اثربخشی نوسان‌های شدید ایجادشده بازار سهام در صندوق‌ها شوند. سازمان بورس در چند وقت اخیر اقدامات خوبی در راستای طراحی و توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید با درجات مختلفی از ریسک‌پذیری برای جذب سرمایه‌گذاران به این بازار انجام داده است. سرمایه‌گذاران خرد به‌واسطه منابع محدودی که در اختیاردارند شاید قادر به دریافت اعتبار از کارگزاری‌ها نباشند اما می‌توانند وارد صندوق‌های اهرمی ‌شوند و از این صندوق در جهت افزایش بازدهی خود استفاده کنند؛ بنابراین صندوق‌های اهرمی باعث جذب منابع بیشتری در بازار سرمایه می‌شود. استفاده از ابزار و نهادهای مالی جدید سبب ورود منابعی جدید از نقدینگی به بازار می‌شود و می‌تواند تأثیر زیادی را در توسعه بازار سرمایه ایفا کند. مهم‌ترین مزیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری اهرمی با توجه به ویژگی ساختاری آن امکان اهرمی بودن این صندوق است، صندوق‌های اهرمی دارای دو واحد سرمایه‌گذاری یعنی صندوق سرمایه‌گذاری ممتاز و عادی هستند که صندوق سرمایه‌گذاری ممتاز در بازار سرمایه و با اتکا بر عرضه و تقاضا معامله می‌شوند. در بازار سهام زمانی که فرد وارد معامله می‌شود، ممکن است قادر به دریافت اعتبار از کارگزاری نباشد اما در صندوق اهرمی به‌واسطه شرایطی که در این صندوق و مفاد اساسنامه آن وجود دارد می‌تواند تا دو برابر ارزش دارایی‌هایی که وارد این بازار کرده است، موقعیت اهرمی کسب کند. صندوق‌های اهرمی در زمانی که بازار مثبت است، می‌توانند به‌واسطه ساختار خود بازدهی چشمگیری را نصیب سرمایه‌گذاران کنند که این موضوع به عنوان مزیت مهم این صندوق عنوان می‌شود. طبیعی است زمانی که بازار در حال ریزش است، علاوه بر کاهش ارزش واحدهای دارایی، به‌واسطه کسب حداقل بازدهی که به واحدهای سرمایه‌گذاری تعهد داده‌شده است و به دلیل دریافت اعتبار، زیان بیشتری به سرمایه‌گذار وارد می‌شود. سرمایه‌گذاران خرد به‌واسطه منابع محدودی که در اختیاردارند شاید قادر به دریافت اعتبار از کارگزاری‌ها نباشند، می‌توانند وارد صندوق‌های اهرمی‌ شوند و از این صندوق در جهت افزایش بازدهی خود استفاده کنند؛ بنابراین صندوق‌های اهرمی باعث جذب منابع بیشتری در بازار سرمایه می‌شوند.

مدل سرمایه‌گذاری عادی در این صندوق‌ها مناسب افرادی است که می‌توانند حداقل ریسک را در بازار بپذیرند و خارج از آنکه چه اتفاقی برای بازار رخ می‌دهد، بازدهی مشخصی را دریافت کنند، به‌نوعی می‌توان گفت که فعالیت این صندوق مشابه صندوق‌های با درآمد ثابت است. ازجمله عواملی که باعث ایجاد نوسان شدید در بازار سرمایه می‌شود نبود نقد شوندگی یا نبود تزریق منابع کافی به بازار است اما این عامل به‌تنهایی نمی‌تواند مانع از ایجاد نوسانات در بازار شود. با توجه به اینکه امکان سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران خرد در واحدهای ممتاز فراهم است؛ بنابراین می‌توان شاهد ورود قابل‌توجهی از نقدینگی به بازار باشیم و این اتفاق تا حدی مانع از ایجاد نوسانات در بازار خواهد شد. 

ازجمله مشکلات موجود در صندوق‌های اهرمی این است که ضامن نقدشوندگی در واحدهای عادی و نیز بازارگردان برای واحدهای ممتاز وجود ندارد.

با توجه به اینکه واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز صندوق‌های اهرمی مبتنی بر عرضه و تقاضا هستند؛ بنابراین سرمایه‌گذار می‌تواند در زمان نیاز باقیمتی پایین‌تر سهام خود را بفروشد و از بازار خارج شود. در واحدهای عادی زمانی که ابطال زده می‌شود و سرمایه‌گذار به فکر خروج از بازار می‌افتد، طبق مفاد اساسنامه محدودیت‌هایی برای نقد شوندگی وجود دارد که می‌تواند به عنوان ریسکی برای سرمایه‌گذار تلقی شود و سرمایه‌گذار دیگر نمی‌تواند در مدت‌زمان کوتاه به نقدینگی موردنیاز خود دست یابد، این موضوع در شرایطی که بازار تحت تأثیر هیجان‌های ایجادشده، قفل در صف فروش باشند ممکن است مشکلاتی برای سهامداران به وجود آورد.

زمانی که بازار دچار رکود شود امکان نقد کردن سهام به دارایی برای صندوق‌ها به وجود نمی‌آید و از طرف دیگر سرمایه‌گذار برای آنکه بتواند بخشی از ارزش دارایی خود را حفظ کند اقدام به ابطال می‌کند و به سرعت به سمت عرضه سهام خود پیش می‌رود. موضوعی که می‌تواند زمینه رفع این مشکل را فراهم کند، وجود کف و سقف بازدهی فارغ از اتفاق رخ‌داده در بازار است زیرا کسب حداقل بازدهی توسط سهامداران باعث می‌شود تا ورود و جریان نقدینگی در بازار سرمایه ادامه پیدا کند.

با توجه به مکانیزمی که در عمده صندوق‌های با درآمد ثابت وجود دارد، ذخیره‌سازی سود سهام در بیشتر صندوق‌های با درآمد ثابت است که در بازه زمانی مشخص دو درصد بالاتر از نرخ رایج سود سپرده‌های بانکی به سرمایه‌گذار پرداخت می‌شود. مدیریت صندوق‌ها برای آنکه بتوانند بازدهی سهام خود را در مقابل نوسانات حفظ کنند، اقدام به انجام ذخیره‌سازی حفظ سود سهام خواهند کرد که این امر باعث می‌شود تا بتوان بازدهی چشمگیری را از این صندوق‌ها متصور شد. تفاوت دیگر اینکه عمده صندوق‌های با درآمد ثابت، نرخ بازدهی قابل پیش‌بینی دارند یعنی اگر به حداقل نرخ بازدهی پیش‌بینی‌شده دست پیدا نکنند مدیر تعهدی ندارد که مازاد آن را پرداخت کند اما در واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز باید حداقل نرخ تعهد شده پرداخت شود؛ بنابراین اطمینان خاطر برای کسب بازدهی تعهد شده در صندوق‌های اهرمی وجود دارد.