چه بلایی سر اقلیم ایران آمده است؟
باران‌هایی که مردادماه، در اوج تابستان مهمان ایران شدند، از نظر کارشناسان تصویر متفاوتی از آینده اقلیم ایران را هشدار می‌دهند؛ اقلیمی خشک با سیل‌های ناگهانی و موج‌های گرمایی مرگبار. هفته گذشته به‌طور غیرقابل انتظاری، درست در زمانی که همه منتظر گرمای ۴۰درجه‌ای وسط تابستان بودند، رگبارهای غیرقابل انتظاری در بیشتر استان‌های ایران باریدند که حتی در برخی از مناطق منجر به جاری شدن سیل شدند. در کنار این‌باران‌ها، دمای کشور هم به اندازه عجیبی کاهش پیدا کرد. از نظر کارشناسان این اتفاق یک بی‌نظمی در اقلیم ایران است که چندان هم نمی‌تواند بدون دلیل باشد.
باران ترسناک مرداد
بهلول علیجانی، استاد دانشگاه و بنیان‌گذار اقلیم‌شناسی سینوپتیک در ایران، درباره آنچه در این روزها در اقلیم ایران رخ داد می‌گوید: اینکه در این روزهای مرداد ما شاهد چنین بارندگی‌هایی باشیم و ناگهان هوا سرد شود، یک بی‌نظمی آب‌وهوایی است. مرداد اصل تابستان است و نباید در آن به این شکل باران ببارد. علت توده هوایی بوده که با کمک بادهای غربی، از عرض‌های شمالی زمین به سمت جنوب و ایران آمده و در کنار سرد کردن هوا، رطوبت و ناپایداری به اقلیم کشور آورده است که باعث ایجاد رگبارهای تابستانی در کشور شدند. اما حرکت این بادهای غربی به سمت جنوب اتقاقی است که نباید در این فصل از سال رخ بدهد. علیجانی درباره علت این اتفاق چنین نظری دارد: ما هیچ موقع انتظار نداریم که بادهای غربی این موقع از سال به سمت ایران بیایند مگر اینکه به دلایلی استثنایی این اتفاق رخ بدهد. امسال یک بی‌نظمی رخ داده است که می‌تواند نشان‌دهنده تغییراقلیم باشد.
گرمای مرگبار خرداد
چند ماه قبل‌تر در خرداد ماه هم نشانه‌هایی از گرمایش جهانی در اقلیم ایران دیده شد و یک ماه مانده به شروع تابستان موج گرمایی شدید مناطق مختلف ایران و خاورمیانه را درگیر کرد که به گفته برخی اقلیم‌شناسان خشن‌ترین موج گرمایی تاریخ برای خرداد ماه بود. در خرداد ماه دمای چندین منطقه در خاورمیانه از جمله امیدیه در ایران به بالای ۵۰ درجه رسید، اتفاقی که خیلی‌ها انتظارش را نداشتند. بنیان‌گذار اقلیم‌شناسی سینوپتیک در ایران توضیح می‌دهد: هوا سال به سال در کشور در حال گرم‌تر شدن است و این هم از نشانه‌های گرمایش جهانی است، برای همین هم می‌بینیم که امسال هوا از خرداد ماه گرم شد. به گفته برخی از کارشناسان آنچه در خرداد و مرداد امسال در ایران رخ داد، بخشی از روند گرمایش جهانی به خاطر فعالیت‌های انسانی (انتشار گازهای گلخانه‌ای) در جهان است که ده‌ها سال است در دنیا شروع شده است و متاسفانه با وضعیت فعلی انتشار گازهای گلخانه‌ای به نظر می‌رسد همچنان ادامه داشته باشد. براساس اطلاعات مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، دمای ایران از سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۹۸، ۲.۱ درجه سلسیوس افزایش داشته است. براساس مقاله‌ای که دو سال پیش در نشریه اشپرینگر منتشر شده است این روند در دهههای آینده هم ادامه پیدا می‌کند، در بخشی از این مقاله آمده است: ایران در دهههای آینده با افزایش ۲.۴ درجه‌ای دما و کاهش ۳۵ درصدی باران روبرو می‌شود و شدت تغییراقلیم در ایران بیشتر از منطقه خاورمیانه می‌شود.
سیل‌های ناگهانی و موج‌های گرمایی مرگبار
این یعنی با ادامه روند گرمایش جهانی و گرم‌تر شدن ایران احتمالا رگبارهای مرداد ماه امسال و گرمای شدید خرداد شکل شدیدتری به خود بگیرند. علیجانی می‌گوید: با ادامه این روند، مخاطرات و بی‌نظمی‌ها بیشتر و بیشتر می‌شوند و حتی ممکن است زمانی برسد که مرداد ماه در تهران سیل داشته باشیم. با ایجاد بی‌نظمی هرچیزی امکان‌پذیر است. یا حتی این گرمای ناگهانی خرداد ماه ممکن است روزی در آذربایجان یا مازندران اتفاق بیافتد و تلفات زیادی هم به همراه داشته باشد چراکه مردم آمادگی آن را ندارند. مطالعه‌ای که با عنوان «آینده اقلیم مفرط در ایران» چند سال پیش در مجله نیچر چاپ شده بود هم نسبت به بحران سیل و خشکسالی در ایران هشدار داده بود. در بخشی از این مطالعه آمده است: نقاط بارانی کشور در شمال و غرب بصورت میانگین مقدار سالانه باران از ۱۰۰میلی‌متر دریافت خواهند کرد، در حالی که نقاط خشک کشور به همین مقدار باران کمتری دریافت می‌کنند. سیل‌های سال ۱۳۹۵ در ۲۵ استان ایران که منجر به مرگ ۵۳ نفر و خسارت ۳۰هزار میلیارد تومانی شد نمونه‌ای از این تهدیدهای تغییراقلیم در ایران است که تعداد آنها در سال‌های بعدی ممکن است بیشتر شود. حتی چندی پیش رییس کمیته تخصصی سیلاب هشدار داده بود که احتمال بارش سیل شدید در پاییز و زمستان ۱۴۰۰ وجود دارد. علیجانی که برای سیل ۱۳۹۸ رییس کارگروه هواشناسی و اقلیم‌شناسی هیات ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها بود، می‌گوید: باید برنامه‌های بلندمدت برای کشور تعریف شود و مثل جهان تا سال ۲۱۰۰ برنامه‌ریزی شود، اما حتی برنامه‌های پنج ساله ما هم موفق نمی‌شوند چون افق دید مدیران درست نیست. چندین مطالعه درباره سیل گلستان انجام دادیم و گزارشش به دفتر ریاست‌جمهوری داده شد، اما هیچ نشانه‌ای از توجه به توصیه‌های آن هیات دیده نشده است. هنوز سیل می‌آید و کشته می‌دهد یا مساله سدها پیش می‌آید و آب به خوزستان نمی‌رسد.
