تجارت با افغانستان در هاله‌ای از ابهام
تعادل|
تازه‌ترین گزارش‌ها از روند تجارت خارجی ایران در حوزه محصولات کشاورزی و غذایی حکایت از آن دارد که افغانستان در جایگاه دومین مقصد صادراتی کشور قرار گرفته است؛ به‌طوری که در فصل نخست سال جاری، افغانستان سهم 11 درصدی را در میان مقاصد صادراتی ایران به خود اختصاص داده و طی این مدت 296 هزارتن کالای کشاورزی و غذایی به ارزش 134 میلیون دلار از ایران وارد کرده است که عمده اقلام وارداتی این کشور از ایران شامل محصولاتی چون گوجه فرنگی، سیب، سیب زمینی، شیرینی‌ها و کنسانتره آب میوه بوده است. اما حالا به دلیل پیشروی طالبان در مناطق مرزی این کشور با ایران، صادرات محصولات ایرانی به این کشور تقریبا متوقف شده است. آن‌طور که حسین سلیمی، رییس اتاق مشترک ایران و افغانستان اعلام کرده است، استقرار نیروهای شبه‌نظامی طالبان در استان‌ها و شهرهای همجوار با ایران، صادرکنندگان ایرانی را با نا اطمینانی در ارسال کالا به این کشور مواجه کرده است. به تازگی احمدرضا فرشچیان از اعضای اتاق بازرگانی تهران نیز گفته صادرکنندگان ایرانی باید برای افغانستان جایگزینی جدید پیدا کنند.
هشدار به صادرکنندگان کالا به افغانستان
شدت گرفتن آتش جنگ داخلی افغانستان در هفته‌های گذشته باعث شده در کنار کاهش امنیت، آینده اقتصادی این کشور نیز با اما و اگرهای فراوانی مواجه شود. آمارهایی از که تجارت افغانستان در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ میلادی منتشر شده نشان می‌دهد که ایران اصلی‌ترین تامین‌کننده کالا برای این کشور بوده است. هرچند ضعف زیرساخت‌ها و محدودیت‌هایی که اقتصاد افغانستان در تمام سال‌های گذشته با آنها مواجه بوده باعث شده رقم صادرات ایران به این همسایه شرقی محدود باشد اما نقش تعیین‌کننده در بازار این کشور باعث شده تجار ایرانی نگاهی ویژه به این بازار داشته باشند. در کنار صادرات مستقیم، ترانزیت کالاهای ایرانی از طریق افغانستان به دیگر کشورها نیز گزینه دیگری بود که در سال‌های گذشته از سوی تجار ایران در دستور کار قرار داشت. در روزهای گذشته و پس از پیشروی طالبان، تعدادی از مرزهای مشترک دو کشور به دست این گروه افتاده و همین موضوع باعث شد رییس اتاق بازرگانی ایران و افغانستان هشدار دهد که میزان صادرات ایران به این کشور کاهشی حدودا ۸۵ درصدی را نشان می‌دهد. حالا یکی از اعضای اتاق بازرگانی تهران نیز گفته صادرکنندگان ایرانی باید برای افغانستان جایگزینی جدید پیدا کنند.احمدرضا فرشچیان در این رابطه گفته: در بررسی نوع صادرات به افغانستان باید این مساله را مورد توجه قرار داد که افغانستان معمولا کالاهایی با کیفیت پایین را هم می‌پذیرد و نکته دیگر آنکه، به دلیل تحریم‌ها و سایر موانع موجود، افغانستان به محلی برای ترانزیت کالاهای ایرانی تبدیل شده بود و کالاهای ایرانی از این کشور به مقاصد دیگر ارسال می‌شد. به گفته او، شاید مسائل پیش آمده در مرزهای افغانستان سبب شود که صادرکنندگان تلاش مضاعفی را برای صادرات مستقیم محصولات خود به مقاصد اصلی به کار ببندند. واقعیت این است که تجار ایرانی از این مساله که کالاهایشان ترانزیت می‌شد، رضایت چندانی نداشتند. البته صادرکنندگان به افغانستان، صادرکنندگان ایرانی نیستند بلکه معمولا این تاجران افغانستانی بودند که کالای مورد نیاز خود را از ایران خریداری می‌کردند که بخشی از آن به مصارف داخلی این کشور رسیده و بخشی هم به آسیای جنوب شرقی و حتی اروپا صادر می‌شد.فرشچیان با اشاره به اینکه صادرکنندگان قدیمی و آنها که نسبت به صادرات محصولات با کیفیت اقدام می‌کنند، از نوع صادرات به افغانستان رضایت نداشته‌اند، ادامه داد: صادرات به افغانستان اگرچه برای ایران دارای مزیت است اما افتخارآمیز نیست. اینکه بازارهای رده نخست را از دست بدهیم و به بازار افغانستان اکتفا کنیم این افتخار نیست. البته باز هم تاکید می‌کنم که به دلیل مجاورت، صادرات به این کشور برای ایران مزیت دارد.
او با تاکید بر اینکه «هدف صادرکنندگان ایرانی باید ورود به بازارهای تراز اول باشد» ویژگی این بازارها را چنین عنوان کرد: بازارهایی که محصولات با کیفیت بالا در آن معامله می‌شود و پول بیشتری هم بابت آن پرداخت می‌کنند. در واقع این نوع صادرات ارزآوری بیشتری را هم برای کشور به همراه خواهد داشت. صادرات زمانی افتخارآمیز خواهد بود که کالای ایرانی بتواند در بازارهای تراز اول، با رقبای بزرگ رقابت کند. اگر نه صادراتی که تولیدکننده، بسته بندی‌کننده و صادرکننده را به سمت ارایه محصول با کیفیت پایین‌تر سوق دهد، افتخار نیست. فرشچیان با بیان اینکه به هر حال بخشی از کالاهای صادراتی ایران دارای بازار مصرف در افغانستان بوده است، به سایت اتاق تهران توضیح داد: برای این بخش از کالاها باید به دنبال بازار جایگزینی در کشورهایی نظیر عراق و کشورهای حوزه CIS و آسیای میانه بود. اگر نه ممکن است بخشی از کالاها که تا پیش از این به افغانستان صادر می‌شده روی دست تولیدکنندگان بماند. او افزود: شاید یکی از دلایلی که خرمای برخی از مناطق کشور از جمله در خوزستان در انبار تولیدکنندگان مانده، کندی تجارت با افغانستان در ماه‌های گذشته بوده باشد. در واقع مشکلات سیاسی در افغانستان سرعت صادرات به این کشور را کاهش داده است.
صادرات حداقلی به افغانستان انتظار بهبود نیست!
از سوی دیگر، رییس اتاق مشترک ایران و افغانستان گفت: تا دو روز پیش چند کامیون صادراتی به افغانستان در مرز دوغارون حضور داشت اما با توجه به شرایط، فعلا صادراتی انجام نمی‌شود. حسین سلیمی در گفت‌وگو با « خبرگزاری مهر» در مورد آخرین وضعیت صادرات به افغانستان، اظهار داشت: تا دو روز پیش تقریباً ۵ کامیون در مرز دوغارون برای صادرات به افغانستان حضور داشتند اما با بمبارانی که روز گذشته شد، به‌طور کلی امروز صادرات متوقف شده است. رییس اتاق مشترک ایران و افغانستان افزود: با توجه به وضعیت جنگی افغانستان من فعلاً اوضاع صادرات به این کشور را رو به بهبود نمی‌بینم؛ حتی نمی‌توان پیش بینی کرد که چه اتفاقی قرار است بیفتد. باید ببینیم این وضع چه مدت طول خواهد کشید. وی ادامه داد: سال ۹۸ میزان صادرات به افغانستان ۳ میلیارد دلار بود که با توجه به شیوع کرونا این میزان در سال گذشته به حدود ۲.۵ میلیارد دلار رسیده بود. پیش بینی می‌شد که امسال صادرات بین ۲.۳ تا ۲.۴ میلیارد دلار باشد اما با این شرایطی که پیش آمده و عقب افتادگی یک ماهه در صادرات به این کشور، احتمالاً نصف این عدد محقق شود. سلیمی گفت: مشخص نیست چه مدت این جنگ ادامه خواهد داشت و چه زمانی افغانستان به ثبات و آرامش می‌رسد از این رو نمی‌توان فعلاً انتظار بهبود شرایط تجاری را داشت. رییس اتاق مشترک ایران و افغانستان در مورد اینکه گفته می‌شود کالاهای با کیفیت پایین به افغانستان صادر می‌شود، تصریح کرد: تجار افغانستانی نسبت به وضعیت تولید و کیفیت کالاهای ایرانی علم کافی را دارند و هرگز این مطلب مطرح نبوده که کالای بی‌کیفیت به این کشور ارسال شود. شاید کالای ارزان قیمت را بخرند اما هرگز بی‌کیفیت نمی‌خرند؛ به عنوان نمونه شاید به جای فرش دستباف، فرش ماشینی بخرند. وی افزود: عمده کالاهای صادراتی به افغانستان مواد غذایی، مصالح ساختمانی و سوخت است. با این اوصاف مشخص نیست، این نااطمینانی تا چه زمانی ادامه خواهد یافت و اینکه مراودات تجاری با این همسایه شرقی به چه سمت و سویی سوق پیدا خواهد کرد.
